<p class="ql-block"> 原著 刘彬昌</p> <p class="ql-block"><b style="font-size:20px;">◇山东济南 齐烟九点山名溯源诗</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);"> 七绝</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);"> 齐烟九点</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 李贺烟痕凝九岫,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 叶坊碑证越百年</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 翠峰衔雾浮云镜,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 一脉泉城入画笺。</b></p><p class="ql-block"> “齐烟九点”源于唐代李贺《梦天》中“遥望齐州九点烟,一泓海水杯中泻”的诗句。彼时“齐州”泛指中国,而北魏至唐宋时济南亦名“齐州”,后人便借诗意描摹济南山景,成就了这一雅称。</p><p class="ql-block"> 道光二十五年(1845年),历城知县叶圭书于千佛山半腰建“齐烟九点”坊。此处向北远眺,小清河与黄河之畔,卧牛、华山等九座孤峰尽收眼底。每当清晨水汽蒸腾,九山隐现于薄雾之中,恰似诗中烟霭,“齐烟九点”自此声名远扬,成为千佛山标志性景观。</p><p class="ql-block"> 济南“齐烟九点”九座山岳,皆承载厚重文化:华山、鹊山因元代书画大家赵孟頫的《鹊华秋色图》闻名;标山、凤凰山借元代散曲家张养浩《标山记》传世;卧牛山相传是汉代韩信破历下驻军之地;匡山因唐代杜甫诗句见证李杜情谊;药山有扁鹊采药传说;北马鞍山则是齐晋鞍之战古战场,各展传奇魅力。</p><p class="ql-block"> “齐烟九点”通常是指自千佛山“齐烟九点”坊处北望所见到的卧牛山、华山、鹊山、标山、凤凰山、北马鞍山、粟山、匡山、药山九座孤立的山头。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);"> 咏齐烟九点</span></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">李贺诗中九点烟,齐州胜迹越千年。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">鹊华妙笔存秋色,标凤雄文记逸篇。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">韩信挥师留战垒,少陵寄意忆青莲。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">药香犹绕名山外,鞍岭风传鼓角绵。</b></p><p class="ql-block"> 注:诗中“鹊华妙笔”化用赵孟頫绘《鹊华秋色图》典故;“标凤雄文”指张养浩《标山记》;“少陵”“青莲”分别指代杜甫、李白,以“忆青莲”呼应杜甫诗句;尾联将扁鹊采药、齐晋鞍战典故融入,展现历史余韵。</p> <p class="ql-block"><b>一、齐烟九点山名溯源:卧牛山</b></p><p class="ql-block"><b> 卧牛山名考</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 残碑偶现证流年,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 汉史遗文载旧缘。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 流字音讹呼作牛,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 青山长记岁时迁。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> </b>卧牛山作为“齐烟九点”最东端的孤峰,与鹊山、华山等构成济南城北的天然地理屏障。其形似卧牛的形态,在千佛山“齐烟九点”坊北望视野中形成独特的视觉锚点,象征济南齐烟九点的“东方起点”。</p><p class="ql-block"> 名称由来:清道光《济南府志》载,嘉庆二十一年(1816年)夏,村民于卧牛山下发现一石,为唐代武后时期马举墓志,内有“与其夫人合葬流山”之语,因“牛”“流”音近,现之“牛”山可能是“流”山的讹传。</p><p class="ql-block"> 历史故事:卧牛山曾是古战场,《济南府志》记载,韩信破历下时,曾驻于此。此外,相传卧牛山为明王敕读书处。</p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 七绝</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 汉志残碑草色芜,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 流音转作卧牛呼。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 千年战垒今犹在,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 不见淮阴旧阵图。</b></p> <p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);">二、齐烟九点山名溯源诗:华山</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> </b><b style="color:rgb(1, 1, 1);">(1) 七绝</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 华字通花韵悠长,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 跗解花蒂溯典章。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 孤峰秀立衔碧湖,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 疑是仙葩坠水央。