<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺旧名「</span><i style="font-size:20px;"><u>越山吉祥禅院</u></i><span style="font-size:20px;">」,无诸旧城处。晋太康三年,迁新城,遂虚其地。宋乾德三年,吴越钱氏臣鲍修让为郡守,始创寺。后增数寺,并入华林西廊。有转轮经藏,今圮。东廊有文昌祠、普陀岩。正殿之后为法堂。法堂西祖师殿,以越王山为斧扆。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明代学者游华林寺,留下《华林寺避暑》:「</span><i style="font-size:20px;"><u>琴樽酬夙约,选胜入旃林。兰馥通禅味,松涛接梵音。诸天同水月,一片共冰心。即此俱为乐,炎蒸向莫侵</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">同期曹学佺《华林寺看梅》云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>路廻城北思凄凄,寺倚屏山信杖藜。疏雨不曾妨客入,闲云元自任僧栖。参差兰若香分径,高下松根翠作梯。只惜梅花飞欲尽,不知春色在桃溪</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">王毓德《华林寺赠二禅师》云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>宝刹越城边,干花绣佛前。翻经同白昼,持戒各青年。灯影散疏雨,钟声寒暝烟。更怜阶树古,萝薜断仍连</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明代诗句交代了华林寺倚屏山而建,屏山清幽雅致,墨客题咏不绝,因此华林寺也不少被地方史籍收录记载。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺的创立时间没有确切的文献记载,根据史籍推断,华林寺初名为「</span><i style="font-size:20px;"><u>越山吉祥禅院</u></i><span style="font-size:20px;">」,建于宋乾德二年。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我查资料,此时吴越国占领福州,尚未纳土归宋,当年有闽王宫,华林寺大殿应是吴越国郡守鲍修定策,利用闽王宫拆卸的木料修建而成的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">宋高宗赵构赐御书「</span><i style="font-size:20px;"><u>越山、环峰</u></i><span style="font-size:20px;">」,到正统九年皇家御赐匾额「</span><i style="font-size:20px;"><u>华林寺</u></i><span style="font-size:20px;">」,由此改名并沿用至今。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是我在东配殿录制的华林寺宣传视频。</span></p> 1 华林寺历史渊源 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">从乾隆时期福州地图可以看出华林寺居鼓楼北隅和屏山南麓。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">唐末,黄巢农民起义,在公元885年,王潮、王审邽、王审知三兄弟于河南光州率起义军入闽,统一福建,建闽国,史称「开闽三王」,广施德政,保境安民。909年,王审知被后梁封为闽王,建闽王宫,后南唐趁闽国内乱时出兵攻占,闽国灭亡。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">吴越国又于开运四年(947年)击败南唐而控制福州,拆除闽王宫,利用木料修建华林寺,故华林寺大殿被认为是五代十国时期的建筑。</span></p> <h1><span style="font-size:20px;">1)据福州最早县志《三山志》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>怀安越山吉祥禅院,乾元之东北,原诸旧城处也。晋太康三年,既迁新城,其地遂虚。隋唐间,以越王故禁樵。钱氏十八年,其臣鲍修让为郡守,遂诛秽夷为佛庙,乾德二年(964年)也</u></i><span style="font-size:20px;">」。华林寺大殿据此认为是五代十国时期的遗存。 1980年,王贵祥曾在华林寺大殿当心间东西对称的平梁底下发现墨书:「</span><i style="font-size:20px;"><u>法轮常转、国界安宁</u></i><span style="font-size:20px;">」八字吉祥语,其中「</span><i style="font-size:20px;"><u>国界</u></i><span style="font-size:20px;">」一词指的是吴越国,这正符合守臣鲍修让的身份。</span></h1><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">2)明初寺废。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">3)明弘治二年《八闽通志》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>宣德六年(1431年)重建。号越山吉祥禅院,……,正统九年,右参政宋彰奏请今额</u></i><span style="font-size:20px;">」。越山吉祥禅院更名为华林寺,又建转轮经藏、文昌阁。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4)明正德年间扩建华林寺,邻近的罗汉院、越山庵并入华林寺,后又增建了御书阁、环峰亭、绝学楼、胜会亭等建筑物。