脏气法时论

离离君华

<p class="ql-block ql-indent-1">帝曰:愿卒闻之。</p><p class="ql-block ql-indent-1">岐伯曰:肝主春,足厥阴少阳主治,其日甲乙;肝苦急,急食甘以缓之。心主夏,手少阴太阳主治,其日丙丁;心苦缓,急食酸以收之。脾主长夏,足太阴阳明主治,其日戊已;脾苦湿,急食苦以燥之。肺主秋,手太阴阳明主治,其日庚辛,肺苦气上逆,急食苦以泄之。肾主冬,足少阴太阳主治,其日壬癸,肾苦燥,急食辛以润之。开腠理,致津液,通气也。</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block ql-indent-1">“辛味能润肾燥”的核心逻辑,源于中医“辛散通阳”的特性——辛味不直接“补水”,而是通过疏通气机、打开通道,让体内已有的津液能输送到肾脏,同时帮助阳气运化生成新津液,从而缓解肾燥,并非靠“滋润”的物理属性。</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">具体可拆解为两点:</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">1. 开腠理、通气机:肾燥多因津液停滞(无法到达肾脏)或阳气不足(无力生成津液)。辛味(如生姜、葱白)能像“通道钥匙”,疏通毛孔(腠理)和体内气机,让全身津液顺畅循环,自然能输送到需要滋润的肾脏,解决“津液到不了”的问题。</p><p class="ql-block ql-indent-1">2. 致津液、助运化:中医认为“阳化气,阴成形”,津液(阴)的生成依赖阳气推动。辛味能温通阳气,让肾脏的阳气更充足,从而更有力地将水谷转化为津液,从根源上解决“津液不够”的问题,最终缓解肾燥。</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">简单说,辛味不是“直接浇水”,而是“疏通水管+启动水泵”,让水(津液)能顺利到达并滋养肾脏</p> <p class="ql-block ql-indent-1">肝色青,宜食甘,粳米、牛肉、枣、葵,皆甘。心色赤,宜食酸,小豆、犬肉、李、韭,皆酸。肺色白,宜食苦,麦、羊肉、 杏、薤,皆苦。脾色黄,宜食咸,大豆、豕肉、栗、藿,皆咸。肾色黑,宜食辛,黄黍、鸡肉、桃、葱,皆辛。辛散,酸收,甘缓,苦坚,咸软。</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block ql-indent-1">一、先明确核心底层逻辑:五脏-颜色-五味的对应关系</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">中医将“五脏、五色、五味”纳入五行体系,食疗的关键是用“五味”的特性,顺应/补充五脏的生理需求,对应关系如下:</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">五脏 对应颜色 五行属性 宜食五味 五味核心作用 </p><p class="ql-block ql-indent-1">肝 青 木 甘 甘缓(缓和肝气) </p><p class="ql-block ql-indent-1">心 赤 火 酸 酸收(收敛心气) </p><p class="ql-block ql-indent-1">肺 白 金 苦 苦坚(坚阴清肺) </p><p class="ql-block ql-indent-1">脾 黄 土 咸 咸软(软坚健脾) </p><p class="ql-block ql-indent-1">肾 黑 水 辛 辛散(温散润肾) </p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">二、逐句拆解:为何“某脏色某,宜食某味”?</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">1. 肝色青,宜食甘(粳米、牛肉、枣、葵皆甘)</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">- 核心原因:肝属木,“肝苦急”(生理特性怕气机郁结、紧张急迫,如易怒、胁痛),而甘味能“缓”(缓和紧张、滋养肝血)。</p><p class="ql-block ql-indent-1">- 甘味食物(如粳米养胃、牛肉补气血、大枣补肝脾)能通过滋养脾胃(脾属土,土生木,“培土荣木”),间接为肝脏提供气血,同时直接缓和肝气的“急迫感”,避免肝气郁结或过亢。</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">2. 心色赤,宜食酸(小豆、犬肉、李、韭皆酸)</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">- 核心原因:心属火,“心苦缓”(生理特性怕心气涣散,如心悸、乏力、注意力不集中),而酸味能“收”(收敛涣散的心气、固摄心血)。</p><p class="ql-block ql-indent-1">- 酸味食物(如赤小豆养心血、犬肉补心阳、李子敛心气)能收敛过度耗散的心气,帮助心气“聚拢”,同时滋养心血,避免心阴亏虚导致的“心气外散”。