北京画院美术馆开馆二十周年 ‍看齐白石与“偶像”的超时空对话(1)

老牛

<p class="ql-block">9月9日,“三家门下转轮来——齐白石与徐渭、八大山人、吴昌硕”展览在北京画院美术馆开幕,展出了徐渭、八大山人、吴昌硕、齐白石作品70余件套,清晰勾勒出数百年来大写意花鸟画生生不息的发展轨迹。</p> <p class="ql-block">展览通过“百代同辉”“萍翁造化”“缶庐铁笔”“青藤雪个”四个单元,梳理了中国大写意花鸟画自明清至近现代的源流与风格演进。</p> <p class="ql-block">师承之道,是中国绘画传承之命脉。</p><p class="ql-block">这其中不仅有笔墨技法的授受沿袭,更有精神本源的无形归依。齐白石的绘画广收博取,尤其对徐渭、八大山人、吴昌硕三家心摹手追,取徐渭之放逸而舍其恣肆,学八大之简净而避其孤冷,习吴昌硕之苍厚而弃其生涩。他曾多次在诗文中表达敬仰,如青藤(徐渭)雪个(八大山人)意天开,一代新奇出众才(吴缶庐)。我欲九原为走狗,三家门下转轮来。”</p> <p class="ql-block">展览展出了徐渭《杂花图》《竹石水仙图》、八大山人《双鹊大石图》《椿鹿图》、吴昌硕《临八大山人鹿图》《设色梅花》、齐白石《墨牡丹》《红梅图》《石上双鸟》等代表作,以及齐白石临摹八大山人的珍贵画稿。将四家相近题材但风格迥异的作品并置,既是直观呈现齐白石的艺术渊源,也从笔墨语言、构图立意到画中所寓生命情味,令观众感受到中国画家生生不息的创造力。</p> <p class="ql-block">三家门下转轮来—齐白石与徐渭、八大山人、吴昌硕四峰并立,一部从晚明到20世纪的写意史诗珍品星聚,十三家馆藏精品映照三百年笔墨源流。</p> <p class="ql-block">前言</p><p class="ql-block">这是一个粉丝与偶像同框的展览,其核心点就是强调传承与创新。我们希望借由作品本身说话,敲击“七寸”,探求中国艺术变与不变的基因特征。</p><p class="ql-block">今年恰逢北京画院美术馆开馆20周年,我们也试图通过此展将“一叶知秋”</p><p class="ql-block">“土星工作模式”这些北京画院美术馆个性化的所谓方法论在这个时间节点上加以突现。本次展览的题目源于齐白石那首反复题写的诗作:青藤雪个远凡胎,老岳衰年别有才。我欲九原为走狗,三家门下转轮来。展览当然是以齐白石为引子,借由这首诗来链接青藤、雪个、老缶。有意味的是去年齐白石刚过了160岁,吴昌硕刚过了180岁的生日,明年将迎来八大山人诞辰400年,徐渭诞辰 505年的大日子。在这个可供回味的时刻,将齐白石与三位前辈的并峙,恐怕是白石老人心底深处的窃喜,当然这样的同场PK 并不真要论什么输赢,而试图强调一个群体趣味的能量与相互的关联。他们四位的艺术曾是一条非主流的风格线,但随着现代意识、新的认知与其的合流而愈发受到关注。加之各种时代与社会因素的搅动,此展所能引发的学术话题、艺坛逸事自然也就愈发丰富起来。故而,这将是一个可资生长的展览。</p><p class="ql-block">总之,期待大家前来观展、指正!也在此衷心感谢各机构及同道对北京画院、北京画院美术馆、齐白石艺术国际研究中心、传统中国绘画研究中心多年以来的鼎力支持!帮助我们在螺蛳壳里做道场。</p><p class="ql-block">呆洪亮</p><p class="ql-block">2025年8月21日于北京画院</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><b style="color:rgb(255, 138, 0); font-size:22px;">第一单元 萍翁造化</b></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><br></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><b style="color:rgb(255, 138, 0); font-size:22px;"></b></p> <p class="ql-block">樵歌何用苦寻思,昔者犹兼白话词。</p><p class="ql-block">满地草间偷活日,多愁两字即为诗。</p><p class="ql-block">—齐白石</p><p class="ql-block">“草间偷活”,正是齐白石的生命底色,亦是他笔下“造化”的真髓所系。</p><p class="ql-block">这源于尘俗泥土深处的盎然生机与纯真诗意,皆来自最平凡的微花细草、寻常瓜果中拾得、悟得,再经其妙手淬炼升华。白石老人诗、书、画、印四艺皆精。其诗真挚朴素,其书凝重拙厚,其印平直刚健,与他笔下老辣明艳的花木、鲜活生动的草虫气息相通、骨肉相连。正因如此,他得以脱略形似,直抒心源,于传统大写意花鸟的天地外另辟蹊径,成为后世仰止的巨峰。其心既怀有“恨不生前三百年”为古人磨墨理纸的赤子之诚,亦蕴含“逢人耻听说荆关”而自开门牖的孤行气概。</p><p class="ql-block">本单元聚焦齐白石的艺术世界。前贤笔墨的浩瀚烟云,最终悄然融入他热烈朴茂的乡土情怀。在传统大写意花鸟画的框架内,白石老人注入了泥土的芬芳、人间的暖意与独有的幽默。于微末草虫、寻常果蔬中发现与表达“草间偷活”的诗意与“天趣”的神奇。这“红花墨叶”的鲜明面貌,正是他“造化”的真谛——源于对尘俗万物细致入微的俯察,发于胸中温热朴素的情愫,最终归于对生命存在本身的淳厚礼赞。</p> <p class="ql-block">展览现场</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">秋荷</p><p class="ql-block">183cm x 56cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">齐璜白石翁。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">木居士(白文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">蔬菜蟋蟀</p><p class="ql-block">133cm x 33.5cm</p><p class="ql-block">1939年</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">白石老人居京华第二十三年。