从红门到革命烈士纪念碑——泰山建筑与石刻之一

Gao Ping

<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">登临泰山,一览众山小。所谓泰山在《虞书》谓之「</span><i style="font-size:20px;"><u>岱宗</u></i><span style="font-size:20px;">」。到《风俗通义》曰:「</span><i style="font-size:20px;"><u>岱者,长也。万物之始,阴阳交代</u></i><span style="font-size:20px;">」,《禹贡》谓之「</span><i style="font-size:20px;"><u>岱</u></i><span style="font-size:20px;">」。《周礼》谓之「</span><i style="font-size:20px;"><u>岱山</u></i><span style="font-size:20px;">」。最后到《尔雅》和《论语》才谓之「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山</u></i><span style="font-size:20px;">」也。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">郑樵《通志》叙述泰山方位云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>济南诸山其北麓,兖州诸山其南麓,青齐海上诸山其左翼,河东诸山其右翼,终不言其脉之所起</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《尚书·舜典》记载虞舜望秩岱宗的传说:「</span><i style="font-size:20px;"><u>岁二月,东巡守,至于岱宗,柴,望秩于山川</u></i><span style="font-size:20px;">』。 唐代孔颖达补充:『</span><i style="font-size:20px;"><u>东岳诸侯竟内名山大川,如其秩次望祭之。谓五岳牲礼视三公,四渎视诸侯,其馀视伯子男</u></i><span style="font-size:20px;">」。故举行封禅的重大典礼,出于国家礼制。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">余居瞻鲁台极目四望之,此刻午日斜阳尽洒天地间,峰峦叠嶂,悬崖峭壁,古木参天,脚下云海翻腾至苍茫去,万山丛林尽收眼底。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">江山如此多娇,临泰山之巅,乃五岳之王也,故「</span><i style="font-size:20px;"><u>五岳独尊</u></i><span style="font-size:20px;">」。凉风袭来,立高处,彰显雄心壮志,不禁陶然忘机,人生至此,快哉。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明代泰山全图,题款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>太初生山之 始万物寂静,图故若是</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">汉代班固在《白虎通义》记载封禅的事情,这样记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>王者易姓而起,必升封泰山何?教告之义也。始受命之时,改制应天,天下太平,功成封禅,以告太平也。所以必于泰山何?万物所交代之处也。必于其于何?因高告高,顺其类也,故升封者增高也,下禅梁甫之山基广厚也。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>刻石纪号者,著己之功迹也,以自效放也。天以高为尊,地以厚为德,故增泰山之高以放天,附梁甫之基以报地,明天地之所命,功成事遂,有益于天地,若高者加高,厚者加厚矣。或曰:封者,金泥银绳。或曰:石泥金绳,封以印玺。故孔子曰:“升泰山,观易姓之王,可得而数者七十有余。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>封者广也,言禅者,明以成功相传也。梁甫者,太山旁山名,正于梁甫何?以三皇禅于绎绎之山,明己成功而去,有德者居之。绎绎者,无穷之意也。五帝禅于亭亭者,制度审谛、德著明也。三王禅于梁甫之山者,梁信也,甫辅也,辅天地之道而行之也。太平乃封知告于天,必也于岱宗何?明知易姓也。刻石纪号,知自纪于百王也。燎祭天,报之义也,望祭山川,祀群神也。《诗》云:“於皇明周,陟其高山。”言周太平,封太山也。又曰:“堕山乔狱,允犹翕河。”言望祭山川百神来归也。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>天下太平符瑞所以来至者,以为王者承统理,调和阴阳,阴阳和,万物序,休气充塞,故符瑞并臻,皆应德而至。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>德至天则斗极明,日月光,甘露降;德至渊泉则黄龙见,醴泉通,河出龙图,洛出龟书,江出大贝,海出明珠;德至八方则祥风至佳气时喜,钟律调,音度施,四夷化,越裳贡</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">宋代祖无择《登泰山简周行》云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>日日尘中眼不开,暂登苍翠喜游陪。莫辞辛苦经难险,大有人生不到来</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们18日来到泰安,按照计划一天在泰山,一天在岱庙,发现中天门电缆车维修,计划全打乱了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">于是重新规划线路,第一天在天外村乘摆渡车车到中天门,然后向上爬山到升仙坊位置,然后下山到红门。