<p class="ql-block"><b style="font-size:20px;">借庄子寓言故事,悟李聃大道哲言</b></p><p class="ql-block"> ——<b>题 记</b></p> <p class="ql-block">【正文】</p><p class="ql-block"> 曲则全,枉则直<span style="font-size:15px;">①</span>。洼则盈,敝则新<span style="font-size:15px;">②</span>。少则得,多则惑<span style="font-size:15px;">③</span>。是以圣人抱一,为天下式<span style="font-size:15px;">④</span>。</p><p class="ql-block"> 不自见故明,不自是故彰,不自伐故有功,不自矜故长。<span style="font-size:15px;">⑤</span></p><p class="ql-block"> 夫唯不争,故天下莫能与之争。<span style="font-size:15px;">⑥</span></p><p class="ql-block">古之所谓曲则全者,岂虚言哉!<span style="font-size:15px;">⑦</span></p><p class="ql-block">诚全而归之。<span style="font-size:15px;">⑧</span></p><p class="ql-block">【注释】</p><p class="ql-block"><b>①〔曲则全,枉则直〕</b></p><p class="ql-block"> 意思是,<span style="color:rgb(237, 35, 8);">主动收敛锋芒,如水流低处一样“曲己”谦和,容纳百川,就能避免冲突,保全自我,实现整体和谐 ;通过主动 暂时放下自我立场,而采取屈从对方的态度,来化解矛盾,最终反能达到公正的结果。</span><span style="color:rgb(176, 79, 187);">(</span><i>唐玄宗释之曰:“曲己以应物则全</i><i style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(主动采取谦让、妥协等方式来调整自身,使之适应外界,那样反而能保全自己,使事物达成圆满)</i><i>,枉己以申人则直</i><i style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(暂时屈从他人立场,最终反能彰显正直之道)</i><i>。”宋徽宗赵佶释之曰:“与物委蛇而同其波,故全其形,生而不亏</i><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(这句</i><span style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">出自《庄子·庚桑楚》,强调顺应自然规律以保全形体的养生之道。“与物委蛇”指顺应外物变化而非强行改变;“同其波”,指外物摇动时跟随其波动,如同浮游于自然波浪中,不要执拗,</span><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">要顺其自然:要接纳生命中如生老病死等不可控的部分,</i><span style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">通过调整自身节奏与外界保持和谐,避免因对抗而损耗身心 </span><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">)</i><i>;”</i><i style="color:rgb(176, 79, 187);">清世祖福临释之曰:“圣人动</i><span style="color:rgb(176, 79, 187);">必</span><i style="color:rgb(176, 79, 187);">循</i><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(遵循)</i><i style="color:rgb(176, 79, 187);">理。理之所在,虽</i><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(即使)</i><i style="color:rgb(176, 79, 187);">曲亦通也,故与物</i><i style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(</i><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">自己以外的人和事物)</i><i style="color:rgb(176, 79, 187);">不迕</i><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(wǔ</i><i style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">,</i><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">违背)</i><i style="color:rgb(176, 79, 187);">而能全。理难枉,天下之至直也。</i><span style="color:rgb(176, 79, 187);">”</span>)</p><p class="ql-block"><b>②〔洼则盈,敝</b><b style="font-size:15px;">(bì)</b><b>则新〕</b></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(237, 35, 8);">意思是,就像“洼”和“盈”,“敝”和“新”一样,事物矛盾的双方是相互依存的,倘若过度追求一端,那反而会走向反面。所以,做人做事要低调谦卑,就像山谷池塘因为处在低洼之处,反而能汇聚水流,使自身充盈,让事情圆满;做人做事,还要明白“物极必反”的道理,破旧之物发展到极致后,是会向对立面转化的,会在陈旧基础上通过吐故纳新获得新生。 </span>(唐玄宗释之曰“<span style="color:rgb(176, 79, 187);">执谦德</span><span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(坚持谦逊的品德)</span>则<span style="color:rgb(176, 79, 187);">常盈</span><span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(持续充盈)</span>;守<span style="color:rgb(176, 79, 187);">弊薄</span>(谦卑、不居功的心态)则<span style="color:rgb(176, 79, 187);">日新</span><span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(每日更新、自我革新)</span>”<i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(只有始终保持谦逊的态度,才能不断积累德行,使内在修养日益丰厚;若能坚守谦卑,不因成就而骄傲自满,便能持续进步,实现自我超越 )</i>。)</p><p class="ql-block"><b>③〔少则得,多则惑〕</b></p><p class="ql-block"> 字面意思是,主动收敛锋芒,如水流低处一样“曲己”谦和,容纳百川,就能避免冲突,保全自我,实现整体和谐 ;通过主动 暂时放下自我立场,而采取屈从对方的态度,来化解矛盾,最终反能达到公正的结果。