,5)《福州府志》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>国朝顺治初年,康熙七年重修</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">6)康熙十二年,建天王殿。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">7)华林寺大殿脊槫题记:「</span><i style="font-size:20px;"><u>皇清康熙三十有六年祠丁丑嘉平谷旦重建</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">8)乾隆初,住持本馥和尚重修。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">9)嘉庆、道光年间再次重建大殿、天王殿、山门、廊庑、客堂、僧舍等。</span><b style="font-size:20px;">其中嘉庆二十三年(1818年)至道光六年(1826年),华林寺进行了大规模重修,原大殿的面阔三间被扩建成面阔七间,进深四间扩为八间;单檐改为副阶重檐,仍为歇山顶。</b><span style="font-size:20px;">还增建了准提楼、文昌阁、火神庙、金佛殿及大士阁等。林则徐在《重修越山华林禅寺碑记》中记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>清道光六年重修大雄宝殿,天王殿及山门,增建了文昌阁、火神庙、僧寮等</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">10)1911年重修。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">11)1955年11月对大殿构架进行加固,翻修屋面。至1963年,除大殿外,其他建筑因年久失修和风灾、虫害而倾塌殆尽。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">12)1966年,在大殿四周砌建围墙保护,但同年6月,殿内佛像被推倒,须弥座被夷平。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">13)1982年,华林寺迁建,去除清代加建的外廊及副阶,恢复其原貌,同期按照宋《营造法式》兴建仿宋山门、仿明清东西配殿、回廊、铺设下水道、甬道,又添建工作室、接待室及盥洗室等附属建筑,周以红墙,重新形成一个完整的建筑群。于1989年10月竣工完成。公元1991年1月23日,经国家文物局专家组验收合格。保护范围确定为:东至福建日报社围墙,西至火神庙(含火神庙)(即荧星祠,今已不存),南至华林路,北至省委大楼。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">14)2001年翻修屋面。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">15)2014年,华林寺大殿建筑四角的角梁因老化导致翼角下垂,在各翼角增设一根钢柱,防止翼角下垂。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺最盛期,包含了文昌祠、普陀岩、正殿、法堂、御书阁、环峰亭、绝学楼等建筑。(钟晓青《福州华林寺大殿复原》插图)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">林则徐的《重修越山华林禅寺碑记》更是提到寺内建筑布局:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>佛浮屠之宫,闽特盛,会城三山以数百十计。然唐宋古刹至今仅有存者,或存而上雨旁风,倾覆是惧,而越山华林寺独巍然。寺旧为吉祥禅院,钱氏有闽,郡守鲍修让创然,明正德赐额今名。顺治初年、康熙七年两修之。月异岁迁,分改将半。乾隆初,有主持本馥和尚等,重葺坏堕,椽桷一新。三传为今主僧牧庵上人,虑梵宇之就颓也,出橐中金,疕工建廊庑,且求诸施者修大殿、天王殿、僧寮,饰佛像,巩固钜丽,而寺遂还酒馆。以余所观前志所载,寺之遗规,西廊有转轮经藏,东廊有文昌祠、普陀岩。正殿之后,为法堂,法堂西为祖殿。其瑰诡殊绝,材美匠能者,久已荡为榛芜,不可复睹矣。而牧庵独能绍述先师之绪,不恡己力,积岁经营,杰构崔嵬,精庐幽敞;佛课弟子,晨钟夕呗;为南中祝圣道场,不其盛欤!工兴于嘉庆二十三年四月,至今夏竣事。牧庵欲余为文刊石以志之。牧庵名增辉,福州王氏子,曹洞正宗鼓山永觉禅师九世孙也。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u><span class="ql-cursor"></span>里人林则徐撰,董其棻书,道光六年六月x日</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1953年秋天,福建省文管会文物组林钊和同事们发现了华林寺内部构架,初步判断为南宋遗构,并被列为了省级文物保护单位。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1955年春天,又经南京工学院中国建筑研究室调查人员勘查证实。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">次年,林钊发表了《福州华林寺大雄宝殿调查简报》指出华林寺原来的规模颇大,据寺内碑记记载,寺原有法堂,祖师殿,文昌祠等建筑,不知何时毁弃。1953年发现时除大雄宝殿外,还有历代修葺时建造的山门,天王殿,经房、僧寮、火神庙等附属建筑。此时的大雄宝殿经过清代的重修,在外檐铺作外加一圈柱子用以支撑,同时再增加了副阶及外檐,即改建后为九脊重檐,副阶周匝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1955年11月对大殿构架进行加固,翻修屋面。至1963年,除大殿外,其他建筑因年久失修和风灾、虫害而倾塌殆尽。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">本照片为1953年的华林寺大雄宝殿照片。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">到1966年,文化部门拨款在大殿四周砌建围墙保护,但同年6月,殿内佛像被推倒,须弥座被夷平。