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">次日,打车到桃花峪,乘摆渡车和电缆车到南天门,走完全程,只甩掉十八盘。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">但是,写游记,按照从红门到南天门及玉皇阁顺序叙述。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在泰山入口位置有中国国家名胜风景区铭牌。</span></p> 1 秦始皇封禅 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在公元219年,一个风和日丽的早上,秦始皇带领着他的文武百官在泰山山顶进行了瞩目的封禅仪式。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">据《史记·秦始皇本纪》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>二十八年,始皇东行郡县,上邹峄山。立石,与鲁诸儒生议,刻石颂秦德,议封禅望祭山川之事。乃遂上泰山,立石,封,祠祀</u></i><span style="font-size:20px;">』。而后秦二世即位,循始皇足迹,东巡泰山,『</span><i style="font-size:20px;"><u>尽刻始皇所立刻石</u></i><span style="font-size:20px;">』,并在之后刻上诏书,目前仅存秦二世诏书九个半字,据考证此刻石为李斯之作,这也是迄今为止发现的最早的泰山石刻。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">据宋刘跂《学易集·泰山秦篆谱序》记载:『</span><i style="font-size:20px;"><u>其石埋植土中,高不过四五尺,形制似方而非方,四面广狭皆不等,因其自然不加磨砻。…,盖四面周围悉有刻字,总二十二行,行十二字,字从西南起,以北、东、南为次。西面六行,北面三行,东面六行,南面七行。其末有‘制曰可’三字,复转在西南棱上</u></i><span style="font-size:20px;">』。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">李斯所书《泰山刻石》,亦称《封泰山碑》。乃秦始皇二十八年(前219年)东巡泰山时所立,由丞相李斯撰文并书丹,刻石四面环刻,以小篆书写,字迹遒劲挺拔,其文记载了秦始皇统一六国、治理天下的功绩。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">其原文如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">『</span><i style="font-size:20px;"><u>皇帝临位,作制明法,臣下修饬。廿有六年,初并天下,罔不宾服。亲巡远黎,登兹泰山,周览东极。从臣思迹,本原事业,祗诵功德。治道运行,诸产得宜,皆有法式。大义箸明,陲于后嗣,顺承勿革。皇帝躬听,既平天下,不懈于治。夙兴夜寐,建设长利,专隆教诲。训经宣达,远近毕理,咸承圣志。贵贱分明,男女礼顺,慎遵职事。昭隔内外,靡不清净,施于昆嗣。化及无穷,遵奉遗诏,永承重戒。皇帝曰:金石刻尽,始皇帝所为也</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">民国时期老照片。《泰山刻石》最初立石之地,据说是在泰山岱顶无字碑南下约18米的去封号碑亭处,大明朝正德五年以前,刻石还在原址。嘉靖以后,就被移置到碧霞祠西墙外的玉女池旁,嵌于「</span><i style="font-size:20px;"><u>斯碑岩</u></i><span style="font-size:20px;">」上。此后原石逐渐残坏,还屡次迁移,民国时候被移于岱庙东御座院内,新中国成立后就地嵌于亭内保护至今。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现存《泰山刻石》拓本,以明人无锡安国收藏的宋拓二本为最早。一本165字,于1940年被日本人中村不折买走。另一本存53字,也在日本。</span></p> 2 关帝庙 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">到泰山,最先看到的是左侧的「</span><i style="font-size:20px;"><u>关帝庙</u></i><span style="font-size:20px;">」,是祭祀关帝之所,创建年代不可考,从散落的碑文看出在明清之际晋人业商者多有重修及扩建。至清代乾隆年间,东为关帝祠,西为山西会馆的布局。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">入山门后,依次里面为有戏楼、拜棚、崇宁殿、青未了轩等。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">关帝庙实际上为泰山盘道起始的第一庙。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">其门前两尊石狮,泰山景区在关帝庙修缮中,发现《关帝庙新置石狮碑记》为清代所制作。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">泰山关帝庙在1992年6月,评为省政府公布为省级重点文物保护单位。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">2006年5月25日,包含关帝庙在内的泰山古建筑群被中华人民共和国国务院公布为第六批全国重点文物保护单位 。