<p class="ql-block ql-indent-1">王力先生说:“谈诗律必须兼谈拗救”。只要懂些格律诗词的人在创作过程中,总会因句意受声律平仄的限制而或多或少遇到过拗句。诗人遇到拗句时会而自然去救,这一拗一救互为抵偿,其诗便不再有诗病之患。</p> <p class="ql-block"><b>什么是拗句?只要不是规范句,都统称为拗句。什么是规范句?</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>五言标准句式(删去七言前两字)</b></p><p class="ql-block"><b>1、仄仄平平仄(仄起仄收)</b></p><p class="ql-block"><b>2、平平仄仄平(平起平收)</b></p><p class="ql-block"><b>3、平平平仄仄(平起仄收)</b></p><p class="ql-block"><b>4、仄仄仄平平(仄起平收)</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>七言标准句式(五言加两个字)</b></p><p class="ql-block"><b>1、平平/仄仄平平仄(平起仄收)</b></p><p class="ql-block"><b>2、仄仄/平平仄仄平(仄起平收)</b></p><p class="ql-block"><b>3、仄仄/平平平仄仄(仄起仄收)</b></p><p class="ql-block"><b>4、平平/仄仄仄平平(平起平收)</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">所有的七绝与五绝,都是由这四种句式演化而来。因此,这四种句式必须烂熟于胸,这是我们写律绝的基础所在。</p><p class="ql-block">对比看看,下列句子是不是拗句?</p><p class="ql-block"><b>千山鸟飞绝,</b><span style="font-size:18px;">平平仄平仄(拗句)</span></p><p class="ql-block"><b>万径人踪灭。</b><span style="font-size:18px;">仄仄平平仄(句式1)</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">孤舟蓑笠翁,</b><span style="font-size:18px;">平平平仄平(拗句)</span></p><p class="ql-block"><b>独钓寒江雪。</b>仄仄平平仄(句式1)</p><p class="ql-block">第一句和第三句是句式2“平平仄仄平”的特拗句。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>再以七绝为例。</b></p><p class="ql-block"><b>1、《鸣蝉》平起仄收</b></p><p class="ql-block">晨曦已出云乡好,一径清凉入画笺。</p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">平平仄仄平平仄,仄仄平平仄仄平</b><span style="font-size:18px;">。</span></p><p class="ql-block">竹影浮悬犹拒暑,蝉鸣但听奈何天。</p><p class="ql-block"><b>仄仄平平平仄仄,平平仄仄仄平平。</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;">以上是标准的平仄格式。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>2、《腾云》仄起平收</b></p><p class="ql-block">电闪雷鸣谁解兴,三山五岳见纷呈。</p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">仄仄平平平仄平,平平仄仄仄平平。</b></p><p class="ql-block">生心试作腾云客,尽激风歌骤雨声。</p><p class="ql-block"><b>平平仄仄平平仄,仄仄平平仄仄平。</b></p><p class="ql-block">以上是标准的平仄格式。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">扩展到七律,是按照“相对,相替,相粘”原则,再做循环。即:</p><p class="ql-block"><b>平平仄仄平平仄,仄仄平平仄仄平。</b></p><p class="ql-block"><b>仄仄平平平仄仄,平平仄仄仄平平。</b></p><p class="ql-block"><b>平平仄仄平平仄,仄仄平平仄仄平。</b></p><p class="ql-block"><b>仄仄平平平仄仄,平平仄仄仄平平。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>例如《长征》,全部合律</b></p><p class="ql-block">红军不怕远征难,万水千山只等闲。</p><p class="ql-block"><b>平平仄仄平平仄,仄仄平平仄仄平。</b></p><p class="ql-block">五岭逶迤腾细浪,乌蒙磅礴走泥丸。</p><p class="ql-block"><b>仄仄平平平仄仄,平平仄仄仄平平。</b></p><p class="ql-block">金沙水拍云崖暖,大渡桥横铁索寒。</p><p class="ql-block"><b>平平仄仄平平仄,仄仄平平仄仄平。</b></p><p class="ql-block">更喜岷山千里雪,三军过后尽开颜。</p><p class="ql-block"><b>仄仄平平平仄仄,平平仄仄仄平平。</b></p><p class="ql-block">所有律绝都用这四个基本句式(或其变体),按照规律颠来倒去。这些句式必须背记熟练。</p> <p class="ql-block">其实,每个字都符合上述平仄格式的律绝真的太少了。绝大多数的作品都在不同程度上含有拗句。随便举一个例子。