苏轼诗选

大圣

<p class="ql-block">过岭(选一首)</p><p class="ql-block">七年来往(1我何堪!又试曹溪一勺甘(2。</p><p class="ql-block">梦里似曾迁海外,醉中不觉到江南〔3。</p><p class="ql-block">波生濯足鸣空涧,雾绕征衣滴翠岚。</p><p class="ql-block">谁遣山鸡忽惊起,半岩花雨落毵毵〔4。</p><p class="ql-block">注:建中靖国元年(公元1101年),作者北归,自韶州过</p><p class="ql-block">大庾岭至虔州作。原二首,选第二首。</p><p class="ql-block">〔1〕作者自绍圣元年贬惠州,再贬儋州,三贬廉州,今重到虔</p><p class="ql-block">州,计已七年。</p><p class="ql-block">〔2〕曹溪,在广东曲江东南。又试一勺甘,谓重饮此水,意即</p><p class="ql-block">重到此地。曹溪为佛教禅宗胜地,其水称功德水。</p><p class="ql-block">醉。</p><p class="ql-block">〔3〕这里江南指虔州。两句言前迁海外,今到江南,如梦如</p><p class="ql-block">〔4〕毵(san三)毵,毛细长貌,这里用来形容落花如雨。</p> <p class="ql-block">汲江煎茶</p><p class="ql-block">活水还须活火烹(12,自临钓石取深清:</p><p class="ql-block">大瓢贮月(2]归春瓮,小杓分江〔3〕入夜瓶。</p><p class="ql-block">雪乳已翻煎处脚(4,松风忽作泻时声。</p><p class="ql-block">枯肠未易禁三碗C52,坐听荒城长短更。</p><p class="ql-block">注元符三年在儋州作。</p><p class="ql-block">〔1〕活水,刚从江中取回的水;活火,猛火,不同于缓火。唐人</p><p class="ql-block">已有“茶须缓火炙,活火烹”的说法。作者《试院煎茶》有云:“贵从活</p><p class="ql-block">火发新泉。”</p><p class="ql-block">〔2〕写夜。月映在水里,瓢舀水,仿佛舀起了月。</p><p class="ql-block">〔3〕分江,分取江的一部分,也就是舀水。</p><p class="ql-block">〔4〕雪乳,茶细白,水煎时所呈色象。脚,指茶脚。</p><p class="ql-block">〔5〕唐卢同《走笔谢孟谏议寄新茶》:“三碗搜枯肠。”</p><p class="ql-block">280</p> <p class="ql-block">纵笔三首</p><p class="ql-block">寂寂东坡一病翁,白须(1)萧散满霜风,</p><p class="ql-block">小儿〔2)误喜朱颜在,一笑那知是酒红!</p><p class="ql-block">父老争看乌角巾C3),应缘曾现宰官身(4。</p><p class="ql-block">溪边古路三叉口,独立斜阳数过人。</p><p class="ql-block">北船不到米如珠,醉饱萧条半月无。</p><p class="ql-block">明日东家当祭灶(52,只鸡斗酒定播吾〔62。</p><p class="ql-block">注元符二年冬作,从第三首未句看,时已届岁末。</p><p class="ql-block">〔1〕须,一本作“头”。</p><p class="ql-block">〔2〕小儿,作者指其第三子苏过,他是随到岭南的。</p><p class="ql-block">〔3〕角巾,即方巾,古代隐士或官吏闲居时的头服。</p><p class="ql-block">〔4〕《法华经》说妙音菩萨曾现宰官身说法。作者因作宰官,</p><p class="ql-block">所以借此自喻。</p><p class="ql-block">〔5〕旧俗每到年底,要祭灶,俗称“送灶神”,官家以十二月二</p><p class="ql-block">十三日,民家以二十四日举行,所谓“官三民四”。这里东家实指作者</p><p class="ql-block">作客的黎家,是民家,则明日为二十四可知。</p><p class="ql-block">〔6〕播,祭肉。这里当动词用:饷。作者很幽默的说他们祭</p><p class="ql-block">灶,我得吃。</p> <p class="ql-block">吾谪海南“1,子由雷州(22;被</p><p class="ql-block">命即行,了不相知。