<span style="color:rgb(237, 35, 8);">老子通过对比,揭示了“物极必反”的规律,强调“适度”与“专注”的价值,指出过度索取或分散精力,反而适得其反。</span><span style="font-size:20px;">(</span>唐玄宗释之曰:抱一<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(专注于坚守道的本源与核心规律,即遵循自然法则行事)</span>不离<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(不偏离)</span>则无失<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(就不会迷失方向或失去根本)</span>,有为多斗<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(过度人为干预或内卷争斗)</span><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">则</span>惑乱(<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">就会扰乱事物固有的运行秩序,导致混乱</span>。宋徽宗释之曰:道要不烦<span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(大道的要点是简约不烦冗)</span>,闻见<span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(听闻见识)</span>之多,不如其约<span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(简约,简洁)</span>也。以支为旨<span style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(把细枝末节当作主旨根本)</span>,则终身不解<span style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(不能理解)</span>,兹为大惑<span style="font-size:15px; color:rgb(22, 126, 251);">(这就是最大的困惑)。</span><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">)</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">④〔是以圣人抱一,为天下式〕</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;"> 本句是对上述六个“则”的总结,意思是,</span><span style="font-size:18px; color:rgb(237, 35, 8);">因此,懂得大道的人,把持守纯一之道作为为人处世的行为准则。</span><span style="font-size:18px;">(清世祖释之曰:“一者,道也。抱一者,常</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(恒常)</span><span style="font-size:18px;">与道俱(</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">不离不弃</span><span style="font-size:18px;">)。”朱元璋释之曰:“择善去恶而为之道,诸善一</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(精一,精诚专一)</span><span style="font-size:18px;">而诸恶糜</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(糜灭mí miè)</span><span style="font-size:18px;">,故为天下式</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(法式,规范标准,榜样)</span><span style="font-size:18px;">,岂不去</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(远离)</span><span style="font-size:18px;">‘多惑’焉,‘非常道’由此出焉?”“</span><b style="font-size:18px;">一</b><span style="font-size:18px;">”,纯一的大道;“</span><b style="font-size:18px;">抱</b><span style="font-size:18px;">”拥抱,坚守;“</span><b style="font-size:18px;">为天下式</b><span style="font-size:18px;">”,为天下的楷模。)</span></p> <p class="ql-block"><b>⑤〔不自见</b><b style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(xiàn)</b><b>故明,不自是故彰,不自伐故有功,不自矜故长</b><b style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(</b><span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">cháng,一说读zhǎng)</span><b>〕</b></p><p class="ql-block"> 这几句的意思是,<span style="color:rgb(237, 35, 8);">不刻意表现自我,故而能客观洞察事物本质;不以主观判断为绝对真理,故而能明辨是非;不夸耀功绩,故而能积累真正的成就;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">不骄傲自满,故而能保持长久进步。</span><b>(</b>“<b>见</b>”,显现,出现,例《孟子·滕文公上》“不直,则道不<span style="color:rgb(176, 79, 187);">见</span>”;“<b>伐</b>”,夸耀,例《管子·宙合》“功大而不<span style="color:rgb(176, 79, 187);">伐</span>”,《史记·屈平列传》“每一令出,平<span style="color:rgb(176, 79, 187);">伐</span>其功”;“<b>矜</b>”<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(jīn)</span>,夸耀,骄傲,例《管子·形势》“<span style="color:rgb(22, 126, 251);">伐矜</span><span style="color:rgb(176, 79, 187);">(自我夸耀</span>好专<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(喜好专断)</span>,举事<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(做事情)</span>之祸也”,《汉书·陈涉项籍传赞》:“<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(项羽)</span>自<span style="color:rgb(176, 79, 187);">矜</span>功<span style="color:rgb(176, 79, 187);">伐</span><span style="font-size:15px;">(</span><span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">战功</span><span style="font-size:15px;">)</span>,奋其私智而不师古<span style="color:rgb(176, 79, 187);">(以古圣先贤为师)</span>”;“<b>自是</b>”自以为是,刚愎自用;“<b>明</b>”明了、洞察事物本质;“<b>长</b>”,长久,一说“长者”,即德高望重的人。