</p><p class="ql-block"><b>《登庐山》平起平收</b></p><p class="ql-block">一山飞峙大江边(非规范)</p><p class="ql-block"><b>仄</b>平<b>平</b>仄仄平平</p><p class="ql-block">跃上葱茏四百旋(规范)</p><p class="ql-block">仄仄平平仄仄平</p><p class="ql-block">冷眼向洋看世界(非规范)</p><p class="ql-block">仄仄<b>仄</b>平平仄仄</p><p class="ql-block">热风吹雨洒江天(非规范)</p><p class="ql-block"><b>仄</b>平<b>平</b>仄仄平平</p><p class="ql-block">云横九派浮黄鹤(规范)</p><p class="ql-block">平平仄仄平平仄</p><p class="ql-block">浪下三吴起白烟(规范)</p><p class="ql-block">仄仄平平仄仄平</p><p class="ql-block"><b>陶</b>令<b>不</b>知何处去(非规范)</p><p class="ql-block">平仄仄平平仄仄</p><p class="ql-block">桃花<b>源</b>里可耕田(非规范)</p><p class="ql-block">平平平仄仄平平</p><p class="ql-block">本诗八句中,仅有三句规范,其余都是非规范句式。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">奇活偶定的原则:“一三五不论,二四六分明”。</b></p><p class="ql-block"><b>“小拗句”和“大拗句”</b></p><p class="ql-block">上述句中的拗字(不合规范的字),都在一三五位置(奇数)上,这种拗句称为“小拗句”,可救,也可不救。</p><p class="ql-block">如果拗字在二四六位置(偶数)上,这种拗句称为“大拗句”,必须要救。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>注意,在救“大拗句”时,</b></p><p class="ql-block">1、五言第2字是定位平声,不可调。</p><p class="ql-block">2、五言第5字是平声韵字,不可调。</p><p class="ql-block">3、五言有第1、3、4字可调。</p><p class="ql-block">4、七言第4字是定位平声,不可调。</p><p class="ql-block">5、七言第7字是平声韵字,不可调。</p><p class="ql-block">6、七言有第1、3、5、6字可调。</p> <p class="ql-block">律句中,真正必须作出拗救的情况其实并不多,主要有以下以下三种。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">第一种是称为“<b>锦鲤翻波</b>”的句内拗救(特拗句),古诗中大量出现。具体是,把规范句式<span style="font-size:18px;">“</span><b style="font-size:18px;">仄仄平平仄”</b><span style="font-size:18px;">改成“</span><b style="font-size:18px;">仄仄仄平仄</b><span style="font-size:18px;">”,如“移舟泊烟渚(五言)。或将</span>“<b>平平仄仄平平仄</b>”改成“<b>平平仄仄仄平仄</b>”,如“休问梁园旧宾客”(七言)。这种例子很多,记下来即可。这种七言句中第二字与第六字平仄相对,不是相同,阅读时要注意。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">以下例句都是“锦鲤翻波”,以“<b>仄平仄</b>”收尾,是它的特色标志。</p><p class="ql-block"><b>五言(上联)3仄救4平,就是将3字4字平仄颠倒。</b></p><p class="ql-block">凉风起天末(平平仄平仄)</p><p class="ql-block">移舟泊烟渚(<span style="font-size:18px;">平平仄平仄)</span></p><p class="ql-block">回看射雕处(<span style="font-size:18px;">平平仄平仄)</span></p><p class="ql-block">仍怜故乡水<span style="font-size:18px;">(平平仄平仄)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;">秋阳弄光影(平平仄平仄)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;"></span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">七言(上联)5仄救6平,就是将5字6字平仄颠倒。</b></p><p class="ql-block">千载琵琶作胡语<span style="font-size:18px;">(仄平平平仄平仄)</span></p><p class="ql-block">直道相思了无益(仄仄平平仄平仄)</p><p class="ql-block">正是江南好风景 (仄仄平平仄平仄)</p><p class="ql-block">羌笛何须怨杨柳<span style="font-size:18px;">(平仄平平仄平仄)</span></p><p class="ql-block">孤影横斜水清浅<span style="font-size:18px;">(平仄平平仄平仄)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;">注意:这些句子都是出句(上联),不是对句(下联)。</span></p> <p class="ql-block"><b>第二种是孤平拗救。</b></p><p class="ql-block"><b>孤平是重大诗病,必须补救。