</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">3. 肺色白,宜食苦(麦、羊肉、杏、薤皆苦)</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">- 核心原因:肺属金,“肺苦气上逆”(生理特性怕肺气上逆,如咳嗽、气喘),且易受“燥邪”侵袭,而苦味能“坚”“泄”(“坚”指坚固肺阴、抵抗燥邪;“泄”指降泄上逆的肺气)。</p><p class="ql-block ql-indent-1">- 苦味食物(如小麦补肺阴、羊肉温肺散寒、杏仁降肺气)能降泄上逆的肺气以止喘咳,同时坚固肺阴,抵御秋季燥邪对肺的损伤。</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">4. 脾色黄,宜食咸(大豆、豕肉、栗、藿皆咸)</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">- 核心原因:脾属土,“脾苦湿”(生理特性怕湿邪困脾,如腹胀、腹泻、舌苔白腻),而咸味能“软”“下”(“软”指软坚散结,化解湿邪凝结的痰浊;“下”指引导湿邪向下排出)。</p><p class="ql-block ql-indent-1">- 咸味食物(如大豆健脾利湿、猪肉补脾胃、栗子健脾止泻)能帮助脾运化体内湿邪,避免湿邪困阻脾阳,同时补充脾胃气血,增强脾的运化功能。</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">5. 肾色黑,宜食辛(黄黍、鸡肉、桃、葱皆辛)</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">- 核心原因:肾属水,“肾苦燥”(生理特性怕阴液亏虚、干燥,如口干、腰膝酸软),而辛味能“散”“通”(“散”指温散寒气,避免寒邪伤肾;“通”指疏通经络,促进津液输送到肾,间接滋润肾阴)。</p><p class="ql-block ql-indent-1">- 辛味食物(如黄黍补肾气、鸡肉温肾阳、葱白通阳气)能温通肾经阳气,推动津液向肾脏输送,缓解肾的“干燥”,同时补充肾阳,避免肾阳虚导致的水湿内停。</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">三、总结:“辛散,酸收,甘缓,苦坚,咸软”是关键</p><p class="ql-block ql-indent-1"> </p><p class="ql-block ql-indent-1">这句话是对“五味核心作用”的高度概括,也是“以味调脏”的根本依据——用五味的特性,精准解决五脏“所苦”(易出现的问题)、满足五脏“所欲”(生理需求),最终通过食物调理,实现五脏功能平衡。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><br></p> <p class="ql-block ql-indent-1">毒药攻邪,五谷为养,五果为助③,五畜为益,五菜为充,气味合而服之,以补精益气。此五者,有辛酸甘苦咸,各有所利,或散或收,或缓或急,或坚或软,四时五脏病,随五味所宜也</p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>【注释】 </b></p><p class="ql-block ql-indent-1">①毒药:药物之统称。与今之毒药概念不同,药物性味各有所偏,这种药性所偏,古人称之谓“毒性”。</p><p class="ql-block ql-indent-1">②五谷:粳米、小豆、麦、大豆、黄黍。</p><p class="ql-block ql-indent-1">③五果:桃、李、杏、栗、枣。</p><p class="ql-block ql-indent-1">④五畜:牛、羊、猪、鸡、犬。</p><p class="ql-block ql-indent-1">⑤五菜:葵、藿、薤、葱、韭。充:吴崑:“充实于脏腑也。”</p> <p class="ql-block ql-indent-1">③肺为咳:王冰:“象金坚劲,扣之有声,邪击于肺,故为咳也。” </p><p class="ql-block ql-indent-1">④肝为语:王冰:“象木枝条,而形支别,语宣委曲,故出于肝。”语,以事告人,告诉。</p><p class="ql-block ql-indent-1">⑤脾为吞王冰:“象土包容,物归于内,翕如皆受,故为吞也。</p><p class="ql-block ql-indent-1">⑥肾为欠、为嚏:王冰:“泉水下流,上生云雾,气郁于胃,故欠生焉。” </p><p class="ql-block ql-indent-1">⑦胃为气逆、为哕、为恐:王冰:“水谷之海,肾与为关,关闭不利,则气逆而上行,以包容水谷,性喜受寒,寒谷相薄,故为哕也。寒盛则哕起,热盛则恐生。何者?胃热则肾气微弱,故为恐也。”哕,呃逆,打嗝。</p><p class="ql-block ql-indent-1">⑧大肠、小肠为泄:王冰:“大肠为传导之腑,小肠为受盛之腑,受盛之气既虚,传导之司不禁,故为泄利也。” </p><p class="ql-block"><br></p>