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">2006年5月25日,泰山古建筑群被中华人民共和国国务院公布为第六批全国重点文物保护单位 。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">庙门前影壁上的「</span><i style="font-size:20px;"><u>神威巨镇</u></i><span style="font-size:20px;">」四个大字,是清乾隆登泰山时所题。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这个关帝庙山门很特别,与戏楼融为一体,形成独特的双层楼阁式建筑。站在门洞里,古老的地面泛起幽光,增添了一种神秘感,其戏楼坐南朝北,与北面的拜棚相对,形成了一种和谐的对称美。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">对面就是拜棚,曾是山西商人祭拜关帝的重要场所。据史料记载,拜棚内曾设有香案和跪拜的礼仪仪器,商人们在此祭拜后,会坐在拜棚里品茶赏戏,享受宁静与惬意。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">拜棚还曾是冯玉祥将军在泰山隐居时的讲武堂,为军官和战士们传授知识。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">拜棚为抬梁式七架梁结构,旋子彩画,坊心为红色的花卉。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">穿过拜棚来到崇宁殿前,歇山式建筑,前廊后殿,两侧楹联为北大教授杨辛所书:「</span><i style="font-size:20px;"><u>精忠贯日月,大义薄云天</u></i><span style="font-size:20px;">」。殿内供奉的关帝像,上悬挂着一匾额「</span><i style="font-size:20px;"><u>神威巨镇</u></i><span style="font-size:20px;">」,匾额下是一个精致的黄色垂帘,上面绣着关公骑马战斗的场景,栩栩如生。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">穿过凌霄花掩映的走廊,便看到了著名的「</span><i style="font-size:20px;"><u>汉柏第一</u></i><span style="font-size:20px;">」,有一块石碑,为欧阳中石所书。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是一棵形态奇特的柏树,树枝扭曲生长,宛如翻身蛟龙,小枝小杈盘旋而上,恰似龙须龙爪,非常壮观。这三根主枝居中者如龙作欲飞状,有人称它为「</span><i style="font-size:20px;"><u>结义柏</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在关帝庙的西侧,还有一处院落,由正殿和东西配殿组成,这便是山西会馆。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《创建茶亭碑记》在泰山红门关帝庙对面商户南墙壁中,立于清代乾隆十九年四月十一日,正文横排为「</span><i style="font-size:20px;"><u>结缘</u></i><span style="font-size:20px;">」两个大字,碑文楷书,形体方正,全文抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>创建茶亭碑记</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>汉昭烈帝戒子云,勿以善小而不为,勿以恶小而为之,夫善何分于大小,亦视乎□□□□ 能为耳,能为则小善亦善不能为,则终于不善,难欲求一事之善而不得,泰山之□有□□ 焉,每岁登山进香之人不下億千萬辈,上下必少憩息劳人税驾□□□□□守者之善□ ,缘山右之贸易兹土者来大顺侯义合寺倡率同乡捐资三百餘金,鼎新盖□□设茶□□ ,行人之谒遏者,咸为啧啧予□论之此一事也,何莫非善之所在,昔太史公傅屈□谓人□ ,则呼父母劳苦倦極则呼,天泰山高□云表自末至巅廻斜四十里升降上下□□下劳苦,倦極忽有亭以驻足,復有茶以消渴,不必呼天,而天未有下默□之甚矣,其善□其功伟使 人人能推广,是心亦安,往而非善之所在,昔者孔子有言,吾观于乡而知王道之易易也,不信然子予固因其清而乐为之。记其督工首事寔为张宸锡例得□记于后。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>泰安府法曹厅閩永安如山氏万斯年谨□</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>山右龙门居士张鸣翔敬书□ </u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>大清乾隆十九年餘月十一日□旦 (题名……略) </u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>乾隆甲戌年创建茶亭施银信士开列于左</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">院中有灵泉,又称露井、灵井。历来为庙内道人及香客饮水井。井旁古凌霄花树枝藤蔓,经专家实测树龄已有200余年。</span></p> 3 汉柏与一天门 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我从网络下载这张俯视照片,进行标注。