</b></p><p class="ql-block">孤平有特定句式规定,特指五言和七言各一种平脚句式。即:在五言的“<b>仄仄平平仄,平平仄仄平</b>”句式中,后联第一字必须用平声,如果改用仄声成为“<b>仄平仄仄平”</b>,全句除韵脚外,便只有第二字一个平声,便是犯孤平。七言是五言的扩展,在“仄仄平平仄仄平”句式中,第三字也须用平声字,如果改仄声为“<b>仄仄仄平仄仄平”</b>,也犯孤平。</p><p class="ql-block">整句除韵脚平声外,还要至少两个平声,于是就须将奇数位原有仄声改平声,这就是孤平拗救。</p><p class="ql-block">总结一下。</p><p class="ql-block"><b>五言孤平:“仄平仄仄平”</b></p><p class="ql-block"><b>七言孤平:“平平仄平仄仄平”</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">孤平拗救的具体操作:</p><p class="ql-block"><b>1、孤平的句内拗救</b></p><p class="ql-block">五言“平平仄仄平”句式,第一字若用仄声,变成“仄平仄仄平”,犯孤平。应将第3字改平声,变成“<b>仄平平仄平</b>”,这叫“<b>1拗3救</b>”(第1字拗了,第3字改成平声来救)。</p><p class="ql-block">例如:</p><p class="ql-block">恐(拗)惊天(救)上人</p><p class="ql-block">故(拗)园今(救)若何</p><p class="ql-block">故(拗)园芜(救)已平</p><p class="ql-block">枳(拗)花明(救)驿墙。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">同理,七律“仄仄平平仄仄平”句式中,第3字若用仄声,“仄仄仄平仄仄平”,犯孤平。应将第5字改平声,变成“<b>仄仄仄平平仄平</b>”,这叫“<b>3拗5救</b>”。</p><p class="ql-block"><b>例如:陈毅诗的</b><b style="font-size:18px;">3拗5救</b></p><p class="ql-block">孟良崮上鬼狼嚎,七十<b>四</b>师<b>无</b>处逃。</p><p class="ql-block">仄平仄仄仄平平,仄仄仄平<b>平</b>仄平</p><p class="ql-block">后句第3字“四”拗作仄声,第5字“无”救作平声。3拗5救,避开孤平。</p><p class="ql-block">注意:尾三字“平仄平”是拗救的标志。</p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">更多的3拗5救</b></p><p class="ql-block">千簇<b>翠</b>条“挂”圃东(孤平仄声)</p><p class="ql-block">千簇<b>翠</b>条“悬”圃东(改平声)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">未到<b>晓</b>钟“总”是春(孤平仄声)</p><p class="ql-block">未到<b>晓</b>钟“犹”是春(改平声)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">溪柳<b>自</b>摇“碧”水清(孤平仄声)</p><p class="ql-block">溪柳<b>自</b>摇“沙”水清(改平声)</p> <p class="ql-block"><b>2、孤平的对句救。</b></p><p class="ql-block">一三五拗,是小拗句。小拗句的对句可救,也可不救。但若是孤平句,必救。</p><p class="ql-block">孤平的对句互救,只适用于五言句“仄仄平平仄,平平仄仄平”和七言句“平平仄仄平平仄,仄仄平平仄仄平”句式。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如何拗呢?</p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">(1)前4拗后3救</b></p><p class="ql-block">野火烧<b>不</b>尽,春风<b>吹</b>又生<b>。</b></p><p class="ql-block"><b>五言出句的第4字拗成仄声时,须将对句的第3字改成平声。</b></p><p class="ql-block">正格“仄仄平平仄”。4字“不”拗成仄声。下句3字“吹”平声救。不救犯孤平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="font-size:18px;">前4拗后3救</b></p><p class="ql-block">况有台上(拗)月,如闻云(救)外笙。</p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;">正格“仄仄平平仄”。4字“上”拗成仄声。下句3字“云”平声救。(此句可不救)</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">该句式的上句有多种变体,可能只有一个平声,甚至全为仄声。拗救都是</p><p class="ql-block">“(平)平平仄平”。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>前4拗后3救</b></p><p class="ql-block">高阁客<b>尽</b>去,小园<b>花</b>乱飞。</p><p class="ql-block">平仄仄仄仄,平平平仄平</p><p class="ql-block">后句“花”字要救,避免孤平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>前4拗后3救</b></p><p class="ql-block">木落山<b>觉</b>瘦,雨晴<b>天</b>似高</p><p class="ql-block">仄仄平仄仄,平平平仄平</p><p class="ql-block">“天”字要救,避免孤平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>前4拗后3救</b></p><p class="ql-block">掬水<b>月在</b>手,弄花<b>香</b>满衣。