</span></p><p class="ql-block"> 华山,又名华不注,“华”古通“花”字,“不”读为“跗”,意为花蒂,华山状如花蒂,所以叫做花跗注。</p><p class="ql-block"> 晋代伏琛《齐地记》中说华不注即言 “此山孤秀,如花跗注水也”,描绘了华山孤峰秀立,像花蒂附着于水的形态。</p><p class="ql-block">(2)《七绝 题华不注山》</p><p class="ql-block"> 跗注云涛一萼开,</p><p class="ql-block"> 青莲倒蘸水光裁。</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);"> 齐烟漫点星槎上,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);"> 半入鹊华秋色来。</span></p><p class="ql-block">(3)登华不注山怀古</p><p class="ql-block">拔地凌霄势未休,独擎苍翠立济州。</p><p class="ql-block">烟横九派吞齐鲁,影落千峰瞰海陬。</p><p class="ql-block">旧垒犹闻嘶战马,危崖曾见写清秋。</p><p class="ql-block">登临忽觉风云近,漫卷黄河天际流。</p> <p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);">三、齐烟九点山名出处诗:鹊山</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(57, 181, 74);"> 七律</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">丹炉遗韵忆卢医,乌鹊翔空映晚曦。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">九点齐烟收望眼,一山名就两传奇。</b></p><p class="ql-block"> 注:鹊山位于济南黄河北岸,其由来主要与两个传说有关:</p><p class="ql-block"> 1、扁鹊传说:相传先秦名医扁鹊曾在鹊山炼丹,他去世后也被葬在此处,人们为了纪念他,便将此山命名为“鹊山”。在鹊山西侧有扁鹊墓,墓前立有康熙三年(1664年)的石碑,上刻“春秋卢医扁鹊之墓”八字。 </p><p class="ql-block"> 2、乌鹊传说:据说每年七八月间,乌鹊会成群结队地飞翔在山巅之上,远远望去,整座山仿佛被乌鹊覆盖,因此得名“鹊山”</p> <p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);">四、齐烟九点山名溯源诗:标山</b></p><p class="ql-block"> 七绝 </p><p class="ql-block"><b> 标山 </b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 孤标拔地傲苍穹,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 翠峦遥自野旷生。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 千载行人凭一望,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 指山不必问归程。</span></p><p class="ql-block"> 注:标山名称的由来是因为其周围没有其他的山,乡野之人以此山为认路的坐标或标识,故而得名。元代散曲家张养浩在《标山记》中写道“盖土人以旁无他山,惟此若标可望,故以名之”,也印证了这一说法。</p><p class="ql-block"><b> 登标山怀古</b></p><p class="ql-block">济水之阳耸翠标,孤峰突兀入青霄。</p><p class="ql-block">烟凝叠嶂藏陈迹,雨润层峦孕野苗。</p><p class="ql-block">昔日屯兵遗壁垒,今朝揽胜涌人潮。</p><p class="ql-block">凭栏尽览泉城景,古韵新颜共此朝。</p> <p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);">五、齐烟九点山名出处诗:凤凰山</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 七绝</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 元时共誉标山名,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 清代峰呈凤翼形。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 庄绕灵峦传祥瑞,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 仙禽遗韵梦魂萦。</b></p><p class="ql-block"> 注:凤凰山在元代以前与标山均称为标山。张养浩在《标山记》中记载“绰然亭西三里有双山,曰‘标’”。</p><p class="ql-block"> 到了清朝末年,因东标山状如凤凰展翅,便易名为凤凰山。也有说法称,因山下有凤凰庄,所以山得名凤凰山。还有一种民间传说,称有小鸟在山头做好事感动玉皇大帝,被点化为凤凰落在山头上,故而得名。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);"> 《七绝·题凤凰山》</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 七绝</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 双标遗韵化凰冠,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 石乳曾斟墨客欢。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 欲问仙槎栖凤处,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1);"> 苔痕犹印九苞丹。