<p class="ql-block"> 学习草书遇到的第一个难题便是草书的识读。不仅要能认,还要能写,并能写准确。因此,对于草书的初学者,除了需要临摹书法史上著名的草书法帖如王羲之《十七帖》、孙过庭《书谱》、张旭《古诗四帖》、怀素《自叙帖》等之外,还需要一种帮助识读和记忆草书草法的工具书,于是便有了《草诀百韵歌》。</p> <p class="ql-block"> 《草诀百韵歌》起源于宋代,托名王羲之所书,到了明代已经有多种版本流传。所谓百韵歌,是指将草法编成押韵的歌诀,以便于记诵。《草诀百韵歌》将最常用、最容易混淆的草字的草法,通过并举、对比、归类等方式,标明其细微的区别,提示记忆的方法。如诀云:‘有点方为水,空挑便是言’,有没有点,成为区别三点水旁和言字旁的关键。又如‘玉出头为武’,出不出头,是草书‘玉’和‘武’的区别。总之《草诀百韵歌》因其实用性影响深远,是一本草书入门不可多得的范本。</p> <p class="ql-block"> 一、如下为《草诀百韵歌》明代韩道亨墨迹本高清版,全文分36页。</p> <p class="ql-block">草诀百韵歌</p><p class="ql-block">草圣最为难,龙蛇竟笔端。</p><p class="ql-block">毫厘虽欲辨,体势更须完。</p> <p class="ql-block">有点方为水,空挑却是言。</p><p class="ql-block">宀(mián)头无左畔,辶(chuò)趬(qiāo)缺东边。</p><p class="ql-block">长短分知去,微茫视每安。</p> <p class="ql-block">步观牛引足,羞见羊踏田。</p><p class="ql-block">六手宜为禀,七红即是袁。</p><p class="ql-block">十朱知奉己,三口代言宣。</p> <p class="ql-block">左阜贝丁反,右刀寸点弯。</p><p class="ql-block">曾差头不异,归浸体同观。</p><p class="ql-block">孤殆通相似,矛柔总一般。</p> <p class="ql-block">采夆身近取,熙照眼前看。</p><p class="ql-block">思惠鱼如画,禾乎手似年。</p><p class="ql-block">既防吉作古,更慎达为连。</p> <p class="ql-block">宁乃繁于叔,侯兮不减詹。</p><p class="ql-block">摄称将属倚,某枣借来旋。</p><p class="ql-block">慰赋真难别,朔邦岂易参。</p> <p class="ql-block">常收无用直,密上不须宀(mián)。</p><p class="ql-block">才畔详笺牒,水元看永泉。</p><p class="ql-block">柬同东且异,府象辱还偏。</p> <p class="ql-block">才傍干成卉,勾盘柬作阑。</p><p class="ql-block">乡卿随口得,爱凿与奎全。</p><p class="ql-block">玉出头为武,干衔点是丹。</p> <p class="ql-block">蹄号应有法,云虐岂无传。</p><p class="ql-block">盗意脚同适,熊弦身似然。</p><p class="ql-block">矣其头少变,兵共足双联。</p> <p class="ql-block">莫写包庸守,勿书绿是缘。</p><p class="ql-block">谩将绳当腊,休认寡为宽。</p><p class="ql-block">即脚犹如恐,还身附近迁。</p> <p class="ql-block">寒空审有象,宪害寘相牵。</p><p class="ql-block">满外仍知备,医初尚类坚。</p><p class="ql-block">直须明谨解,亦合别荆前。</p> <p class="ql-block">颡向戈牛始,鸡须下子先。</p><p class="ql-block">撇之非是乏,勾木可成村。</p><p class="ql-block">萧鼠头先辨,寅宾腹里推。</p> <p class="ql-block">之加心上恶,兆戴免头龟。</p><p class="ql-block">点急堪成彗,勾干认是卑。</p><p class="ql-block">寿宜圭与可,齿记止加司。</p> <p class="ql-block">右邑月何异,左方才亦为。</p><p class="ql-block">举身为乙未,登体用北之。</p><p class="ql-block">路左言如借,时边寸莫违。</p> <p class="ql-block">草勾添反庆,乙九贴人飞。</p><p class="ql-block">惟末分忧夏,就中识弟夷。