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1970年前后,当时殿前为汽车修配厂,殿东为锯木车间,殿后盖起大楼,殿前后廊因妨碍机关大院交通被锯拆。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿作为省革委会机关管理局的仓库使用而得以幸免。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1979年,清华大学教授莫宗江路过福州,认定华林寺大殿为宋代建筑,次年便和学生王贵祥和钟晓青进行了测绘和年代论证。经过学术界等多方努力,华林寺大殿被确认为北宋早期甚至五代木构,并确定为南方现存最早木构建筑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺上世纪老照片来源:华林寺陈列展板。</span></p> 2 华林寺大殿之迁建修复 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们观察老照片,发现大殿照片和今天所看到的迥然不同。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">照片里大殿是一座七开间重檐歇山顶建筑,前檐当心间和次间及后檐当心间和山面第一间用槅扇门,其余为上木骨泥墙。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">当心间与次间为三间,与外围的木构式样完全不同,专家推测原殿为三开间歇山顶,上檐出檐大。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明清重修时在外檐铺作外加一圈柱子用以支撑,同时再增加了副阶及外檐,就是重檐下檐部分,即改建后为九脊重檐,副阶周匝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是华林寺上世纪老照片(来源:华林寺陈列展板)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是华林寺大殿侧面照片(来源于《福州华林寺大雄宝殿调查简报》插图)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们老照片可见殿堂中部与外侧的用材大小有着明显区分,这既证明了大殿内外侧营造时间不同,且后世改造中并未对内部结构改动太多。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另外大殿外檐柱斗拱变成室内斗拱,这是在前面加副阶周匝的缘故,东西南北都扩建,把原来面阔五间变成面阔七间,与元妙观三清殿同工异曲,只是后者保留明清外加的副阶周匝,没有拆除。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">但根据旧照片中华林寺的外貌推测,可能这里的重修指的是在大殿外侧添建了副阶,修缮前的室内情况参照钟晓青《福州华林寺大殿复原》文章。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺后的政府大楼开始建设的旧照片。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1970年前后,当时殿前为汽车修配厂,殿东为锯木车间,殿后盖起大楼,殿前后廊因妨碍机关大院交通被锯拆。大殿作为省革委会机关管理局的仓库使用而得以幸免。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺院内旧貌 (照片来源于《福州华林寺大雄宝殿调查简报》)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1982年华林寺被公布为第二批国保单位,当时大殿北侧紧邻新建成的省政府大楼,最后决定对大殿「</span><i style="font-size:20px;"><u>异地迁移</u></i><span style="font-size:20px;">」,在原址的基础上迁移到东偏14.6米,南移8.3米的地方进行复原性大修。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">当时大殿构架全部解体,糟朽严重的木构重新搭建,依照国内五代建筑外立面样式,将大殿恢复到原始三开间的模样,但这次重建对大殿原有的历史信息破坏严重。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">本照片源于小林、禹涵的《华林寺-闽都巨构》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">最能表达迁建的一处,就是福建省政府大门外的一颗大榕树还在原处并未移栽,就是今天公路街心花园里,相传为华林寺方丈手植,如今已是枝叶繁茂。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">大殿构架全部解体重修的照片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1986年华林寺大殿进行过落架大修,重修保留了五代时期的布局,拆除了明清时期增加的「</span><i style="font-size:20px;"><u>副阶</u></i><span style="font-size:20px;">」重檐,并且进行了整体迁移。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在大殿里展示换下来的构件,发现华林寺当年用材很大,根据宋《营造法式》中对材等大小的规定,可列为一等材。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">许多专家认定是拆除闽王宫的木料修建的,华林寺在1986年的落架大修尽量保留了五代时期的建筑架构和特点,但几乎换掉所有原始构件的做法实在让人遗憾,这还是原来的建筑吗?</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺大殿被认定是「</span><i style="font-size:20px;"><u>长江以南最古老的木构建筑</u></i><span style="font-size:20px;">」就是依据拆卸下来的原始构件经过C14测定。