至梧(3)</p><p class="ql-block">乃闻尚在藤4也。旦夕当追</p><p class="ql-block">及,作此诗示之</p><p class="ql-block">九疑5联绵属衡湘,苍悟独在天一方。</p><p class="ql-block">孤城吹角烟树里,落月〔6〕未落江苍茫。</p><p class="ql-block">幽人〔7拊枕坐叹息,我行忽至舜所藏(8。</p><p class="ql-block">江边父老能说子〔9:“白须红颊</p><p class="ql-block">如君长”102。</p><p class="ql-block">莫嫌琼雷隔云海,圣恩尚许遥相望。</p><p class="ql-block">平生学道真实意,岂与穷达俱存亡。</p><p class="ql-block">天其以我为箕子〔11,要使此意留要荒(127。</p><p class="ql-block">他年谁作舆地志,海南万里真吾乡。</p><p class="ql-block">注〔1〕绍圣四年四月,作者被贬为琼州别驾,奉命自惠州移昌化</p><p class="ql-block">军(今广东海南岛儋县)安置。</p><p class="ql-block">〔2〕苏辙也自筠州被贬至雷州(今广东海康、遂溪)。</p><p class="ql-block">〔3〕梧,指苍梧,今广西梧州。</p><p class="ql-block">〔4〕藤州,今广西壮族自治区藤县。</p> <p class="ql-block">十一月二十六日</p><p class="ql-block">松风亭下梅花盛开</p><p class="ql-block">春风岭上淮南村,昔年梅花曾断魂。(予昔赴黄州,春风岭上见梅花,有两绝句(1)。明年正月,往岐亭道上,赋诗云:“去年今日关山路,细雨梅花正断魂)2。</p><p class="ql-block">岂知流落复相见,蛮风蟹雨3愁黄昏。</p><p class="ql-block">长条半落荔枝浦,卧树独秀桃榔园。</p><p class="ql-block">岂惟幽光留夜色,直恐冷艳排冬温。</p><p class="ql-block">松风亭下荆棘里,两株玉蕊明朝暾。</p><p class="ql-block">海南仙云娇堕砌,月下缟衣来叩门。</p><p class="ql-block">酒醒梦觉起绕树,妙意有在终无</p><p class="ql-block">言。</p><p class="ql-block">先生独饮勿叹息,幸有落月窥清尊。</p><p class="ql-block">注绍圣元年作。查注引《名胜志》:“松风亭在惠州学</p><p class="ql-block">舍之东,昔为嘉寺之故址。”</p><p class="ql-block">〔1〕那两绝句是:“春来幽谷水潺潺,的陈梅花草棘间。一</p><p class="ql-block">东风吹石裂,半随飞雪度关山。”“何人把酒慰深幽?开自无聊落</p><p class="ql-block">愁。幸有青溪三百曲,不辞相送到黄州。”</p><p class="ql-block">〔2〕见前《正月二十日往岐亭》诗。</p><p class="ql-block">〔3〕蛮、蟹,这里均指当时作者所在兄弟民族地区。</p> <p class="ql-block">赠刘景文</p><p class="ql-block">荷尽已无擎雨盖;菊残犹有傲霜枝;</p><p class="ql-block">一年好景君须记, 正是橙黄橘绿时。</p> <p class="ql-block">送子由使契丹</p><p class="ql-block">云海相望寄此身,那因远适更沾巾。</p><p class="ql-block">不辞驿骑凌风雪,要使天骄1)识凤麟(2。</p><p class="ql-block">沙漠回看清禁(3月,湖山应梦武林4春。</p><p class="ql-block">单于(5)若问君家世,莫道中朝第一人(6</p><p class="ql-block">元祐四年八月,苏辙奉诏出使辽国——即丹,贺</p><p class="ql-block">辽主生辰。</p><p class="ql-block">(1〕</p><p class="ql-block">汉时,匈奴自称“天之骄子”。以后中国亦据此称之。</p><p class="ql-block">C2〕</p><p class="ql-block">凤麟,喻中国文明、人物。</p><p class="ql-block">〔3〕清禁,京中禁地——紫禁城。