</p><p class="ql-block">仄仄仄仄仄,仄平平仄平。</p><p class="ql-block">出句全是仄声,将对句第三字改成平声。“香”要救,避免孤平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>前4拗后3救</b></p><p class="ql-block">向晚<b>意不</b>适,驱车<b>登</b>古原。</p><p class="ql-block">仄仄仄仄仄,平平平仄平。</p><p class="ql-block">出句全是仄声,将对句第三字改成平声。“意”“不”都拗,用“登”来救。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>七言出句的第6字拗成仄声时,对句的第5字应改成平声,前6拗后5救</b></p><p class="ql-block">江村清景皆<b>画</b>本,画里更传<b>诗</b>语声。</p><p class="ql-block">谁人收得章<b>句</b>箧,独我重经<b>苔</b>藓房。</p><p class="ql-block">霜林染出云<b>锦</b>灿,春色并归<b>风</b>露秋。</p><p class="ql-block"><b>讲解:6拗5救</b></p><p class="ql-block">五更归梦常<b>苦</b>短,一寸客愁<b>无</b>奈多。</p><p class="ql-block">“无”字两救 ,既救本句“客”字,避免孤平,又救前句出律的“苦”字。</p><p class="ql-block">注意:本组句子的上联,第2字为“平”,第6字为“仄”。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>(2)腹节字(五言句第3字,七言句第5字)对救,前拗后救或后拗前救。五言句后3救前3。</b></p><p class="ql-block">落日<b>鸟</b>边下,秋原<b>人</b>外闲。</p><p class="ql-block">仄仄<b>仄</b>平仄,平平平仄平。</p><p class="ql-block">正格是“仄仄平平仄,平平仄仄平”。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">行到<b>水</b>穷处,坐看<b>云</b>起时。</p><p class="ql-block">平仄<b>仄</b>平仄,仄平<b>平</b>仄平</p><p class="ql-block">后3救前3。正格是“仄仄平平仄,平平仄仄平”。两句第1、第3字平仄换位。前句3仄救1平,后句1仄救3平。此句“云”字救孤平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">吾爱<b>孟</b>夫子,风流<b>天</b>下闻。</p><p class="ql-block">仄仄<b>仄平仄,平平平仄平。</b></p><p class="ql-block"><b>后3救</b>前3。正格是“仄仄平平仄,平平仄仄平”。此句非孤平,可不救。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">生当<b>作人</b>杰,死亦<b>为鬼</b>雄。</p><p class="ql-block">平平仄平仄,仄仄平仄平。</p><p class="ql-block">前句3仄救4平,后句4仄救3平。正格是“平平平仄仄,仄仄仄平平”。前后两句都是第3字与第4字平仄换位。也救孤平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>七言句后5救前5,非孤平可不救。</b></p><p class="ql-block">谁言宰邑<b>化</b>黎庶,欲别云山<b>如</b>弟兄。</p><p class="ql-block">平平仄仄仄平仄,仄仄平平平仄平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>七言句后5救前5。非孤平可不救。 </b></p><p class="ql-block">雨中草色<b>绿</b>堪染,水上桃花<b>红</b>欲燃。</p><p class="ql-block">仄平仄仄仄平仄,仄仄平平平仄平。</p> <p class="ql-block"><b>第三种,是一字两救。既救本句孤平,又救上句出律的字。</b></p><p class="ql-block"><b>例如:</b></p><p class="ql-block"><b>五言的对句救:</b></p><p class="ql-block">薄宦<b>梗</b>犹泛,故园<b>芜</b>已平。</p><p class="ql-block">下句第三字“芜”由仄改平,解决两个问题。1拗3救,救了“故”字,避免孤平。还上拗下救,上下同位,平仄换位,救了上联“梗”的出律。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">更多例句</p><p class="ql-block"><b>五言</b></p><p class="ql-block">万国<b>尚</b>防寇,故园<b>今</b>若何?</p><p class="ql-block">“今”字两救,1拗3救,救了“故”字,解决孤平。还上拗下救,平仄换位,救了“尚”的出律。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">久客<b>得</b>无泪,故妻<b>难</b>及晨。</p><p class="ql-block">“难”字两救,1 拗3救,既救本句“故”字 避免孤平,又第3字上下平仄换位,救了上句出律的“得”字。