《道德经·第二六章》学习札记(上)

特级和尚

<p class="ql-block"><span style="font-size:20px; color:rgb(176, 79, 187);">庄借子寓言故事,悟老聃大道哲言</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px; color:rgb(176, 79, 187);"> —— 题 记</span></p> <p class="ql-block"><b style="font-size:20px;">‌【原文】</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">重为轻根,静为躁君。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">是以君子终日行不离辎重</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">虽有荣观,燕处超然。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">奈何万乘之主,而以身轻天下?</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">轻则失本,躁则失君。‌‌</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;">【注释】</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;">① 重为轻根,静为躁君</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 意思是说,</span><span style="font-size:20px; color:rgb(237, 35, 8);">重是轻的根基,静是躁的主宰。这里所谓的“轻”与“重”和“静”与“躁”,,都是相对而言的。“重”有厚重,庄重,稳重,重大,重要、主要等意思;“轻”有轻忽,轻浮,轻率,轻易和细枝末节等意思;“静”有沉静,宁静,虚静,冷静等含义的不同;“躁”有浮躁,焦躁,急躁,躁动,及妄言妄为之别。具体含义应根据具体情况来甄选确定。</span><b style="font-size:20px;">〔</b><span style="font-size:20px;">唐玄宗李隆基释之曰:重者制轻</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(厚重的、主要的事物能够主导、支配或者影响轻浮的、次要的事物)</span><span style="font-size:20px;">,故重为根</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(因此,厚重或者主要的事物是驾驭轻浮的、次要的事物的根本)</span><span style="font-size:20px;">;静者持躁</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(沉静的事物能够制约或者平衡浮躁的事物)</span><span style="font-size:20px;">,故静为君</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(所以,沉静是浮躁的主宰)</span><span style="font-size:20px;">。宋徽宗赵佶释之曰:重则不摇夺而有所守</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(处事庄重、稳重就不会轻易动摇、改变初心,并能毫不犹豫地持守)</span><span style="font-size:20px;">,故为轻根</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(所以它是控制轻浮的根本)</span><span style="font-size:20px;">;静则不妄动而有所制</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(虚静、冷静就不会轻易妄动,并对浮躁加以有效控制)</span><span style="font-size:20px;">,故为躁君</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(因此,它是浮躁、焦躁的主宰)</span><span style="font-size:20px;">。朱元璋释之曰:持身之道如是</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(对自身言行的把握或要求自己的原则也是这样)</span><span style="font-size:20px;">。凡君子举事</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(但凡有修养的人做事或者处理事情)</span><span style="font-size:20px;">,必先以身为重</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(一定是以自身的利弊作为根本出发点)</span><span style="font-size:20px;">,然后度所行之事</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(然后评估所做的事)</span><span style="font-size:20px;">,可全身立名者</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(能够保全自己不影响自身声誉的)</span><span style="font-size:20px;">,方乃施之</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(方才施行)</span><span style="font-size:20px;">。所以下“重、静、轻、躁”四字,乃云</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(乃是说)</span><span style="font-size:20px;">不欲胡为轻发(既不要胡乱作为轻易地决定),亦不欲犹豫也</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(也不要对该做的事情犹豫不决)</span><span style="font-size:20px;">。清世祖福临释之曰:</span><b style="font-size:20px;">根</b><span style="font-size:20px;">,本也</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(“根”,就是本的意思)</span><span style="font-size:20px;">;躁者,动之甚而烦扰也</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(“躁”,就是过分的且给人带来烦扰的举动)</span><span style="font-size:20px;">。重则能使轻</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(厚重沉稳能够控制驾驭轻浮)</span><span style="font-size:20px;">,静能使躁</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(虚静、沉静能支配、影响急躁、焦躁)</span><span style="font-size:20px;">,故曰重为轻根,静为躁君</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(重是轻的根基,静是躁的主宰)</span><span style="font-size:20px;">。〕</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;">②</b><b>是以君子终日行不离辎重</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 意思是说,君子效法天地之道,有所承载,有所担当,终日不忘担负家国之重任而远行。天地养育万物,承载万物,毫无怨言。君子就要有厚德载物的精神,为国家和世人挑起一切艰难困苦的重担,不可离开这种负重致远的责任。</span>〔清世祖福临释之曰:古者吉行师行<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(古时候,为无论是为吉庆之事而出行还是为军事而出行)</span>,皆有辎车<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(zī chē,指车厢前后均有遮蔽物的大车)</span>在后,所以<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(用来)</span>载<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(承载)</span>行者之衣食器械。