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1988年的《重修福州华林寺大殿记》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>大殿为五代原构架、单檐九脊顶,平面近四方,面阔三间,进深八架掾,用材超等,结构简练,造型雄浑,气势磅礴,极具唐风</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现存的整个华林寺寺院被红墙包围。由最南端仿宋山门进入,由甬路通向坐北朝南的华林寺大殿。东西侧为仿明清配殿与回廊,附属建筑有工作室、接待室及盥洗室等。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿里存放华林寺为第一批省保铭牌。</span></p> 3 华林寺之山门 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们先来到山门,面阔三间,为歇山屋顶,这是80年代异地重建华林寺时修建的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明宣德六年华林寺重建,明正统九年,明英宗朱祁镇御赐「</span><i style="font-size:20px;"><u>华林寺</u></i><span style="font-size:20px;">」匾额,其「</span><i style="font-size:20px;"><u>华林</u></i><span style="font-size:20px;">」一词出自弥勒佛于华林园中龙华树下成道,开三番法会,度尽上中下三根之众生一说。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺院建成后,几经兴废,唯留大雄宝殿,乃宋代遗构,是长江以南现存最古老的木构建筑,1982年公布为全国重点文物保护单位。</span></p> 4 华林寺大雄宝殿之外观规格 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">首先来到华林寺大雄宝殿前,仔细端详,发现这是单檐歇山顶,坐北朝南,面阔三间,进深四间,抬梁式结构。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">迁建修缮时,大殿被置于复原的台基之上,下铺散水,上置柱础,台基整体高出地面逾米余。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">其正脊两端置鸱吻,筒瓦屋面,屋面四角起翘,屋顶坡度平缓。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前后檐心间及前檐两次间均置隔扇门,两山面砌木板墙,后檐两次间开直棂窗。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿当心间前檐补间铺作两朵,两次间前檐补间铺作各一朵,这面还有柱头铺作两个和转角铺作两个,山面及后檐均无补间铺作,仅柱头铺作。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿柱身并没有采用侧角的构造,但内外柱身为梭柱造型,这种柱形在后世很少使用。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另外,大殿檐柱柱头间使用阑额而无普拍枋,阑额为月梁形制。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这对鸱吻是复修时按照辽式鸱吻仿制的,据说与福州建筑风格不吻合。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿平面接近方形,修缮后变成单檐歇山顶,殿身木构部分整体涂朱,从80年代到今天也有近四十年了,颜色逐渐退减,观感呈暗红色。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿结构分为前廊和殿身两部分,面阔三间,进深四间,其中前廊出一间,殿身则为三间。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿当心间、次间设板门,为毬纹菱花格扇。</span></p> 5 华林寺大雄宝殿柱网 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺大殿内外共有18根柱子,分作檐柱圈与内柱圈,内柱相对檐柱高出两米多。进深五排立柱格出四间,实则中部一排立柱只立于两侧,内部则不设柱子,用以腾空安置佛坛。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">1953年华林寺大殿测绘平面图</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿的柱子为梭柱样式,即柱子上下直径小,中间直径大,形状略呈梭形,这种做法形式很古老。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">华林寺大殿素仰盆柱础</span></p> 6 华林寺大雄宝殿之梁架分析 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">参照这图纸就不难看出,大殿采用八架椽,前后乳袱,从侧面看,一共用4根柱子。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">也就是说大殿前后乳栿对四椽栿,用四柱,殿内构架主要由山两缝横架与两缝纵架组成,这种组合方式是指将两缝横架和两缝纵架按照特定的方式组合在一起,形成一种特定的建筑结构形式。与纵相交呈「</span><i style="font-size:20px;"><u>井</u></i><span style="font-size:20px;">」字形。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">大殿示意图</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿中央是脊榑,依次为上平榑、中平榑、下平榑、压檐枋和撩檐枋。