</p><p class="ql-block">因为苏徽是输林学士,出入</p><p class="ql-block">紫禁城的。</p><p class="ql-block">武林,即杭州。因为作者在杭,苏辙必然怀念。</p><p class="ql-block">(5〕</p><p class="ql-block">单(读chón禅)于,意译即大王。</p><p class="ql-block">〔6〕《旧唐书·李操传》;唐肃宗尝称李换“门地,人物、文幸皆</p><p class="ql-block">当世第一”。后来在德宗时,李揆做会盟使,入吐蕃</p><p class="ql-block">“闻唐有第一人李揆,公是否?”李揆怕挨扣留</p><p class="ql-block">米耶:”当时苏氏父子兄弟的诗文已传涌契件</p> <p class="ql-block">黄鲁直以诗馈双井茶,</p><p class="ql-block">次韵为谢</p><p class="ql-block">江夏无双种奇茗(1),汝阴六一夸新书(2。</p><p class="ql-block">磨成不敢付僮仆(3),自看雪汤(4〕生玑珠(5。</p><p class="ql-block">列仙之儒瘠不腴6,只有病渴同相如〔7。</p><p class="ql-block">明年我欲东南去,画舫何妨宿太湖(8)。</p><p class="ql-block">《归田录》:草茶以双井为第一。画舫宿太</p><p class="ql-block">湖,顾诸贡茶故事。</p><p class="ql-block">黄庭坚,字鲁直,号山谷,又号涪翁,江西宁州人。</p><p class="ql-block">我国大诗人之一。他在文学史上与苏轼并称。宋代诗</p><p class="ql-block">歌上的“苏、黄”,其地位仿佛于唐代的“李、杜”。他虽</p><p class="ql-block">于苏门,但诗歌艺术的成就上某些地方或者还超过</p><p class="ql-block">轼,是宋体诗的代表作家,“江西诗派”的宗祖。其诗</p><p class="ql-block">高调拗,因过于讲究炼字,用典,抄书吓人而语言晦</p><p class="ql-block">开后来形式主义的诗风。苏轼这首和他的诗也是有</p><p class="ql-block">仿“山谷体”的,元祐二年(公元1087年)作。这时</p><p class="ql-block">坚也同在汴京。</p> <p class="ql-block">惠崇春江晚景二首</p><p class="ql-block">竹外桃花三两枝,春江水暖鸭先知。</p><p class="ql-block">蒌蒿满地芦芽短,正是河豚欲上时(1)。</p><p class="ql-block">两两归鸿欲破群,依依还是北归人。</p><p class="ql-block">遥知朔漠〔2)多风雪,更待江南半月春。</p><p class="ql-block">惠崇,建阳人,《图绘宝鉴》说他“工画鹅、鸭、</p><p class="ql-block">鸶”;《图画见闻志》说他“尤工小景,为寒汀远诸、潇</p><p class="ql-block">虚旷之象,人所难到”。这两幅“春江晚景”或作“看</p><p class="ql-block">晓景”。通过诗看,我们可以知道一幅是鸭戏图,一</p><p class="ql-block">飞雁图。画不传,苏轼这两首元丰八年所作的题</p><p class="ql-block">却流传万口,尤其是第一首,是九百年来人民最喜</p><p class="ql-block">小诗之一。</p> <p class="ql-block">新城道中二首</p><p class="ql-block">东风知我欲山行,吹断檐间积雨声。</p><p class="ql-block">岭上晴云披絮帽,树头初日挂铜钲′1。</p><p class="ql-block">野桃含笑竹篱短,溪柳自摇沙水清。</p><p class="ql-block">西崦[2)人家应最乐:煮芹烧笋饷春耕。</p><p class="ql-block">身世悠悠我此行,溪边委辔(3听溪声。</p><p class="ql-block">散材畏见搜林斧,疲马思闻卷旆4钲。</p><p class="ql-block">细雨足时茶户喜,乱山深处长官清(52。</p><p class="ql-block">人间岐路知多少?试向桑田问耦</p><p class="ql-block">耕6〕。</p><p class="ql-block">唐宋时所置的新城在杭州之西南,是杭的属县。作者熙宁六年春出巡时自富阳过此时作。