从远古走来的 算命术(2)——天干地支与六十甲子

美好的美

<p class="ql-block"><b style="color:rgb(57, 181, 74);"> 天干地支</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">自从李虚中、徐子平两位完善算命术以后,从事算命的师傅们便少不了要和天干地支打交道,否则他们根本就无从下手寸步难行。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">“天干地支”,简称“干支”,也曾称呼“干支”。前人有云:“夫干,犹木之干,强而为阳;支,犹木之枝,弱而为阴。"这是干支的最初原意。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">天干的数目共有十位,它们的顺序依次是:</span><span style="font-size:20px; color:rgb(57, 181, 74);">甲、乙、丙、丁、戊、己、庚、辛、壬、癸。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">地支的数目有十二位,它们的顺序依次是:</span><span style="font-size:20px; color:rgb(57, 181, 74);">子、丑、寅、卯、辰、巳、午、未、申、酉、戌、亥。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">因为天干地支原是取意于树木,所以,对于它们的原始意义,古人是这样认为的:</span></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(57, 181, 74);"> 1.天干</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">甲:</span><span style="font-size:20px;">象草木破土而萌,阳在内而被阴包裹着。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">乙:</span><span style="font-size:20px;">草木初生,枝叶柔软而屈曲。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">丙:</span><span style="font-size:20px;">炳也,如同赫赫太阳炎炎火光,万物皆炳然著见而明。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">丁:</span><span style="font-size:20px;">草木成长壮实,好比人的成长。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">戊:</span><span style="font-size:20px;">茂也,象征大地草木茂盛。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">己:</span><span style="font-size:20px;">起也,记也,万物抑屈而起,有形可记。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">庚:</span><span style="font-size:20px;">更也,秋收而待来春。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">辛:</span><span style="font-size:20px;">金味辛,物成而后有味。又有认为,辛者新也,万物肃然更改,秀实新成。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">壬:</span><span style="font-size:20px;">妊也,阳气潜伏地中,万物怀胎。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">癸:</span><span style="font-size:20px;">撰也,万物闭藏,怀妊地下,悄然萌芽。</span></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(57, 181, 74);"> 2.地支</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">子:</span><span style="font-size:20px;">孳也,草木种子,吸土中水分而出,为一阳萌生的开始。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">丑:</span><span style="font-size:20px;">草木在土中出芽,屈曲着将要冒出地面。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">寅:</span><span style="font-size:20px;">演也,津也,寒土中屈曲的草木,迎着春阳从地面伸展。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">卯:</span><span style="font-size:20px;">茂也,日照东方,万物滋茂。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">辰:</span><span style="font-size:20px;">“震也,万物震起而长,阳气生发已经过半。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">巳:</span><span style="font-size:20px;">起也,万物盛长而起,阴气消尽,纯阳无阴。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">午:</span><span style="font-size:20px;">万物丰满长大,阳气充盛,阴气开始萌生。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">未:</span><span style="font-size:20px;">味也,果实成熟而有滋味。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">申 :</span><span style="font-size:20px;">身也,物体都已长成。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">秋:</span><span style="font-size:20px;">缩也,万物到这时都缩缩收敛。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">戌:</span><span style="font-size:20px;">灭也,草木凋零,生气灭绝。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;">亥:</span><span style="font-size:20px;">核也,阴气核杀万物,到此已达极点。缩也,万物到这时都缩缩收敛。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">据说,对于这种有趣的天干地支,发明者是四五千年前上古轩辘时期的大挠氏。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">起先,天于仅是用来记日,因为每个月的天数都是以十进位的;地支用来记月,因为一年十二个月,正好用十二地支来相配。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">可是随之不久,人们感到单用天干记日,每个月里仍然会有三天是同一个天干的,所以便用一个天干和一个地支分别依次搭配起来的办法来记日期。后来,干支记日的办法又被渐渐引进到了记年、记月和记时。这样,干支记年、记月、记日、记时的一整套体系就在实践过程中,渐次地形成了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">十天干和十二地支的最小公倍数是六十,所以它们依次从头结合到底一个循环,通称“六十甲子”。