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是修缮前的室内照片,来源于钟晓青的《福州华林寺大殿复原》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是修缮前的室内照片,来源于钟晓青的《福州华林寺大殿复原》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">先从中间分析梁架结构,正中最上面是平梁,没有采用惯用的侏儒柱或大叉手做法,而是在平梁上设驼峰支撑脊榑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">下面是四椽袱,由檐柱和金柱设斗拱支撑,构成八架椽前后乳袱对四椽袱用四柱做法。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">看这张图片,平梁上方设驼峰支撑脊榑,平梁两头与上平榑相交并出头。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">而四椽袱有两侧柱子的斗拱支撑,上面两侧有驼墩设斗拱,两跳华拱支撑平梁及上平榑。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">观察屋顶,正中央为脊榑,两侧分别是上平榑、中平榑、下平榑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">梁栿和阑额为月梁造做法,梁面为华美的曲面。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">再观察大殿后边,金柱与后檐柱,各自有柱头铺作,为两跳华拱,支撑后乳袱,上置云形驼峰,上托拱尾与昂尾相叠的横梁。</span></p> 7 华林寺大雄宝殿之斗拱阐述 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">首先说,由于福州与中原文化中心距离较远,建筑技艺传播较慢,因而保留了这些老旧做法。皿斗、梭柱等做法可上溯至魏晋六朝时期。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">所谓皿斗就是在斗底加垫的一块薄板,被称之为「</span><i style="font-size:20px;"><u>皿板</u></i><span style="font-size:20px;">」,是早期建筑的做法,皿斗被认为是皿板退化的残迹,在魏晋南北朝很盛行。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿铺作昂嘴为双枭双混曲线,莲瓣形象,与唐的批竹昂,宋元的琴面昂,明清的象鼻昂样式不同,体现闽地特色。</span></p> <p class="ql-block"><b><i><u>1 )华林寺大殿前檐铺作外挑</u></i></b></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">华林寺大殿的铺作可以分为内外铺作,即前檐柱头、补间铺作,山面中柱柱头铺作,山面前次脚柱、后次脚柱柱头铺作,后檐柱头铺作,前檐、后檐转角铺作。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">照片中为外檐柱头铺作和补间铺作,均是七铺作双杪双下昂,但作用不同。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">先看补间铺作,在阑额上置栌斗,第一跳华拱和第三跳昂头未置横栱,属偷心造,而第二跳华拱设置重栱,就是瓜子拱和慢拱用以承托罗汉枋。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">第四跳昂头上为令栱以承托替木和撩檐枋,其耍头做了昂化处理,易让人误认为是三下昂形制。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">再观察柱头铺作,第一跳和第三跳偷心造,第二跳头施重栱承罗汉枋,第四跳跳头施令栱承撩檐枋,与令栱相交的耍头位置出昂,外观也做双杪三下昂,为七铺作双杪双昂。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">外檐柱头铺作里转依所在柱头位置而异。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">照片为前檐当心间柱头铺作里转,用华拱两跳承乳栿,第一跳华拱为偷心造,第二跳华拱施瓜子拱和慢拱承算桯枋。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">也就是前廊设平棊顶,四个角置短枋木,组成井口,这就需要算桯枋支撑木板。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">瓜子拱与乳栿相交,瓜子拱上又出华拱一跳,与慢拱相交。跳头承与算桯枋相交的横枋,第一层昂尾伸到横枋下,第二、三层昂尾伸到下平榑下,与内柱柱头上所出素枋交错叠压。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿前廊有平棊天花,天花遮蔽了前廊顶部架构,使得空间高度被压低。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这一做法或许是因为早期殿堂布置的前廊有礼拜功能,同时推测早期应当在前廊天花上绘制有彩画等装饰性艺术图案,现在为红漆木板素面。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">外檐柱补间铺作栌斗置于阑额上,外转同柱头铺作,里转五铺作出双杪,第一跳华拱偷心造,第二跳华拱计心造施重拱,承算程枋,第一层昂尾伸至算程枋,二、三层昂尾伸到下平槫下,承下平槫与攀间。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">也就是说檐柱铺作里转采用两跳华栱以承托乳栿,其第一跳为偷心造,第二跳栱头设置瓜子栱和慢栱以承托枋木。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">瓜子栱和乳栿相接,而在瓜子栱上又出一跳华栱,与慢栱相接;第一层昂尾延到横枋下侧,第二、三层的昂尾压于下平槫,和内柱柱头素枋垒叠。