方《瀛奎律髓》以为第二首系晁端友和作,然苏集诸本均列有,故</p><p class="ql-block">依苏集选入。</p><p class="ql-block">〔1〕钲(zheng征),古乐器,铃、之属。这里铜钲借喻日如圆</p><p class="ql-block">〔2〕西崦(yan 淹),犹如说西山。</p><p class="ql-block">〔3〕委辔,放松马的缰索。</p><p class="ql-block">〔4〕卷旆,犹如说收旗,意谓休息</p><p class="ql-block">〔5〕长官并非指上级,据冯注:“宋时长官为呼县令之通称。”</p><p class="ql-block">这句是赞美晁端友的廉洁,晁是新城县令。</p><p class="ql-block">〔6〕《论语·微子》:“长沮桀溺,耦而耕。”长沮、桀溺是孔子</p><p class="ql-block">遇见的隐士。这里以耦耕指长沮、桀溺一类的人。</p> <p class="ql-block">山村五绝(选三首)</p><p class="ql-block">烟雨濛濛鸡犬声,有生何处不安生!</p><p class="ql-block">但令黄犊无人佩(1,布谷何劳也劝耕(2]</p><p class="ql-block">老翁七十自腰镰,惭愧春山笋蕨甜;</p><p class="ql-block">岂是闻韶解忘味?迩来三月食无盐(3〕。</p><p class="ql-block">杖藜裹饭去匆匆,过眼青钱[4)转手空。</p><p class="ql-block">赢得儿童语音好,一年强半在城中(5</p><p class="ql-block">熙宁六年春作。此诗讥刺新法,语多显露。后来曾受到御史们的纠弹,作者曾因此而被捕入狱。事见后《十二月二十八日,蒙恩责授检校水部员外郎黄州团练</p><p class="ql-block">副使,复用前韵二首》注。原诗五首,选第二、三、四前。</p><p class="ql-block">〔1〕汉龚遂为渤海太守,那里的人民好带剑,龚遂劝他们卖买牛,说:“何为带牛佩犊?”</p><p class="ql-block">〔2〕布谷是催耕鸟,这里借以刺官吏。两句大意是:人民有牛,自会耕种,何劳官吏劝农!〔3〕《论语·述而》记孔子“在齐闻韶,三月不知肉味”,这里借刺朝廷的盐法太峻,老百姓三月食不到盐,却并不是他们听到了韶。</p><p class="ql-block">乐,三月不知“盐”味。</p><p class="ql-block">〔4〕青钱,当时行青苗法,放“助役钱”、“预买钱”之类。</p><p class="ql-block">〔5〕两句说农民经常在城市,有误生产。强(读 qiang抢)半,大半。</p> <p class="ql-block">十二月二十八日,蒙恩</p><p class="ql-block">责授检校水部员外郎黄</p><p class="ql-block">州团练副使二首</p><p class="ql-block">百日归期(1)恰及春,徐年乐事最关身,</p><p class="ql-block">出门便旋(2]风吹面,走马联翩鹊啅人〔3〕。</p><p class="ql-block">却对酒杯浑是梦,偶拈诗笔已如神。</p><p class="ql-block">此灾何必深追咎,窃禄4从来岂有因。</p><p class="ql-block">平生文字为吾累(5〕,此去声名不厌低6。</p><p class="ql-block">塞上纵归他日马(7),城东不斗少年鸡8。</p><p class="ql-block">休官彭泽贫无酒(9,隐几维摩病有妻(10)。</p><p class="ql-block">堪笑睢阳老从事11:为予投撒到江西。</p><p class="ql-block">(子由闻予下狱,乞以官爵赎予罪。贬筠州(12)监酒。</p><p class="ql-block">元丰二年三月,权监察御史里行何正臣,弹劾作者</p><p class="ql-block">“愚弄朝廷,妄自尊大。又一有水旱之灾、盗贼之变,轼</p><p class="ql-block">必倡言归咎新法,喜动颜色”。到了七月,权监察御史里</p><p class="ql-block">行舒亶、国子博士李宜之、权御史中丞李定连上弹章纠劾。于是作者被捕到京,八月入御史台狱,至十二月释放,贬黄州。这两首诗是作者出狱后所作。</p><p class="ql-block">〔1〕作者八月十八日入狱,距作此诗时计一百三十日,这里说</p><p class="ql-block">百日是举其成数。</p><p class="ql-block">[2〕便旋,犹如说徘徊。