不难看出,先是「</span><i style="font-size:20px;"><u>一天门</u></i><span style="font-size:20px;">」牌坊,然后是「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子登临处</u></i><span style="font-size:20px;">」牌坊,再就是「</span><i style="font-size:20px;"><u>天阶</u></i><span style="font-size:20px;">」牌坊,最后为「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门</u></i><span style="font-size:20px;">」,其左侧为「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门宫</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">由红门阁入至万仙楼,过灵宫庙接茶棚。这是明代泰山版画。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">汉柏露出关帝庙墙外,树干树枝皆扭曲生长,形状如翻身虬龙一般,小枝小杈均盘旋扭曲恰似龙须龙爪,气象峥嵘,相传是当年汉武帝来封禅泰山时所种。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">外部墙壁镶嵌一块石碑,书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>汉柏第一</u></i><span style="font-size:20px;">」,为书法家欧阳中石题写。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">泰山有三天门,乃一天门、中天门和南天门。其中「</span><i style="font-size:20px;"><u>一天门</u></i><span style="font-size:20px;">」坊被古人认为是进入「</span><i style="font-size:20px;"><u>升仙</u></i><span style="font-size:20px;">」的开端,进入了一天门就是等于进入仙境了,开始了「</span><i style="font-size:20px;"><u>登天之道</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>一天门</u></i><span style="font-size:20px;">」坊两旁各坐落一座石碑,东侧的石碑为「</span><i style="font-size:20px;"><u>天下奇观</u></i><span style="font-size:20px;">」,西侧则是「</span><i style="font-size:20px;"><u>盘路起工处</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">两柱的南面原有楹联:「</span><i style="font-size:20px;"><u>秦王独步传千古,圣主遥临庆万年</u></i><span style="font-size:20px;">」。由于题联曾被凿毁,如今已经字迹难辨。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我用民国时期旧照片对比一下,该石坊位于红门宫南的盘道上,石头牌坊两旁是传统民居,牌坊题额上『</span><i style="font-size:20px;"><u>一天门</u></i><span style="font-size:20px;">』三个大字十分醒目,但照片两侧是低矮的房屋,只有左侧有一石碑,右侧无,与今天有很大不同。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">同样是民国时期旧照片,石牌坊有当时口号,最上书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>革命不易建设尤难</u></i><span style="font-size:20px;">」,左右分别为「</span><i style="font-size:20px;"><u>共同</u></i><span style="font-size:20px;">」和「</span><i style="font-size:20px;"><u>奋斗</u></i><span style="font-size:20px;">」</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>盘路起工处</u></i><span style="font-size:20px;">」碑居「</span><i style="font-size:20px;"><u>一天门</u></i><span style="font-size:20px;">」之西侧的下方,题款「</span><i style="font-size:20px;"><u>嘉靖三十四年岁次乙卯十一月塑吉,泰安知州郑聚书 </u></i><span style="font-size:20px;">」。落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>总督顶庙工程登州府通判孙价立</u></i><span style="font-size:20px;">」,这是在明嘉靖年间泰安知州郑聚东所立。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">据《泰安县志》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>郑聚东,广安举人,明嘉靖三十一年知泰安州。任内节费裁冗,体恤贫困。时适遇连年大荒,饿殍枕藉,极力赈灾,活人甚众</u></i><span style="font-size:20px;">」。经过三年的时间,到了明嘉庆三十四年的时灾荒过去,得到了百姓的拥戴。在他开始整修盘道的时候,立了盘路起工处这块碑,很多百姓都积极自愿参与到泰山盘道的建设之中。