<i style="color:rgb(22, 126, 251);">唐玄宗释之曰:人能不自见其德,常曲己以应物,则其德全自明;人能不自以为是,而枉己以申人,则其是直自彰也,人能不自伐取,则其功归己矣;人能常守弊薄,不自矜衒,则人乐推</i><i style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(推崇,推举)</i><i style="color:rgb(22, 126, 251);">其为长</i><i style="color:rgb(22, 126, 251); font-size:15px;">(zhǎng)</i><i>。</i><b>)</b></p><p class="ql-block"><b>⑥夫唯不争,故天下莫能与之争。</b></p><p class="ql-block"> 本句及下面句子,是对本章的总结,意思是,<span style="color:rgb(237, 35, 8);">正因为不与自己以外的人和万物相争,所以天下没有什么人或者物能够和他相争。</span><b>(</b>唐玄宗释之曰:不与物<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(自己以外的人或事物)</span>争,谁与争者<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(谁还能够与他相争呢)</span>?此言<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(这说的是)</span>天下贤愚不肖<span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(全天下无论是贤能的人还是愚笨的、品行不端的人)</span>,无<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(没有一个人)</span>能与不争者争也<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(能够和处处谦退的人相争)</span>。<b>)</b></p><p class="ql-block"><b>⑦〔古之所谓曲则全者,岂虚言哉〕</b></p><p class="ql-block"> 意思是,<span style="color:rgb(237, 35, 8);">古人所说的“曲己则能保全自己”这句话,怎么能是虚妄的呢?</span>(清世祖释之曰:“夫所谓全者,内以全身,外以全物。”“<b>曲己</b>”,使自己屈曲谦退;“<b>全</b>”,使己身与物保全,不受伤害、毁坏;“<b>虚言</b>”,虚妄的言辞。<b>)</b></p><p class="ql-block"><b>⑧〔诚全而归之〕</b></p><p class="ql-block"> 意思是,<span style="color:rgb(237, 35, 8);">“曲则全”确实是保全了物、我的天性,在回环往复的过程中回归到大道中。</span>(“<b>诚</b>”确实、实在;“<b>全</b>”,保全、完整<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(指人与事物的循环往复不受干扰破坏);</span>“<b>归</b>”,返回、归于<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(正道或大道</span>)。“<b>之</b>”,代词,指代“曲则全”的原则。清世祖释之曰:物我兼全,而复归于性<span style="font-size:15px; color:rgb(176, 79, 187);">(天性,本性,即大道)</span>,其为“全”也大矣。)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">【<b>译文</b>】 </p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(176, 79, 187);">主动收敛锋芒,如水流低处</span><span style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:15px;">(chǔ)</span><span style="color:rgb(176, 79, 187);">一样“曲己”谦和,容纳百川,就能避免冲突,保全自我,实现整体和谐 ;通过主动 暂时放下自我立场,而采取屈从对方的态度,来化解矛盾,最终反能达到公正的结果。 </span></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(176, 79, 187);">像“洼”和“盈”,“敝”和“新”一样,事物矛盾的双方是相互依存的,倘若过度追求一端,那反而会走向反面。所以,做人做事要低调谦卑,就像山谷池塘因为处在低洼之处,反而能汇聚水流,使自身充盈,让事情圆满。</span></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(22, 126, 251);">做人做事,还要明白“物极必反”的道理,破旧之物发展到极致后,是会向对立面转化的,会在陈旧基础上通过吐故纳新获得新生。</span></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(22, 126, 251);">主动收敛锋芒,如水流低处一样“曲己”谦和,容纳百川,就能避免冲突,保全自我,实现整体和谐 ;通过主动 暂时放下自我立场,而采取屈从对方的态度,来化解矛盾,最终反能达到公正的结果。</span></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(22, 126, 251);">因此,懂得大道的人,会把持守纯一之道作为</span><u style="color:rgb(22, 126, 251);">为人处世</u><span style="color:rgb(22, 126, 251);">的行为准则 </span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 不刻意表现自我,故而能客观洞察事物本质;不自以为是,不刚愎自用,故而更能明辨是非;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 不自我夸耀功绩,故而能积累真正的成功;不骄傲自满,故而能保持长久进步。</span></p><p class="ql-block"> <span style="color:rgb(237, 35, 8);">正因为不跟人争,所以天下没有谁能与他争。古人所说的“曲则全”,难道是虚妄假话吗?它确实能够使物与我的天性,在回环往复的过程中完整地回归到大道中。</span></p>