又意同轻捷。</p><p class="ql-block">〔3〕哔(zhuó 啄),这里作众口杂鸣解。悼人,朝着人叫。</p><p class="ql-block">〔4〕窃禄,犹如说尸位素餐。</p><p class="ql-block">〔5〕这一次被捕入狱,主要是文字之累,尤其是诗闯了祸。舒</p><p class="ql-block">亶就是这样摘句构成他的罪状的:“陛下发钱以本业贫民,则日‘赢得儿童语音好,一年强半在城中’;陛下明法以课试群吏,则日‘读书万卷不读律,致君尧舜知无术’;陛下兴水利,则曰‘东海若知明主意,应教斥卤变桑田’;陛下议盐禁,则日‘岂是闻韶解忘味,尔来三月食无盐’。其他触物及事,应口所言,无一不以讥谤为主,小则镂板,大则刻石。……”</p><p class="ql-block">〔6〕作者声名,在当时已很高,即纠弹他的人也承认,但也借此攻击。何正臣说他“轼所为文字,传于人者甚众”;舒亶说他“传播中外,自以为能”;李定说他“滥得时名”。故作者要“此去声名不厌低”。</p><p class="ql-block">〔7〕用《淮南子》寨翁失马的寓言故事。以“归马”喻出狱。塞</p><p class="ql-block">翁的失马引了另一匹好马归来,致使他的儿子因骑马而跌伤;作者隐言出狱是福,焉知不另有后祸?</p><p class="ql-block">〔8〕用唐人小说陈鸿《东城父老传》;玄宗好斗鸡,长安城中的斗鸡少年贾昌,最得宠荣,封他为“五百小儿长”,天下称为“神鸡童”,当时流传着这样的话:“生儿不用识文字,斗鸡走马胜读书。”斗鸡之徒是皇帝的弄臣,士大夫以文字歌功阿世就如同斗鸡小儿以斗鸡取媚邀宠,作者表示所不愿为。此句须与上句连读:“纵归马,不斗鸡”</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">是本旨;却故意引人看作是“纵他日,不少年”的说法。</p><p class="ql-block">〔9〕陶渊明辞去了彭泽令,家贫无酒。这句的意思是:为了家</p><p class="ql-block">贫,不敢休官。</p><p class="ql-block">〔10〕佛经:维摩以法喜(见法生喜)为妻。这句意谓将与佛法终老。</p><p class="ql-block">〔11〕苏辙时任著作郎,签书应天府(今河南商丘)判官,应天府在唐时为睢阳,故称他“睢阳老从事”。</p><p class="ql-block">〔12〕筠州,今江西高安。</p> <p class="ql-block">初到黄州</p><p class="ql-block">自笑平生为口忙(1,老来事业转荒唐。</p><p class="ql-block">长江绕郭(2]知鱼美;好竹连山〔3〕觉笋香。</p><p class="ql-block">′逐客不妨员外置(4,诗人例作水曹郎(5)。</p><p class="ql-block">只惭无补丝毫事,尚费官家压酒囊。</p><p class="ql-block">检校官例折支,多得退酒袋。</p><p class="ql-block">作者出狱后,被谪为黄州团练副使,元丰三年(公</p><p class="ql-block">元1080年)二月到职,诗作于此时。</p><p class="ql-block">〔1〕“口忙”语意双关:指因言事得罪被谪。兼指下文“鱼美</p><p class="ql-block">“笋香”的享受。</p><p class="ql-block">〔2〕黄州在长江北岸,三面环水。</p><p class="ql-block">〔3〕黄州多竹。</p><p class="ql-block">〔4〕逐客,这里作逐臣解。员外,定额以外的官员,非本制</p> <p class="ql-block">为弟苏辙写下诀别诗两首,</p><p class="ql-block">一</p><p class="ql-block">“圣主如天万物春,小臣愚暗自亡身。</p><p class="ql-block">百年未满先偿债,十口无归更累人。</p><p class="ql-block">是处青山可埋骨,他年夜雨独伤神。</p><p class="ql-block">与君世世为兄弟,更结来生未了因。”</p><p class="ql-block">二</p><p class="ql-block">“柏台霜气夜凄凄,风动琅珰月向低。</p><p class="ql-block">梦绕云山心似鹿,魂飞汤火命如鸡。</p><p class="ql-block">额中犀角真君子,身后牛衣愧老妻。</p><p class="ql-block">百岁神游定何处?桐乡应在浙江西。</p>