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">补间铺作在阑额之上,外檐补间铺作和柱头铺作一致,而里转为双杪五铺作,第一跳华栱为偷心造,第二跳栱头设重栱,承托桯枋,第一层昂尾延伸至桯枋,第二、三层昂尾压于下平槫下部。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">站在中央抬头观看补间铺作,即前檐当心间用补间铺作两朵,两次间各用补间铺作一朵。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">补间铺作栌斗置于阑额上,外转同柱头铺作,里转五铺作出双杪,第一条偷心,第二跳计心施重拱,承算程枋,第一层昂尾伸至算程枋,二、三层昂尾伸到下平槫下,承下平槫与攀间。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">外檐柱的柱头铺作,柱头置栌斗,第一跳华拱和第二跳华拱均为偷心造,上承乳袱,实际上均是华栱出两跳,二跳承乳栿,华栱承三层昂尾与栱尾叠交。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">再看前廊转角铺作里转,华拱两跳偷心,承乳栿分位处两层素方,三层昂尾作法同后檐当心间平柱铺作。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">由栌斗口向前廊内斜出45°方出向两跳,第一跳偷心,第二跳头承交角令拱。目的承托上面下平榑和平棊天花。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前檐柱和后檐柱两侧均有柱头铺作,里转为两跳偷心造华栱,其中第二跳华栱栱头承托乳栿,三层昂尾都压于下平槫,和内柱柱素枋垒叠。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前廊乳栿有题记,为「</span><i style="font-size:20px;"><u>大清道光肆年岁次甲申孟冬立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另一个前廊乳栿题记为「</span><i style="font-size:20px;"><u>住山沙门洞宗四十世新灼重修</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><b><i><u>2)转角铺作</u></i></b></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">转角铺作外转,于正侧两面顺身各出七铺作四跳,也就是说正面和侧面斗栱均为七铺作双杪双下昂形制。第一跳偷心造,第二跳头所承重拱,下层瓜子拱与第二跳角华拱上所承瓜子拱作连拱交隐,而上层慢栱和角华栱上的慢栱相连,昂下第一跳华栱和泥道栱相列,第二跳华栱和柱头枋相列,三层昂尾伸过罗汉枋,和柱头枋端部垒叠。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">45°方向则出两跳华栱,上部为两层角昂,再上部为一层由昂,其中第一跳和第三跳为偷心造,第二跳跳头承托重栱,第四跳跳头承交角令拱,令拱上承撩檐枋头,再在其上部设置生头木,提升翼角起翘效果。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前檐转角铺作里转出足材角华拱两跳,承交角令拱,角昂第一层昂尾伸至算桯枋,第二、三层昂尾伸到下平榑下,承挑角令栱,目的支撑平闇。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">后檐转角铺作里转为八铺作五杪偷心造,下面两跳是足材栱,其他是单材栱,第五跳栱头承托下平槫缝处的令栱,三层昂尾都压于下平槫下部,支撑平闇。</span></p> <p class="ql-block"><b><i><u>3)室内斗拱里转分析</u></i></b></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">先观察大殿中央,前后为两金柱,其柱头承栌斗,向内出偷心造的华拱三跳承四椽栿,也就是图中三重平拱支撑四椽袱。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">四椽栿上两端用拱一层承中平博,栿背上用驼峰承重拱,上承平梁。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">平梁两端承上平槫,同时平梁背上置散斗三个,斗口内用驼峰承脊搏。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这种做法,在国内木构建筑中是个孤例。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">后檐乳栿,栿尾插入内柱柱身,下用丁头拱两跳承托,栿首伸入外铺作。前栿两端,与内外柱上承前廊平棋的斗拱相交,栿尾也插入内柱,栿中部卷刹作月梁。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">再仔细观察,四椽袱两端用斗拱一跳承平梁尾,第二跳承中平博。另外45度角的第一跳和第二跳华拱支撑平梁。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">平梁背上置散斗三个,斗口内用驼峰承脊搏。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">内柱里侧置斗拱,连续三条华拱,偷心造,支撑四椽袱。而四椽栿外侧的两端直接落于多层栱尾之上,梁架底部正中则由山面中柱柱头铺作的昂尾托住,这种形式在国内十分罕见的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是山墙面柱头铺作里转,为八铺作五杪单材偷心华拱,第一跳华拱偷心造支撑第二跳华拱偷心造,第二跳华拱偷心造支撑第三跳华拱偷心造,第三跳华拱偷心造支撑第四跳华拱偷心造,第四跳华拱偷心造支撑第五跳华拱偷心造,施令拱支撑下平榑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">第一层昂尾伸过下平槫缝,垂直斫截,第二和三层昂尾直抵中平槫分位,第二层昂尾承挑出际梁架。