以<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(因为)</span>其累重<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(lèi zhòng,指物体堆积而显得厚重繁多,或比喻负担沉重)</span>,故称辎重<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(zī zhòng)</span>。唐玄宗释之曰:<b>辎</b>,车也;<b>重</b>者,所载之物。轻躁者贵重静,亦犹行者之守辎重<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(轻浮急躁的人要以稳重沉静为贵,就像行军者守护辎重一样重视)</span>。 ‌故失辎重则遭冻馁<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(dòngněi)</span>,好轻躁则生祸乱<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(因为这样失去了所载的物资就要受冻挨饿,好轻率急躁的人就易于导致灾祸变乱)</span>。宋徽宗释之曰:静重以自持<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(通过内心的沉静和言行举止的庄重来进行自我约束)</span>,则失之者鲜<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(那么出现过失的几率就会很少)</span>。君子<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(品行高尚的人)</span>终日行,不离辎重<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(寸步不离地守护重要的物资)</span>,是以履<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(lǚ,踩踏,行走)</span>畏途<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(wèi tú,艰险可怕的地方)</span>而无患。朱元璋释之曰:“终日行”者,行道心也<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(“终日行”是用来比喻终日修行的道心)</span>;“不离辎重”者,以此辎重比身也<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(用这“辎重”来比况自身生命)</span>。其道理者,人心也<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(这修心立命的根本原则,不在别处,而在人心)</span>。心乃神魂所栖之<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">处(人心乃是精神灵魂栖息的地方)</span>。若神魂而妄虑妄为,使不守其心,而纵其所欲<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(放纵自己的欲望)</span>,是为<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(这是)</span>离<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(偏离)</span>辎重<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(生命)</span>也。譬如帅师<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(带领军队)</span>远行而入敌境,岂有弃其军粮而先行焉?先行则失粮,所以君子持身若是<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(所以君子修身立命也像行军打仗一样)</span>。〕</p><p class="ql-block"><b>③虽有荣观,燕处超然</b></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(22, 126, 251);">结合本书第三章“虚其心,实其腹;弱其志,强其骨”,第十六章“致虚极,守静笃”“归根曰静,是谓复命”的学习体悟,本章和上面的哲言都是以“沉稳静定”作为修道的根基</span>。所以这里的意思是说,<span style="color:rgb(237, 35, 8);">即便身处豪华奢靡之境,君主也要保持内心的虚寂娴静,超脱于物质欲望之上,不沉溺于其中,做一个真正的君主;志士贤人,要始终戒慎恐惧,存有济世救人的道义。总之,有道的人,即使处荣华富贵之中,也仍然要恬淡虚无,超然物外,不改质朴本色。不受功名束缚,不为物质劳累自己的内心,这才是有道者的自处之道。</span><b>〔荣观</b><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(rōngguàn)</span><b style="font-size:15px; color:rgb(1, 1, 1);">,</b>华丽的宫阙。清世祖福临释之曰:<b>荣观</b>,纷华<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(富丽、繁华或者奢华)</span>之观<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(宫廷或宗庙门前两边的高大建筑)</span>也;<b>燕处</b><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(yàn chǔ)</span>,犹<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(如同)</span>燕居<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(退朝而居,闲居)</span>;<b>超然</b>,高出而无系著<span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(着)</span>也<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(高超出众而不受世俗牵绊的样子)</span>。唐玄宗释之曰:人君<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(帝王)</span>者守重静<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(谨守稳重沉静)</span>,故虽有荣观<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(因此即使有奢华的宫阙)</span>,当须燕尔安处,超然不顾也<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(也一定要像退朝闲居一样安然自得,超然物外,不被外界的繁华所诱惑或困扰)</span>。宋徽宗释之曰:荣观在物,燕处在身<span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(外在的荣华富贵存在于物质世界中,而真正的安乐源于内心的超然境界)</span>。身安,然后物可乐<span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(只有当自身保持清静、超然时,外在的荣华才能带来真正的快乐。若被外在诱惑牵绊,则会失去内心的根本)</span>。朱元璋释之曰:言守身之道甚坚如是<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(这是说,君子坚守修身之道便是如此)</span>。且吾有微宝,赍持行途间<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(姑且这样说吧,我怀揣着精美可爱的珍宝,行走在人生旅途上)</span>。或曰<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(如果有人说)</span><span style="color:rgb(176, 79, 187);">:</span>“他处有美玩者,欲与吾同往观之<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(“别处有精美的玩物,想邀我一同去观赏)</span>。”