谢青粤:《诗经·大雅·崧高》与谢姓渊源考辨 ——一段从任姓古国到文化共祖的层累史

谢家宝树文化

<h5><b>  摘要:</b>谢姓以周宣王舅申伯为得姓始祖之说,是中国古史“层累地造成”的经典案例。本文系统考证其源流:先秦《世本》等文献明确记载“谢”为黄帝之后任姓古国;《诗经·大雅·崧高》仅述申伯受命“因是谢人”以建南申,而非谢氏得姓之始。此关联很可能肇端于刘宋谢灵运《撰征赋》的文学譬喻,后经南齐王俭《姓谱》等官修谱牒的系统化阐释,将文学意象坐实为谱系信史,再为唐代墓志、《元和姓纂》所沿袭固化。至宋代,在与古老的“黄帝任姓说”博弈中,“申伯说”凭借其叙事魅力与社会功能成为主流,并于元明清定于一尊。这一过程深刻揭示了历史记忆在文学、政治与宗族制度合力下的重塑轨迹。</h5><h5><b> 关键词:</b>崧高;申伯;谢姓;层累造成;任姓;《世本》;谱牒</h5> <p class="ql-block ql-indent-1"><b>一、先秦信史:黄帝之后的任姓谢国</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">在探讨《崧高》与谢姓关联之前,必须正视先秦及汉代权威文献对谢姓起源的原始记载,此乃考辨之基石。</p><p class="ql-block ql-indent-1">《世本·氏姓篇》明确记载:“任姓:谢、章、薛、舒、吕、祝、终、泉、毕、过。”此列表表明,“谢”系古老的任姓诸侯国之一,位列黄帝后裔十二姓体系。东汉王符《潜夫论·志氏姓》在论述黄帝之子十二姓时,亦印证:“及谢、章、昌、采、祝、结、泉、卑、遇、狂大氏,皆任姓也。”清人汪继培引《左传》疏证,明确指出此即源自《世本》的任姓十国。</p><p class="ql-block ql-indent-1">上述记载确凿表明:在先秦两汉的姓氏观念中,“谢”首先是一个独立的任姓方国,其血统可追溯至黄帝。此“任姓谢国”之史实,为解构后世“申伯得姓说”提供了关键前提。</p> <p class="ql-block ql-indent-1"><b>二、《崧高》本相:周室南疆的经略与古谢国的整合</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">《诗经·大雅·崧高》作为西周宣王时期的颂歌,核心在于记录封建舅父申伯以巩固南疆之战略。诗中关键语句揭示了被后世重新阐释的史实:</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>“亹亹申伯,王缵之事。于邑于谢,南国是式。”</b></p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>“王命申伯,式是南邦。因是谢人,以作尔庸。”</b></p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>“王命召伯,彻申伯土田。王命傅御,迁其私人。”</b></p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>“申伯还南,谢于诚归。……申伯番番,既入于谢。”</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">细绎诗文,可得三层史影:</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>1、地理前提:</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">“谢”作为地名或邦国名已然存在。申伯是“入于谢”,而非命名新地。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>2、核心证据: </b></p><p class="ql-block ql-indent-1">“因是谢人,以作尔庸”一句至关重要。它明确指出,周宣王命申伯统领原有的“谢人”来筑城立业。这确凿证明在申伯受封之前,该地已有被称为“谢”的原住族群或方国。结合先秦文献,此古谢国当为任姓。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>3、事件本质:</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">周宣王之举措,是派强大的姜姓申伯集团武装殖民于古谢国之地,建立新的“南申国”以实行“南国是式”之战略。此为典型的“取代式封建”过程。</p><p class="ql-block ql-indent-1">因此,《崧高》本义是记录西周王室如何整合旧邦(谢)与强亲(申)以经营南方,其性质为政治颂歌,全然未涉及以邑为氏的姓氏起源问题。先秦两汉文献亦从未将此事与谢氏得姓相联系,足证“申伯得姓”之说在当时纯属乌有。</p> <p class="ql-block ql-indent-1"><b>三、关键的转折:从文学譬喻到谱牒定式</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">从“任姓古国”到“申伯之后”的转变,其过程精妙地体现了历史记忆的重塑机制。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>1、文学源头:谢灵运的象征性用典</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">刘宋时,谢灵运于《撰征赋》中写下“系烈山之洪绪,承火正之明光。立熙载於唐后,申赞事于周王”之句。纵观其文,此句宜视为文学性的象征与譬喻。谢灵运意在借用《崧高》中“维岳降神,生甫及申”的意象,以“申伯”这一代表“山川灵秀所钟”与“王朝栋梁”的文化符号,诗意地颂扬家族荣光,而非严谨的谱牒宣言。此时陈郡谢氏地位尊崇,其墓志亦未见溯及申伯,故主动攀附之动机或不强烈,此更可能为一种文化上的追慕。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>2、谱牒定调:王俭《姓谱》的系统化阐释</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">关键的质变发生于谱牒之学鼎盛的南齐。礼学与谱学大家王俭在编纂官修《姓谱》时,面临为当代顶级高门陈郡谢氏确立辉煌起源的课题。相较渺远的“任姓”古国,谢灵运笔下与“谢”地关联的显赫人物“申伯”,无疑提供了绝佳素材。王俭等谱牒学家很可能对此文学典故进行了重新阐释,将之坐实为严谨的历史谱系,有意或无意地遮蔽了《世本》等记载,转而对《崧高》文本进行创造性解读,构建出“申伯→封谢→以邑为氏”的完整叙事。