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这种连续五跳单材华拱偷心造,昂尾承挑中平分位梁架的大胆结构手法,在国内现存遗物中,是十分罕见的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">修缮前的室内情况 ,照片源于钟晓青的《福州华林寺大殿复原》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">后檐转角铺作里转,内檐里转八铺作,五跳全部采用逐跳偷心造做法,减少了左右平出连接的栱枋构件,使内檐铺作显得简洁明快。第五跳华栱至下平槫之下,承十字令栱,三层昂尾延伸至下平槫下。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">修缮前的室内情况 ,照片源于钟晓青的《福州华林寺大殿复原》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">后檐乳栿,栿尾插入内柱柱身,下用丁头栱两跳承托,栿首伸入外檐铺作。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">乳袱上置云形驼峰,支撑山墙面柱头铺作里转的三个昂尾。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">乳袱上置云形驼峰,支撑山墙面柱头铺作里转的三个昂尾,分别支撑下平榑和中平榑。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">山墙面次间柱头铺作里转是两跳偷心造华栱,承托乳栿。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">山墙面中柱柱头铺作里转是八铺作五杪单材偷心造,其中第五跳跳头承托下平槫缝处的令栱,第一层昂尾伸越下平槫缝,垂直斫截,第二、三层的昂尾伸至中平槫分位,第二层昂尾承托出挑梁架,此种连着五跳单材华栱偷心造、昂尾承托中平槫分位处的梁架的结构营造措施罕见。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">修缮前的室内情况 ,照片源于钟晓青的《福州华林寺大殿复原》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">内金柱身呈45度角,分别出两跳丁字华拱偷心造承托乳袱,就是一个金柱承托呈45度角的两根乳袱。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">修缮前的室内情况 ,照片源于钟晓青的《福州华林寺大殿复原》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">两根内柱,柱头和柱根均有卷杀,为梭柱形制。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">柱头上用内额两层,上下并列,连接在内柱柱头之上,上下内额形成襻间空间。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">内柱柱头栌斗上,用单栱三层,素枋两道,上承中平槫,均为一斗三升斗拱类型。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿内为彻上明造,整体构架主要包含两缝横架(进深向)和两缝纵构架(面阔向),两向构架共同成「</span><i style="font-size:20px;"><u>井</u></i><span style="font-size:20px;">」字形布局。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">两根后内柱,也为梭形柱,用一根额枋连接,额枋两端伸出柱头。柱头栌斗上所用单栱素枋同前纵架。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">后檐当心间平柱与山面后次角柱铺作,里转两跳华拱偷心,第二跳跳头承乳栿,三层昂尾均伸到下平榑下,与内柱柱头上所出素枋交错叠压。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿脊檩题记为「</span><i style="font-size:20px;"><u>皇清康熙三十有六年岁次丁丑嘉平穀旦重建</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><b><i><u>4)两侧山墙斗拱分析</u></i></b></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">大殿山墙面</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">山墙面的柱头铺作为七铺作双杪双昂隔跳偷心造,分别支撑罗汉枋和撩檐枋。</span></p> 8 华林寺大雄宝殿之装饰 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在大殿里观察到纵架上后世所换两驼峰外,后檐与两山后次角柱乳伏上,各有巨大云形驼峰一个,不对称曲线,轮廓自由流畅,像一飘逸的云朵,动态感极强。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">四椽栿背上,两端各置较小的云形驼峰一个,承平梁下斗拱,曲线不对称,简洁优美。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">再仔细观察,发现云形驼峰有新有旧,怀疑是整体搬迁时更换新的,保留一部分旧的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿里陈设更换下来的旧云形驼峰。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">乳袱上的云形驼峰,仔细观察,发现木头有裂痕和修补地方。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我不清楚华林寺当初彩绘的样子,但复修后,一律刷成红漆,但仔细观察,大殿南侧横枋或门框或门额上有浅雕团窠相当华丽,这是华林寺大殿原构表现。