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另一侧为「</span><i style="font-size:20px;"><u>天下奇观</u></i><span style="font-size:20px;">」石碑,题款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>隆庆壬申仲春吉旦</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>钦差监兑,户部员外郎、沁阳杨可大书</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是我在中央民族大学美术馆的泰山石刻展拍照「</span><i style="font-size:20px;"><u>天下奇观</u></i><span style="font-size:20px;">」拓片。</span></p> 4 孔子登临处 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">穿过「</span><i style="font-size:20px;"><u>一天门</u></i><span style="font-size:20px;">」的排坊,继续前行20米左右处,就是「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子登临处</u></i><span style="font-size:20px;">」排坊。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明嘉靖三十九年 ,山东地方都察院左副都御使朱衡等在孔子师徒遥望岱顶的红门宫南盘道起始处建其牌坊,为两柱单门式跨道石坊,额题为「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子登临处</u></i><span style="font-size:20px;">」,罗洪先在石坊明柱上撰「</span><i style="font-size:20px;"><u>素王独步传千古,圣主遥临庆万年</u></i><span style="font-size:20px;">」坊联,后倾圯。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">到清雍正八年,郎中丁皂保、赫达塞奉旨重修,改为四柱三门式重檐挑廊石坊,坊上精雕龙、凤、狮、麟。坊侧种植紫藤数株,四周扩露台。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">坊两侧分立两碑,东为明嘉靖间济南府同治翟涛题「</span><i style="font-size:20px;"><u>登高必自</u></i><span style="font-size:20px;">」碑;西为巡抚山东监察御史李复初题「</span><i style="font-size:20px;"><u>第一山</u></i><span style="font-size:20px;">」碑。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是1934年拍照的孔子登临处牌楼的旧照片,对比一下,没有区别。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">1959年旧照片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">石牌坊额题为「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子登临处</u></i><span style="font-size:20px;">」,东侧题款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>嘉靖卅九年岁次庚申冬月吉日吉水罗洪先谨书 </u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>钦差巡按山东地方都察院左副都御史万安朱衡立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">公元前518年,孔子师徒瞻罢「</span><i style="font-size:20px;"><u>鲁义姑却齐处</u></i><span style="font-size:20px;">」,一路北行,来到泰山脚下的虎山,《礼记•檀弓下》记「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子过泰山侧</u></i><span style="font-size:20px;">」,为一妇人痛哭而慨叹「</span><i style="font-size:20px;"><u>苛政猛于虎</u></i><span style="font-size:20px;">」。好言安慰了那位农妇后,孔子与弟子们沿瑶池逶迤朝西北而行。当时的泰山,树木茂盛,遮天蔽日,来到泰山中谷谷口,几乎无法再往上攀登,师徒就在此逗留休息了一下,驻足眺望岱顶。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《礼记·檀弓》记载,孔子在去世前不久歌曰:「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山其颓乎?梁木其坏乎?哲人其萎乎?</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">孔子自卫返鲁,路经泰山,登高远望,不禁感慨作歌:「</span><i style="font-size:20px;"><u>登彼丘陵,峛崺其阪。仁道在迩,求之若远。遂迷不复,自婴屯蹇。喟然回顾,题彼泰山。郁确其高,梁甫回连。枳棘充路,陟之无缘。将伐无柯,患滋蔓延。