这是一个从文学表达到制度定论的飞跃,其背后是门阀政治下谱牒作为身份认证工具的现实需求。</p> <p class="ql-block ql-indent-1"><b>四、叙事的固化与宋后的定尊</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">一旦此说被官方谱牒权威化,便开启了其经典化进程。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>1、唐代固化: </b></p><p class="ql-block ql-indent-1">出土墓志(如《谢岳墓志》、《谢浑墓志》等)、官修《元和姓纂》及谢肇《谢氏宗支避地会稽序》均沿袭此说,表明其已成为谢姓家族普遍接受的历史记忆。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>2、宋代博弈: </b></p><p class="ql-block ql-indent-1">宋代呈现出有趣分野。欧阳修撰谢绛墓志,先述“黄帝之后任姓”古义,旋即用“盖”字转折至“申伯封谢”新说,体现了士大夫的调和与倾向。尽管《古今姓氏书辩证》、《路史》等考据著作仍守黄帝任姓的古载,但《通志·氏族略》、《百家姓》及民间谱牒均采纳了叙事更优、更富荣耀的“申伯说”。这标志着南朝被创制的叙事,最终在宋代以后的宗族实践中取得了压倒性胜利。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>3、元明清定尊: </b></p><p class="ql-block ql-indent-1">自此,“申伯说”凭借官方推崇与宗族实践的不断强化,彻底成为社会共识,定于一尊。</p> <p class="ql-block ql-indent-1"><b>五、结论:被重构的家族史诗</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">谢姓始祖叙事的演变,是一部典型的“层累地造成的古史”,清晰展示了历史记忆被重塑的轨迹:</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>1、先秦基石:</b>存在明确的任姓谢国。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>2、西周事件:</b>申伯徙封,整合了谢地与谢人。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>3、南朝创制:</b>谢灵运的文学用典为王俭等人的谱牒建构提供了文化资源,后者为迎合门阀制度之需,创制了新谱系。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>4、后世定尊:</b>新说凭借其叙事魅力、官方权威与宗族实践,最终取代古说,成为“文化共祖”。</p><p class="ql-block ql-indent-1">因此,申伯实非谢氏得姓始祖,而是历史记忆在特定权力与文化结构中被层层塑造而成的“文化共祖”。这一考辨揭示,家族起源传说本身即是一部深刻的社会文化史,其价值远超于对单一姓氏源流的考订。</p> <p class="ql-block ql-indent-1"><b style="font-size:18px;">参考文献</b></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[1][汉]宋衷注,[清]秦嘉谟等辑.世本八种[M].商务印书馆,1957.</span></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[2][汉]王符著,[清]汪继培笺,彭铎校正.潜夫论笺校正[M].中华书局,1985.</span></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[3][汉]毛公传,[汉]郑玄笺,[唐]孔颖达疏.毛诗正义[M].北京大学出版社,2000.</span></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[4][梁]沈约,宋书·谢灵运传[M].中华书局,1974.</span></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[5][唐]林宝撰,岑仲勉校记.元和姓纂(附四校记)[M].中华书局,1994.</span></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[6][宋]欧阳修.欧阳文忠公集[M].四部丛刊本.</span></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[7]顾颉刚.古史辨自序[M].商务印书馆,2011.</span></p><p class="ql-block ql-indent-1"><span style="font-size:15px;">[8]陈爽.出土墓志所见中古谱牒研究[M].学苑出版社,2015.</span></p> <p class="ql-block ql-indent-1"><b style="font-size:18px;">附:《大雅·崧高》原文及译文</b></p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>1、原文</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">崧高维岳,骏极于天。</p><p class="ql-block ql-indent-1">维岳降神,生甫及申。</p><p class="ql-block ql-indent-1">维申及甫,维周之翰。</p><p class="ql-block ql-indent-1">四国于蕃,四方于宣。</p><p class="ql-block ql-indent-1">亹亹申伯,王缵之事。</p><p class="ql-block ql-indent-1">于邑于谢,南国是式。</p><p class="ql-block ql-indent-1">王命召伯,定申伯之宅。</p><p class="ql-block ql-indent-1">登是南邦,世执其功。</p><p class="ql-block ql-indent-1">王命申伯,式是南邦。</p><p class="ql-block ql-indent-1">因是谢人,以作尔庸。</p><p class="ql-block ql-indent-1">王命召伯,彻申伯土田。