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿中团窠因所在枋子的层数而不同,这是门口上方第一层为阑额,包括前内柱间门额与两侧内额,团窠四八瓣,内结四朵芝草花纹。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">第二层为檐柱上第一道柱头枋,窠分八瓣。柱上第二道柱头枋为第三层,窠分十二瓣。第四层为铺作外跳的罗汉枋与里跳的算桯枋,团窠四八瓣。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是柱头铺作附近的团窠,分三层,依次为阑额和柱头枋。团窠又称团料,是唐宋间常用的装饰图案,这里指大殿阑额、柱头枋、罗汉枋与撩檐枋等处所刻的八瓣或出头的纹饰,边沿微刻单混线脚出双线,窠内隐见写生华彩绘。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">外檐铺作各层昂嘴,造型自由活泼,曲线分三段,上为一枭,下为一混,中间为一枭一混。沿曲线轮廓,微刻线一道,除昂嘴外,殿内平梁两端,平梁下拱尾出头,前廊平棋两端横枋下鸳鸯交手拱尾出人,也用了与昂嘴基本相同曲线轮。</span></p> 9 华林寺东西配殿 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">入山门,两侧有内用回廊连接东西配殿,配殿为福州当地风格,穿斗式构架,马鞍墙和硬山顶,里面存放着大殿更换下的各种构件,为新修建的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">观察东配殿的前廊上的建筑结构,利用柱间插入华拱偷心造连续两跳支撑屋檐横檩条,两个柱子之间有月梁形乳袱和穿插枋。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">穿斗式构架</span></p> 10 华林寺古碑与其它 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">如今散落在迁建后的院落内仍有许旧时的建材。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">石狮已经残缺,只剩下一个,这应当是华林寺旧物。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">古井,按理说这里是华林寺边缘地区,也许是原物。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">水井石沿和水槽</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在院落西南角,立宋高宗赵构御书碑刻残额一方。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">据《三山志 · 寺观》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>环峰亭,旧名四见,后更名倚云。王继先寓居是寺。乾道丁亥(1167),太上皇帝(赵构)赐名“环峰”,仍洒宸翰以贲之,并“越山”四字刻石于寺</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1980年,在福州闽王祠发现残碑,为黑色页岩质,圆首,碑额篆书「</span><i style="font-size:20px;"><u>光尧寿圣太上皇帝御书</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">周饰云雷纹,上刻火珠,两侧有飞龙、祥云,仅存部分「</span><i style="font-size:20px;"><u>山</u></i><span style="font-size:20px;">」字。落款小字,「</span><i style="font-size:20px;"><u>德寿殿书</u></i><span style="font-size:20px;">」及一枚方印,是为御书。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">额首篆字题写「</span><i style="font-size:20px;"><u>光尧寿圣太上皇帝御书</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿的西侧有刻有「</span><i style="font-size:20px;"><u>防虞</u></i><span style="font-size:20px;">」的石质构件内盛积水,传为92年福州鼓屏路出土,可能用于消防,推断其最早也是清代器物。</span></p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们来到华林寺大殿,目睹又一个五代建筑,寺庙居繁华市井中屹立千年,背靠屏山,面向闽王宫,取材粗犷如北方之雄浑,兼具南国建筑之温婉。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">院中空荡荡的,红墙碧瓦,斜阳草树,静心欣赏建筑,其独韵悠长,如醉如痴,似穿越时空,目睹那昔日之辉煌盛况,仿佛听到木鱼声声、晨钟暮鼓,在耳边回荡,不禁醉之。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block" style="text-align:center;">2025年6月8日</p> <p class="ql-block" style="text-align:center;">参考文献</p><p class="ql-block">「1」林钊.福州华林寺大雄宝殿调查简报.文物出版社,1956,</p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;">「2」小林、禹涵.</span>华林寺-闽都巨构.无用研究社.2023</p><p class="ql-block">「3」<span style="font-size:18px;">孙梦梦.南方古建—福州华林寺大殿,长江以南最古老的木构建筑.至简至美,2025</span></p>