惟以永叹,涕霣潺湲</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《孟子 •》有「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子登泰山而小天下</u></i><span style="font-size:20px;">」名句,可见孔子曾登泰山,确凿无疑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明代查志隆《岱巅修建孔子庙议》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山胜迹,孔子称首</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">清代泰安知县徐宗干题联曰:「</span><i style="font-size:20px;"><u>仰之弥高,钻之弥坚,可以语上也;出乎其类,拔乎其萃,宜若登天然</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">清代汪志伊总结「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子圣中之泰山,泰山岳中之孔子</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">当地百姓就把孔子师徒逗留的地方称之「</span><i style="font-size:20px;"><u>孔子登临处</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">抱鼓石侧面为鹿图案,上面的狮子浮雕,为清代所建。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">孔子登临处牌楼下边侧立「五岳真形图蘸碑」,葛洪《抱朴子》云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>书之重者,莫过于三皇文、五岳真行图也</u></i><span style="font-size:20px;">」。也就是说选取一个假想的等高平面,截取五岳山体,所得到的一个等高线截图,即五岳真行图,它基本上反映了五岳的地貌形状特征。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《汉武帝内传》记载太上老君根据截图绘制「</span><i style="font-size:20px;"><u>五岳真形图</u></i><span style="font-size:20px;">」,道家对五岳真形图描述为,东岳如「</span><i style="font-size:20px;"><u>坐</u></i><span style="font-size:20px;">」,西岳如「</span><i style="font-size:20px;"><u>立</u></i><span style="font-size:20px;">」,南岳如「</span><i style="font-size:20px;"><u>飞</u></i><span style="font-size:20px;">」,北岳如「</span><i style="font-size:20px;"><u>行</u></i><span style="font-size:20px;">」,中岳如「</span><i style="font-size:20px;"><u>卧</u></i><span style="font-size:20px;">」,东岳如青龙,西岳如白虎,南岳如朱雀,北岳如玄龟。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">道家对五岳真形图赋予了与「</span><i style="font-size:20px;"><u>五行</u></i><span style="font-size:20px;">」,能消灾、免祸、致福,成为辟邪扶正的圣物。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑正中文字:「</span><i style="font-size:20px;"><u>盖闻乾坤之内,五岳者谓之神。五岳之中,岱岳为其祖,莫不应其造化。生于混沌之初,立自阴阳,镇乎乾坤之位。且五岳者,古经云分掌世界人间等事</u></i><span style="font-size:20px;">」。东岱岳真形下文字:「</span><i style="font-size:20px;"><u>东岱岳泰山,乃天帝之孙,群灵之府也。在衮州奉符县,是成兴公真人得道之处,长白、梁父二山为副。岳神姓岁讳崇(亦作桑),封号天齐仁圣帝。岱岳者,立于世界人民,官职及定生死之期,兼主贵贱之分、长短之事也</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《五岳真形图序》中也提到:「</span><i style="font-size:20px;"><u>五岳真形者,山水之象也。盘曲回转,陵阜形势,高下参差,长短卷舒,波流似於奋笔,锋芒畅乎岭锷,云林玄黄,有如书字之状,是以天真道君下观规矩,拟纵趋向,因如字之韵而随形而名山焉</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">五岳真形图中蕴含着强大的法力,得到不同的真形图即可获得不同的法力加持,而一旦凑齐了五岳真形,便可以纵横天地,天人合一。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是我在中央民族大学拍照的拓片,《五岳真形之图》刻碑存河南省登封中岳庙,经查阅同治六年版《泰安县志》金石卷可知,刻于明洪武十一年十月。