其次第是:</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">甲子 乙丑 丙寅 丁卯 戊辰 己巳 </span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">庚午 辛未 壬申 癸酉 甲戌 乙亥</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">丙子 丁丑 戊寅 己卯 庚辰 辛巳</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">壬午 癸未 甲申 乙酉 丙戌 丁亥</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">戊子 己丑 庚寅 辛卯 壬辰 癸巳</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">甲午 乙未 丙申 丁酉 戊戌 己亥</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">庚子 辛丑 壬寅 癸卯 甲辰 乙巳</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">丙午 丁未 戊申 己酉 庚戌 辛亥</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74);">壬子 癸丑 甲寅 乙卯 丙辰 丁巳</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:18px;">戊午 己未 庚申 辛酉 壬戌 癸亥</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(57, 181, 74); font-size:20px;"></span><span style="font-size:20px;">以上“六十甲子”,每个单位都可按照先后顺序分别代表不同的年、月、日、时。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">举个例子:清代道光二十二年(即1842年)农历四月十一日是己亥,那末四月十二日、十三日就可顺次推知为庚子、辛丑……,四月十日、九日就可逆次推知为戊戌、丁酉……这样六十甲子循环往复周而复始以至无穷了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">早在春秋战国时期,当时的历法有点混乱,夏历、殷历和周历同时并存,搞得人们无所适从。三种历法之间的主要区别是每年开头的月建各不相同。我们的秦始皇统一中国后,曾改用夏历建亥之月的十月为一年的开头。此后一直沿用到公元前104年,汉武帝下令改用太阳历,才正式确定以夏历建寅之月的正月,作为一年的开头。打这以后的二千年间,除了王莽、魏明帝两个心血来潮改用殷历、武则天和唐肃宗又一度改用周历之外,一般都以夏历的寅月作为一年的起始。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现将夏历建寅之月作为岁首的月份和地支对照名称如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">正月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">寅 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">二月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">卯 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">三月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">辰 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">四月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">巳</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">五月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">午 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">六月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">未 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">七月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">申 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">八月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">酉</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">九月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">戌 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">亥 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十一月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">子 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十二月</span><span style="color:rgb(57, 181, 74);">丑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">记月之外,古人还用十二地支记时,这样一个昼夜下来,就是十二个时辰。用现在的时间概念来说,每个时辰恰好等于两个小时。所谓“小时”,就是“小时辰”,也就是“半个时辰”的意思。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">十二时辰:</span><span style="font-size:20px; color:rgb(57, 181, 74);">子、丑、寅、卯、辰、巳、午、未、申、酉、戌、亥。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">据说,古人一日两餐,早饭在日出以后,中午以前吃,所以称这段时间为“食时”,晚饭则在日跌(太阳消西)以后,日入以前吃,所以称这段时间为“确时”。除此之外,其余留下的八个时间价称,多半以太阳位置为主要特征来表示的。这里必须要注意的是对于子时的划分,因为上半时在夜华前(上夜23点至24点)所以属上一天,下半时在夜半(午夜零点至零晨1点)所以属下一天。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">值得一提的是,用十二地支所记月、时是固定不变的。如子月必定是十一月,子时必定是夜半23到1点,然而与之相配的天干却不是一成不变的,它们循环往复的顺序是如前所说的“六十甲子”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在年份上,满六十甲子称为一个花甲。人们平时常说“年逾花甲”,就是超过六十岁的意思。记年时,满一个甲子后再从头算起,也和记日一样,周而复始,如环无端。如咸丰十年(1860)是庚申年,那末咸丰十一年顺推就是辛酉年,咸丰九年倒推就是已未年。隔六十年后又从庚申开始,再依次记叙下去。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">干支记年的办法和现在记年的办法比较起来,虽然笨拙得多,但它在我国历史上,却差不多一直沿用到清朝灭亡以前的整个历史时期。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">上述便是天干地支的意义,如果对算命感兴趣,也想鼓捣一下的话,熟悉并理解这些是第一步。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:15px;">注:主要参考书籍:《中国古代算命术》,《四柱预测学》,《命理探源》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:15px;">图片来自豆包AI</span></p>