此所谓荣观<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(这种外在的浮华诱惑,就被称为“荣观”)</span>。君子但知守己之微宝耳<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(君子只需守护自己精美可爱的珍宝就行了)</span>,持心以静<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(保持自己心志的宁静)</span>,不欲他美者<span style="font-size:15px;">(不被外物所困扰)</span>,故燕处超然是也<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(因此就能安然独处、超然物外)</span>。〕</p><p class="ql-block"><b>④奈何万乘之主,而以身轻天下?轻则失本,躁则失君</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:15px;"> </span><span style="font-size:18px; color:rgb(237, 35, 8);">意思是说,身为“万乘之国”的帝王,立身行事,都应当静定稳重,而不应轻率躁动,如此才可以有效地治理国家,保全自身和臣民。怎么有的帝王却反其道而行之呢?他们怎么能忘记自身责任放纵私欲、轻率用事,让自己失去权位?要知道,轻忽就将失去根基,焦躁则会失去主宰啊。</span><span style="font-size:15px;">〔唐玄宗释之曰:</span><b style="font-size:15px;">奈何</b><span style="font-size:15px;">者,伤叹之辞也;</span><b style="font-size:18px;">天下</b><span style="font-size:18px;">者,大宝之位</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(帝王之位,象征国家的最高权力)</span><span style="font-size:18px;">也。言人君奈何以身从</span><span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(同“纵”)</span><span style="font-size:18px;">欲,轻用其身,令亡其位也</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(君王怎么能忘记自身责任放纵私欲、轻率用事,让自己失去权位)</span><span style="font-size:15px;">?</span><span style="font-size:18px;">君轻易则人离散,故失臣</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(君主轻浮草率则人心离散,因而失去臣子的辅佐)</span><span style="font-size:15px;">;</span><span style="font-size:18px;">臣躁求则主不齿,故失君</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(臣子急躁、贪求,就会遭到君主厌弃,因而失去君主的信任)</span><span style="font-size:15px;">。</span><span style="font-size:18px;">宋徽宗释之曰</span><span style="font-size:15px;">:</span><span style="font-size:18px;">天下,大物也</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(治理国家是国君的重大事物)</span><span style="font-size:15px;">,。</span><span style="font-size:18px;">有大物者,懔乎若朽索之驭六马,故不可以身轻天下</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(执掌天下者需如用腐朽绳索驾驭六马般谨慎,因此不可轻视治理天下的责任。喻示治国需如履薄冰</span><span style="font-size:15px;"> ‌)。</span><span style="font-size:18px;">不重则不威,故失臣</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(君主不庄重则无威严,会导致臣属背离)</span><span style="font-size:15px;">;</span><span style="font-size:18px;">不倡而和则犯分,故失君</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(不主动倡导而被动附和会破坏等级秩序,导致君权丧失)</span><b style="font-size:15px;"><i>宋徽宗引述的这段文字出自《庄子·让王》,庄子通过比喻,强调治国者需保持敬畏与权威,避免因轻率或失序导致政权不稳</i></b><span style="font-size:15px;">。</span><span style="font-size:18px;">朱元璋释之曰:此言因由发之矣</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(这句话对“轻则失本,躁则失君”的缘由已经阐发的很明白了)</span><span style="font-size:18px;">。昔周穆王乘八骏而游是也,岂不万乘之主以身轻天下</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(从前周穆王乘坐八匹骏马出游,难道不是万乘之君轻视天下吗)</span><span style="font-size:18px;">?纣乃斫朝涉之胫,剖贤人之心,何止乎躁</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(纣王则砍掉早晨涉水者的脚胫,剖开贤人的心脏,何止暴虐)</span><span style="font-size:18px;">?其不仁甚也</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(他的不仁已到了极点)</span><span style="font-size:15px;">。</span><span style="font-size:18px;">故所以失君,不但天下失君,其纣亡其身矣</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(因此他不仅失去了君主的德行,天下也失去了君主,最终纣王自身也灭亡了)</span><span style="font-size:18px;">。 清世祖释之曰:“以身轻天下”者,谓以身劳天下之细故也</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(君主将个人精力耗费于治理天下细枝末节的事务,导致本末倒置)</span><span style="font-size:18px;">。轻则自失其本矣</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(轻率行事会动摇治国的根基,如忽视根本政策而沉迷琐屑事务)</span><span style="font-size:18px;">,躁则自失其主矣</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(急躁妄动将丧失对局势的主控力,如朝令夕改导致权威受损等)</span><span style="font-size:18px;">。</span><span style="font-size:15px;">〕</span></p> <p class="ql-block">【译文】</p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(22, 126, 251);">厚重、稳重是控制轻忽、轻率的根基,闲静、静寂是驾驭浮躁、躁动的主宰。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 因此,圣明君子即便在修道路上终日远行,却也不会偏离他的职责担当。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 即使有奢华的生活,显贵的地位权势,也能坦荡从容,超然处之。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 怎么身为大国的帝王,却以轻忽躁动的妄言妄为来治理天下呢?</span></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(22, 126, 251);">要知道,轻忽就会失去安身立命的根本,躁动妄为就会失去主宰的地位。</span></p>