</p><p class="ql-block">斋齐曾不较,流染却相依。</p> <p class="ql-block">或戒戈先设,皋华脚预施。</p><p class="ql-block">睿虞元仿佛,拒捉自依稀。</p><p class="ql-block">顶上哀衾别,胸中器谷非。</p> <p class="ql-block">止知民倚氏,不道树多枝。</p><p class="ql-block">虑逼都来近,论临勿妄窥。</p><p class="ql-block">起旁合用短,遣上也同迷。</p> <p class="ql-block">欲识高齐马,须知兕既儿。</p><p class="ql-block">寺专无失错,巢笔在思维。</p><p class="ql-block">丈畔微弯使,孙边不绪丝。</p> <p class="ql-block">莫教凡作愿,勿使雍为离。</p><p class="ql-block">醉碎方行处,丽琴初起时。</p><p class="ql-block">栽裁当自记,友发更须知。</p> <p class="ql-block">忽讶刘如对,从来缶似垂。</p><p class="ql-block">含贪真不偶,退邑尚参差。</p><p class="ql-block">减灭何曾误,党堂未易追。</p> <p class="ql-block">女怀丹是母,叟弃点成皮。</p><p class="ql-block">若谓涉同浅,须教贱作师。</p><p class="ql-block">鼋鼍鼂一类,茶菊荣更亲。</p> <p class="ql-block">非作浑如化,功劳总若身。</p><p class="ql-block">示衣尤易惑,奄宅建相邻。</p><p class="ql-block">道器吴难测,竟充克有伦。</p> <p class="ql-block">市于增一点,仓欲可同人。</p><p class="ql-block">数叚情何密,曰甘势则匀。</p><p class="ql-block">固虽防梦简,自合定浮淳。</p> <p class="ql-block">添一车牛幸, 点三上下心。</p><p class="ql-block">叅参曾不别,閧巽岂曾分。</p><p class="ql-block">夺旧元无异,嬴羸自有因。</p> <p class="ql-block">势头宗掣絜,章体效平辛。</p><p class="ql-block">合戒哉依岁,宁容拳近秦。</p><p class="ql-block">邪听行复止,即断屈仍伸。</p> <p class="ql-block">田月土成野,七九了收声。</p><p class="ql-block">最迫艰难叹,尤疑事予争。</p><p class="ql-block">葛尊草上得,廊庙月边生。</p> <p class="ql-block">里力斯成曼,圭心可是舂。</p><p class="ql-block">出书观项转,别列看头平。</p><p class="ql-block">我家曾不远,君畏自相仍。</p> <p class="ql-block">甚乂犬傍获,么交玉伴琼。</p><p class="ql-block">膝滕中委曲,次比两分明。</p><p class="ql-block">二下客为乱,宀藏了则宁。</p> <p class="ql-block">而由问上点,早得幸头门。</p><p class="ql-block">耻死休相犯,貌朝喜共临。</p><p class="ql-block">鹿头真戴草,狐足乃疑心。</p> <p class="ql-block">勿使微成渐,奚容闷即昆。</p><p class="ql-block">作南观两甫,求鼎见棘林。</p><p class="ql-block">休助一居下,弃奔七尚尊。</p> <p class="ql-block">隶头真似系,帛下即如禽。</p><p class="ql-block">沟渫皆从戈,帋笺并用巾。</p><p class="ql-block">惧怀容易失,会念等闲并。</p> <p class="ql-block">近息追微异,乔商矞不群。</p><p class="ql-block">欵频终别白,所取岂容昏。</p><p class="ql-block">戚感威相等,驭敦殷可亲。</p> <p class="ql-block">台名依召立,敝类逐严分。</p><p class="ql-block">邹歇歌难见,成几贼易闻。</p><p class="ql-block">傅传相竞点,留辩首从心。</p> <p class="ql-block">昌曲终如鲁,食良末若吞。</p><p class="ql-block">改头聊近体,曹甚不同根。</p><p class="ql-block">旧说唐同雁,尝思孝似存。