</b></p> <p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187); font-size:20px;">六、齐烟九点山名溯源诗:药山</b></p><p class="ql-block"> 《七绝·药山》</p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">扁鹊曾来觅药踪,仙草含香隐险峰。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">千秋香火祈康健,且教青山号此封。</b></p><p class="ql-block"> “齐烟九点”中的药山位于济南市天桥区北部,其来历主要与以下因素有关:扁鹊采药地</p><p class="ql-block"> 相传古代医圣先师扁鹊曾到药山采药,为百姓治病疗伤,药山因此声名远扬。附近村民每遇病灾常来焚香祀拜,以求康复!</p><p class="ql-block"> 药山盛产半夏、远志、千头菊、茵陈、柴胡、生地等多种药材,尤其是阳起石,《齐乘》载:“药山,出阳起石,极佳”。《宋史·地理志》也记载,药山矿脉甚微,开采较难,自宋代起当地官府即将阳起石列入贡品。</p><p class="ql-block"> 药山有大小九个山峰,九峰并列,如同形态各异的莲花,又名“九顶莲花山”,俗称“小九峰”,独特的山形也为其增添了几分神秘色彩。</p> <p class="ql-block"><b>七、齐烟九点山名溯源诗:匡山</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);"> 七绝</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 嶙峋怪石若箩筐,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 雅易嘉名唤作匡。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 太白遗踪今尚在,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 千年文脉共山长。</span></p><p class="ql-block"> 注:齐烟九点中的匡山,其名称的由来与山的形状密切相关。据古代文献记载,匡山因“山石方隅,皆如筐形”而得名。“筐”字在古代与“匡”字通用,因此山名为“筐山”。后来,为了避免“筐”字的不雅,人们将其改为“匡山”。这一名称变化反映了对语言美感的追求。</p><p class="ql-block"> 此外,还有一种说法与李白有关。传说中,李白曾在匡山隐居读书,山上有“李白读书处”及“太白亭”等遗迹。这些传说为匡山增添了文化底蕴,使其不仅是一座自然景观,更是与历史名人相关的文化胜地。</p><p class="ql-block"> 综上所述,匡山的名称来源于其独特的山形和与李白的传说,</p> <p class="ql-block">八、齐烟九点山名溯源诗:</p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);"> 北马鞍山</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 双峰并立似征鞍,北字区分异秀峦。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);">漫道泉城形胜地,山名原是象形看。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> </b> 北马鞍山名称源于其山形,因山体有一大一小两座山头,形似马鞍,又为与市区南部的马鞍山相区别,故冠以北字。此外,它还与历史上的齐晋鞌之战有关,鞌地被认为是位于今济南西北部的北马鞍山,这场战役让此地在历史上具有重要地位。</p><p class="ql-block"> 明代,北马鞍山还是文人豪杰的长眠之地,一代文坛“宗工巨匠”、“后七子”领袖人物李攀龙的祖茔位于北马鞍山东南麓,明代抗倭大将卫青及其夫人葬于北马鞍山西麓,这些历史人物的故事也为北马鞍山增添了文化底蕴。</p> <p class="ql-block"><b>九、齐烟九点山名溯源诗:粟山</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 远望孤峰势未遒,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 群峦叠处小如瓯。</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 取来沧海一粟意,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 付与山名万古留。</b></p><p class="ql-block"> 因粟山山体较小,从远处眺望,在群山之中显得渺小,故而取“沧海一粟”之意,得名粟山。</p> <p class="ql-block">十、齐烟九点赋</p><p class="ql-block"> 济水之南,泉城毓秀。李贺遗章,九峰列就。星垂平野,珠落琼牖。势揽风云,韵传岩岫。千载兴衰,尽藏文囿。</p><p class="ql-block"> 若夫卧牛伏地,憨态如旧。河环玉带,杏染春袖。古槐虬枝,犹忆兵斗。更有华不注峰,直破云幕,恰似青莲浴火,灼灼灵透。齐晋遗风,镌入苍石;华阳宫阙,赖子昂妙构。丹青一卷,名垂宇宙。</p><p class="ql-block"> 鹊山逶迤,宛若龙走1。扁鹊丹炉,乌鹊栖茂。怪石蹲踞,钟鼓韵厚。昔时鹊湖浩渺,翠屏入画轴。今虽古寺成芜,遗韵仍守。</p><p class="ql-block"> 标山卓立,如柱天囿。云庄筑此,高吟妙讴。关帝残垣,钟鼓长守。犹诉繁华,往事如绣。凤凰毗邻,昔贤把酒,今见木秀林稠,史韵新绿同茂。</p><p class="ql-block"> 北马旧垒,金戈声收。唯余浓荫,匝地如绸。凭栏望处,城郭如瓯。岁月静好,长伴清流。</p><p class="ql-block"> 粟山小巧,似珠藏庐。四时异色,各展芳姝。匡山松啸,佛道同修。太白石刻,引客寻幽。药山九顶如莲,阳起驰名已久。医圣十躯,医道堪讴。今览洋涓星渚,苇影频揉,恍入江南画楼。</p><p class="ql-block"> 九峰并峙,雄浑灵秀。古韵奇姿,皆为世殊。泉城风骨,文脉长浮。春撷芳菲,夏栖碧溽。秋燃枫火,冬踏琼琇。四时入画,胜景盈缶。愿以青山作砚,绿水研墨,书就风华不朽。齐烟九点,辉耀灵楼!</p>