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>七言</b></p><p class="ql-block">溪云初起<b>日</b>沉阁,山雨欲来<b>风</b>满楼。</p><p class="ql-block">“风”字本应仄声,此处用平声,<span style="font-size:18px;">3拗5救,</span>既救本句孤平,又上下平仄换位,救上句的“日”字。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">儿童相见<b>不</b>相识,笑问客从<b>何</b>处来。</p><p class="ql-block">“何”字两救,既救本句孤平(3拗5救),又上下平仄换位,救上句出律的“不”字。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一身报国<b>有万</b>死,双鬓向人<b>无</b>再青。</p><p class="ql-block">“无”字两救,既救本句“向”字,避免孤平,也救上句“有万”两字大拗。</p> <p class="ql-block"><b>五言七言句同位置拗救。</b></p><p class="ql-block">五言七言句,除了2字和尾字,余字都可在同一位置拗救。出句该平而仄,对句则该仄而平,上下同位平仄相救。</p><p class="ql-block"><b>五言句</b></p><p class="ql-block">吾爱<b>孟</b>夫子,风流<b>天</b>下闻。</p><p class="ql-block">出句3拗,对句3救。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>七言句</b></p><p class="ql-block">涓涓泣露<b>紫</b>含笑,焰焰烧空<b>红</b>佛桑。</p><p class="ql-block">出句5拗,对句5救。也救孤平。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">以下这些浓缩的记忆口诀,须在理解的基础上可以记忆。诗律中,“拗”是仄变平,“救”是平变仄。</p><p class="ql-block"><b>本句自救有</b></p><p class="ql-block">一拗三救救孤平(五言)</p><p class="ql-block">三拗四救一必平(五言)</p><p class="ql-block">三拗五救救孤平(七言)</p><p class="ql-block">五拗六救一必平(七言)</p><p class="ql-block"><b>对句相救有</b></p><p class="ql-block">出句三拗,对句三救。(五言)</p><p class="ql-block">出句四拗,对句三救。(五言)</p><p class="ql-block">出句五拗,对句五救。(七言)</p><p class="ql-block">出句六拗,对句五救。(七言)</p> <p class="ql-block">说明:依据大多数人共识,孤平、三连平、三连仄的拗字,必须施救;依据奇活偶定的观点,偶字处拗字必须救,其它地方拗字为小拗,可救可不救,但最好救。若不救,诗中平声(或仄声)就减少了,不够匀称、不够和谐,救了,平仄声比例就恢复了新平衡。正格的平仄比例基本平衡。尽量<span style="font-size:18px;">追求声调的和谐美,</span>是古人在有拗的地方尽量补救的原因。</p> <p class="ql-block">三仄尾可以不救。如果对句要救,就要注意防止三平尾。必须错位相救。例如:</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">云霞出海曙,梅柳<b>渡江春</b>。</p><p class="ql-block">平平<b>仄仄仄</b>,平仄<b>仄平平</b>。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">朝罢徐裁五色诏,佩声归到<b>凤池头</b>。</p><p class="ql-block">平仄平平<b>仄仄仄</b>,仄平平仄<b>仄平平</b>。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">坐地日行八万里,巡天遥看<b>一千河</b>。</p><p class="ql-block">仄仄仄平<b>仄仄仄</b>,平平平仄<b>仄平平。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">南朝四百八十寺,多少楼台<b>烟雨中</b>。</p><p class="ql-block">平平仄仄<b>仄仄仄</b>,平仄平平<b>平仄平</b>。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 不过,还真有三平尾救三仄尾。少见的“上句3字拗,下句3字救”。</p><p class="ql-block">可怜<b>白</b>雪曲,未遇<b>知</b>音人</p><p class="ql-block">平平<b>仄仄仄</b>,仄仄<b>平平平</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">王维也弄了三平尾救三仄尾,好<span style="font-size:18px;">在“湿”字是入声字。</span>读起来和谐,不要模仿。</p><p class="ql-block">草色全经细雨湿,花枝欲动春风寒。</p><p class="ql-block">仄仄平平<b>仄仄仄</b>,平平仄仄<b>平平平</b></p><p class="ql-block">正格应为“仄仄平平平仄仄,平平仄仄仄平平”。上半句“细”出律,下半句“春”来救。成了三平尾救三仄尾,倒也符合平仄相抵的原则。</p> <p class="ql-block">其实,拗救并不复杂,想明白了容易掌握。但是拗救也有不少特例,期待着我们在长期的创作实践中,逐步去摸索,了解,掌握,最后融汇贯通。</p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><b>网图致谢作者!</b></p>