</p><p class="ql-block ql-indent-1">王命傅御,迁其私人。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯之功,召伯是营。</p><p class="ql-block ql-indent-1">有俶其城,寝庙既成。</p><p class="ql-block ql-indent-1">既成藐藐,王锡申伯。</p><p class="ql-block ql-indent-1">四牡蹻蹻,钩膺濯濯。</p><p class="ql-block ql-indent-1">王遣申伯,路车乘马。</p><p class="ql-block ql-indent-1">我图尔居,莫如南土。</p><p class="ql-block ql-indent-1">锡尔介圭,以作尔宝。</p><p class="ql-block ql-indent-1">往近王舅,南土是保。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯信迈,王饯于郿。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯还南,谢于诚归。</p><p class="ql-block ql-indent-1">王命召伯,彻申伯土疆。</p><p class="ql-block ql-indent-1">以峙其粻,式遄其行。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯番番,既入于谢。</p><p class="ql-block ql-indent-1">徒御啴啴。周邦咸喜,</p><p class="ql-block ql-indent-1">戎有良翰。不显申伯,</p><p class="ql-block ql-indent-1">王之元舅,文武是宪。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯之德,柔惠且直。</p><p class="ql-block ql-indent-1">揉此万邦,闻于四国。</p><p class="ql-block ql-indent-1">吉甫作诵,其诗孔硕。</p><p class="ql-block ql-indent-1">其风肆好,以赠申伯。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>2、白话文翻译:</b></p><p class="ql-block ql-indent-1">巍峨耸立是那四岳高山,高峻入云直插九霄蓝天。</p><p class="ql-block ql-indent-1">岳山灵气凝聚降生神灵,诞下贤能甫侯与申伯良臣。</p><p class="ql-block ql-indent-1">这申伯与甫侯德才兼备,正是周王朝的栋梁之臣。</p><p class="ql-block ql-indent-1">诸侯各国靠他们作屏障,四方疆域凭他们去宣抚。</p><p class="ql-block ql-indent-1">勤勉不倦的申伯啊,周王委你以治国重任。</p><p class="ql-block ql-indent-1">建城邑在那谢地之境,为南方诸侯树立典范。</p><p class="ql-block ql-indent-1">周王命令召伯虎,为申伯勘定宫室地基。</p><p class="ql-block ql-indent-1">建成这南方的邦国,世代继承先人功业。</p><p class="ql-block ql-indent-1">周王谆谆告诫申伯:“要在南国推行教化。</p><p class="ql-block ql-indent-1">依靠谢地百姓力量,筑起你的宏伟城郭。”</p><p class="ql-block ql-indent-1">周王又命召伯虎,为申伯划定田亩疆界。</p><p class="ql-block ql-indent-1">再命侍御大臣们,迁送申伯家臣入新邑。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯迁谢的工程,召伯全力督建经营。</p><p class="ql-block ql-indent-1">城墙巍峨拔地起,宗庙宫室相继落成。</p><p class="ql-block ql-indent-1">宫殿宏伟又壮丽,周王赏赐显荣光。</p><p class="ql-block ql-indent-1">四匹公马雄健壮,马饰璀璨闪金光。</p><p class="ql-block ql-indent-1">周王赠车送申伯,高车驷马显尊贵。</p><p class="ql-block ql-indent-1">“我深思你居处之地,唯南土最是相宜。”</p><p class="ql-block ql-indent-1">赐你镇国玉圭宝,作为传世之重器。</p><p class="ql-block ql-indent-1">放心前去吧王舅,南方国土靠你镇守。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯择吉将启程,周王郿邑设宴饯行。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯南归心迫切,直向谢城坚定而行。</p><p class="ql-block ql-indent-1">周王再命召伯虎,整饬申伯封地疆界。</p><p class="ql-block ql-indent-1">备足沿途粮秣物资,助他速速踏上征程。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯英姿勃发南行,安然抵达谢邑之中。</p><p class="ql-block ql-indent-1">随从车马络绎不绝,举国上下欢欣鼓舞。</p><p class="ql-block ql-indent-1">“有了栋梁之臣啊!”尊贵显赫的申伯,</p><p class="ql-block ql-indent-1">作为周王的长舅,文治武功皆可效法。</p><p class="ql-block ql-indent-1">申伯德行放光芒,温和仁爱又端方。</p><p class="ql-block ql-indent-1">安定天下万邦民,美名传遍四方国。</p><p class="ql-block ql-indent-1">吉甫我作此诗篇,词章恢宏意深远。</p><p class="ql-block ql-indent-1">曲调悠扬动心弦,特此赠别申伯行。</p>