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">齐大(朱文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">紫藤蜜蜂</p><p class="ql-block">137cm x 34cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">寄萍堂上老人画于燕京西城之</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">木人(朱文)白石翁(白文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">葡萄松鼠</p><p class="ql-block">88.5cm x 29cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">白石老人。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">齐大(朱文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">荔枝</p><p class="ql-block">96.5cm x 33.5cm</p><p class="ql-block">1945年</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">题跋:</p><p class="ql-block">友熊仁兄清正。乙酉夏六月,白石老人八十五岁。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">齐大(朱文)有情者必工愁(朱文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">菊花螃蟹</p><p class="ql-block">98.5cm x 33cm</p><p class="ql-block">1952年</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">题跋:</p><p class="ql-block">友熊仁兄清正。乙酉夏六月,白石老人八十五岁。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">齐大(朱文)有情者必工愁(朱文)</p> <p class="ql-block">此套册页作于齐白石85岁,是齐白石临摹自己1920年的作品,题跋明确透露此册是学八大山人。题跋有旧跋,也有新题跋文。</p><p class="ql-block">1920年齐白石绘制的册页现藏于故宫博物院,其中瓶花等与八大山人《花鸟虫鱼册》(佛利尔•赛克勒美术馆藏)颇有相似之处,足见齐白石对八大山人用功之勤。</p><p class="ql-block">1945 年齐白石在旧作基础上增画了小鱼、草虫等,自家面貌已经非常清晰。尽管是临仿自家摹本,但笔墨已全然不同,变八大之冷逸、孤怪,为厚重、苍润、自如。</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">牡丹</p><p class="ql-block">103.5cm x 34cm</p><p class="ql-block">1955年</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">九十五岁白石老人。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">白石(朱文)寄萍堂(白文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">墨荷</p><p class="ql-block">130.5cm x 34.5cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本墨笔</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">今日荷花生日,独老萍无诗,相约明年填词补过。白石翁。后八日奉赠悟园仁兄夫子雅存。璜。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">白石翁(白文)木居士(白文)五十八岁以字行(白文)</p> <p class="ql-block">吴昌硕</p><p class="ql-block">墨荷</p><p class="ql-block">149.5cm x 71 cm</p><p class="ql-block">1925年</p><p class="ql-block">纸本墨笔</p><p class="ql-block">西泠印社藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">荷花荷叶墨汁涂,雨大不知香有无。频年弄笔作狡狯,买棹日日眠菰芦。天池雪个呼不起,谁真好手谁野狐。画成且自挂粉壁,溪堂晚色同模糊。启之老弟索写,病臂成之,自眎恶劣,能用以补壁不耶?乙丑吴昌硕年八十二。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">俊卿之印(朱文)仓硕(白文)雄甲辰(朱文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">鱼图</p><p class="ql-block">130.5cm ×33.5cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本水墨</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">题跋:</p><p class="ql-block">白石老人画。