</p> <p class="ql-block">扫搊休得混,彭赴可相侵。</p><p class="ql-block">世老偏多少,谢衡正浅深。</p><p class="ql-block">酒花分水草,技放别支文。</p> <p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">可爱郊邻郭,偏宜谌友湛。</p><p class="ql-block">习观羲献迹,免使墨池浑。</p><p class="ql-block">万历癸丑秋八月二十五日韩道亨书</p> <p class="ql-block"> 二、《草诀百韵歌》释文</p><p class="ql-block">草圣最为难,龙蛇竟笔端。</p><p class="ql-block">毫厘虽欲辨,体势更须完。</p><p class="ql-block">有点方为水,空挑却是言。</p><p class="ql-block">宀(mián)头无左畔,辶(chuò)趬(qiāo)缺东边。</p><p class="ql-block">长短分知去,微茫视每安。</p><p class="ql-block">步观牛引足,羞见羊踏田。</p><p class="ql-block">六手宜为禀,七红即是袁。</p><p class="ql-block">十朱知奉己,三口代言宣。</p><p class="ql-block">左阜贝丁反,右刀寸点弯。</p><p class="ql-block"> 曾差头不异,归浸体同观。</p><p class="ql-block">孤殆通相似,矛柔总一般。</p><p class="ql-block">采夆身近取,熙照眼前看。</p><p class="ql-block">思惠鱼如画,禾乎手似年。</p><p class="ql-block">既防吉作古,更慎达为连。</p><p class="ql-block">宁乃繁于叔,侯兮不减詹。</p><p class="ql-block">摄称将属倚,某枣借来旋。</p><p class="ql-block">慰赋真难别,朔邦岂易参。</p><p class="ql-block">常收无用直,密上不须宀(mián)。</p><p class="ql-block">才畔详笺牒,水元看永泉。</p><p class="ql-block">柬同东且异,府象辱还偏。</p><p class="ql-block">才傍干成卉,勾盘柬作阑。</p><p class="ql-block">乡卿随口得,爱凿与奎全。</p><p class="ql-block">玉出头为武,干衔点是丹。</p><p class="ql-block">蹄号应有法,云虐岂无传。</p><p class="ql-block">盗意脚同适,熊弦身似然。</p><p class="ql-block">矣其头少变,兵共足双联。</p><p class="ql-block">莫写包庸守,勿书绿是缘。</p><p class="ql-block">谩将绳当腊,休认寡为宽。</p><p class="ql-block">即脚犹如恐,还身附近迁。</p><p class="ql-block">寒空审有象,宪害寘相牵。</p><p class="ql-block">满外仍知备,医初尚类坚。</p><p class="ql-block">直须明谨解,亦合别荆前。</p><p class="ql-block">颡向戈牛始,鸡须下子先。</p><p class="ql-block">撇之非是乏,勾木可成村。</p><p class="ql-block">萧鼠头先辨,寅宾腹里推。</p><p class="ql-block">之加心上恶,兆戴免头龟。</p><p class="ql-block">点急堪成彗,勾干认是卑。</p><p class="ql-block">寿宜圭与可,齿记止加司。</p><p class="ql-block">右邑月何异,左方才亦为。</p><p class="ql-block">举身为乙未,登体用北之。</p><p class="ql-block">路左言如借,时边寸莫违。</p><p class="ql-block">草勾添反庆,乙九贴人飞。</p><p class="ql-block">惟末分忧夏,就中识弟夷。</p><p class="ql-block">斋齐曾不较,流染却相依。</p><p class="ql-block">或戒戈先设,皋华脚预施。</p><p class="ql-block">睿虞元仿佛,拒捉自依稀。</p><p class="ql-block">顶上哀衾别,胸中器谷非。</p><p class="ql-block">止知民倚氏,不道树多枝。</p><p class="ql-block">虑逼都来近,论临勿妄窥。