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">齐大(朱文)</p> <p class="ql-block">八大山人</p><p class="ql-block">花石游鱼图</p><p class="ql-block">105.5cm x 33.5cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本墨笔</p><p class="ql-block">八大山人纪念馆藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">八大山人写。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">可得神仙(白文)八大山人(白文)遥属(朱文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">桃</p><p class="ql-block">179cm x 48cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">荒唐汉武事多传,王母飞琼便是仙。若向此桃抡甲子,开花结实只千年。白石山翁并题旧句。雪消天暖,一日制大幅以纪欢喜也。白石又及。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">木人(朱文)白石翁(白文)老齐(朱文)齐白石(白文)</p> <p class="ql-block">吴昌硕</p><p class="ql-block">双桃</p><p class="ql-block">72.5cm x 40.5cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">千年桃实大如斗,仙人摘之以酿酒。一食可得万年寿,朱颜长如十八九。昌硕。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">安吉吴俊章(白文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">松鹰图</p><p class="ql-block">136cm x 33cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本墨笔</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">题跋:</p><p class="ql-block">白石 。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">白石(朱文)</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">八大山人</p><p class="ql-block">双鹰图(复制品)</p><p class="ql-block">176.1cm×86.2cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本墨笔</p><p class="ql-block">八大山人纪念馆藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">八大山人写。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">八大山人(白文)何园(朱文)</p> <p class="ql-block">齐白石</p><p class="ql-block">红梅图</p><p class="ql-block">167.5cm×43.5cn</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">北京画院藏</p><p class="ql-block">题跋:</p><p class="ql-block">作画贵写其生,能得形神俱似即为好矣。前人言六法,余深耻之。白石并记。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">阿芝(朱文)木居士(白文)</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">吴昌硕</p><p class="ql-block">设色梅花</p><p class="ql-block">97cm x 55cm</p><p class="ql-block">1926年</p><p class="ql-block">纸本设色</p><p class="ql-block">西泠印社藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">铁如意击珊瑚毁,东风吹作梅花蕊。艳福茅檐共谁享,匹以盘敦尊算。苦铁道人梅知己,对花写照是长技。瑕高势逐蛟舞,本大力驱山石徙。昨蹋青楼饮渺倡,擢得燕支尽调水。燕支水酿江南春,那容堂上枫生根。光绪廿八年岁在壬寅中春之月,检行得素纸涂抹为乐。俊卿记。</p><p class="ql-block">梅花铁骨红,旧时种此树。艳击珊瑚碎,高倚夕阳处。百匝绕不厌,园涉颇成趣。太息饥驱人,揖尔出门去。壬寅春王正月,对花写照,老苍。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">安吉吴俊昌石(白文)吴俊卿(白文)湖州安吉县(朱文)</p> <p class="ql-block">八大山人</p><p class="ql-block">格高韵胜图</p><p class="ql-block">32.4cm x 25.7cm</p><p class="ql-block">无年款</p><p class="ql-block">纸本墨笔</p><p class="ql-block">南京博物院藏</p><p class="ql-block">款题:</p><p class="ql-block">八大山人画。</p><p class="ql-block">钤印:</p><p class="ql-block">八还(朱文)</p> <p class="ql-block">2025年9月18日</p><p class="ql-block">拍摄于北京画院美术馆</p>