</p><p class="ql-block">起旁合用短,遣上也同迷。</p><p class="ql-block">欲识高齐马,须知兕既儿。</p><p class="ql-block">寺专无失错,巢笔在思维。</p><p class="ql-block">丈畔微弯使,孙边不绪丝。</p><p class="ql-block">莫教凡作愿,勿使雍为离。</p><p class="ql-block">醉碎方行处,丽琴初起时。</p><p class="ql-block">栽裁当自记,友发更须知。</p><p class="ql-block">忽讶刘如对,从来缶似垂。</p><p class="ql-block">含贪真不偶,退邑尚参差。</p><p class="ql-block">减灭何曾误,党堂未易追。</p><p class="ql-block">女怀丹是母,叟弃点成皮。</p><p class="ql-block">若谓涉同浅,须教贱作师。</p><p class="ql-block">鼋鼍鼂一类,茶菊荣更亲。</p><p class="ql-block">非作浑如化,功劳总若身。</p><p class="ql-block">示衣尤易惑,奄宅建相邻。</p><p class="ql-block">道器吴难测,竟充克有伦。</p><p class="ql-block">市于增一点,仓欲可同人。</p><p class="ql-block">数叚情何密,曰甘势则匀。</p><p class="ql-block">固虽防梦简,自合定浮淳。</p><p class="ql-block">添一车牛幸, 点三上下心。</p><p class="ql-block">叅参曾不别,閧巽岂曾分。</p><p class="ql-block">夺旧元无异,嬴羸自有因。</p><p class="ql-block">势头宗掣絜,章体效平辛。</p><p class="ql-block">合戒哉依岁,宁容拳近秦。</p><p class="ql-block">邪听行复止,即断屈仍伸。</p><p class="ql-block">田月土成野,七九了收声。</p><p class="ql-block">最迫艰难叹,尤疑事予争。</p><p class="ql-block">葛尊草上得,廊庙月边生。</p><p class="ql-block"> 里力斯成曼,圭心可是舂。</p><p class="ql-block">出书观项转,别列看头平。</p><p class="ql-block">我家曾不远,君畏自相仍。</p><p class="ql-block">甚乂犬傍获,么交玉伴琼。</p><p class="ql-block">膝滕中委曲,次比两分明。</p><p class="ql-block">二下客为乱,宀藏了则宁。</p><p class="ql-block">而由问上点,早得幸头门。</p><p class="ql-block">耻死休相犯,貌朝喜共临。</p><p class="ql-block">鹿头真戴草,狐足乃疑心。</p><p class="ql-block">勿使微成渐,奚容闷即昆。</p><p class="ql-block">作南观两甫,求鼎见棘林。</p><p class="ql-block">休助一居下,弃奔七尚尊。</p><p class="ql-block">隶头真似系,帛下即如禽。</p><p class="ql-block">沟渫皆从戈,帋笺并用巾。</p><p class="ql-block">惧怀容易失,会念等闲并。</p><p class="ql-block">近息追微异,乔商矞不群。</p><p class="ql-block">欵频终别白,所取岂容昏。</p><p class="ql-block">戚感威相等,驭敦殷可亲。</p><p class="ql-block">台名依召立,敝类逐严分。</p><p class="ql-block">邹歇歌难见,成几贼易闻。</p><p class="ql-block">傅传相竞点,留辩首从心。</p><p class="ql-block">昌曲终如鲁,食良末若吞。</p><p class="ql-block">改头聊近体,曹甚不同根。</p><p class="ql-block">旧说唐同雁,尝思孝似存。</p><p class="ql-block">扫搊休得混,彭赴可相侵。</p><p class="ql-block">世老偏多少,谢衡正浅深。</p><p class="ql-block">酒花分水草,技放别支文。</p><p class="ql-block">可爱郊邻郭,偏宜谌友湛。</p><p class="ql-block">习观羲献迹,免使墨池浑。</p><p class="ql-block">万历癸丑秋八月二十五日韩道亨书</p>