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">排坊前西为立巡抚山东监察御史李复初题</span><i style="font-size:20px;"><u>「第一山</u></i><span style="font-size:20px;">」碑,其北侧为两柱单门的「</span><i style="font-size:20px;"><u>天阶</u></i><span style="font-size:20px;">」坊,此为泰山盘道起始处。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">该碑落款为:「</span><i style="font-size:20px;"><u>巡按山东监察御史李复初偕参政吴章、张臬,副使张意、吴道南,佥事崔三畏登岱岳之巅书</u></i><span style="font-size:20px;">」。也就是说,该碑的作者是明嘉靖年间曾任巡按山东监察御使的李复初。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">第一山碑背面刻书「</span><i style="font-size:20px;"><u>入雲有路</u></i><span style="font-size:20px;">」,字体属于道家秘文符篆,为「</span><i style="font-size:20px;"><u>大明隆庆四年岁次庚午九月十九日赐进士第地官郎中张体乾</u></i><span style="font-size:20px;">」题书,据说道士拓下字帖作为驱邪治病的符咒法器。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">对比一下,还有一个『</span><i style="font-size:20px;"><u>第一山</u></i><span style="font-size:20px;">』,作者宋代米芾,现存岱庙汉柏院内。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">坊前东侧立明嘉靖年间济南府同知翟涛所题「</span><i style="font-size:20px;"><u>登高必自</u></i><span style="font-size:20px;">」碑,右款署「</span><i style="font-size:20px;"><u>嘉靖甲子年济南府同知弘斋翟涛题</u></i><span style="font-size:20px;">」,左款署「</span><i style="font-size:20px;"><u>青社载玺书</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">立于明嘉靖四十三年,济南府同知翟涛题,新乐王朱载玺书,取意「</span><i style="font-size:20px;"><u>登高必自卑</u></i><span style="font-size:20px;">」,碑中省略最后一个字,源于了《礼记.中庸》里的:「</span><i style="font-size:20px;"><u>君子之道,辟(譬)如登高必自卑,行远必自迩</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">隔壁就是「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山种柏树记碑</u></i><span style="font-size:20px;">」, 碑首为双龙戏珠,立于清嘉庆二年,由泰安知府金棨撰文并书丹。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑文记载了金棨发起,时任山东按察使康基田参与并倡导山东各地知府、知州、知县捐资种树事件,从岱宗坊一直到升仙坊种植柏树两万二千株,这些柏树至今大多存活,已列入泰山景区重点古树。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1994年登天工程建立的斗母宫牌坊、经石峪牌坊、水帘洞牌坊名书体文字均取自此碑,此碑是研究古代泰山绿化史的珍贵资料</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">泰山种柏树记碑通篇楷书体,背面详列了植树的地点、株数以及植树者的姓名、官职,类似于现在的工程说明书。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我将《泰山种柏树记碑》抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山种柏树记泰山,天下之大观,非独鲁所瞻也。然古干参天,森阴夹道者,惟对松山为最,外此轮困蔚荟之处无有矣。綮守泰安之二年,太原康公承天子命陈臬于东,吏畏民怀,政不劳而咸集。丙辰三月按部至郡,斋邀登山,为民祈福。时棨方募民植柏千章于盘道旁,公见之欣然曰:“是所以培护山灵者,不可以不遍。”遂捐俸入为倡,增植万株,使泰安尉张廷模董其役。未几,而公晋秩维藩。洎丁巳春,鬟河底绩,载礼岱宗,则前之列植者,柯叶郁然,顾之益喜,复命募植万株,盖通前所植,凡得二万余株矣。秋七月,公奉有巡抚江苏之命,濒行,属棨纪其事。在昔,《甘棠》之诗曰:“召伯所茇。”又曰:“召伯所憩。”一践历止息之处,犹令人爱慕之如是,矧夫口授手指,亲为规画者乎!自今伊始,都人士女与四方宾客之来此邦者,瞻岩岩之象,望葱葱之气,相与低回,留之不能去,固知今不异于古所云也。且名山大川,扶舆清淑,磅礴郁积,钟于人为豪杰之材,钟于物为栋梁之用,而亦视在上者之有以栽培而长养之。泰山神秀所钟,由来久矣,公盖于树木之举寓树人之意,而岂第以茂林嘉树增名山之胜,骋游观之目乎哉。棨不文,揣公意深且美,不可不传于人。兼告夫后之守是邦者,俾勿剪勿伐以无忘。兹勒其种树道里暨同僚姓名,则俱勒于碑阴。是为记。诰授朝议大夫、知山东泰安府事、加三级、又加一级、□带纪录十三次、休宁金棨撰文并书丹。大清嘉庆二年岁在丁巳秋八月谷旦立石。碑阴文为:泰山种柏树道里岱宗坊至红门种柏二千一百八十六株;东西眼光殿种柏一千株;红门至万仙楼种柏四千五百十六株;万仙楼至茶棚种柏一千六百株;茶棚至斗姥宫种柏四千八十六株;斗姥宫至水帘洞种柏二千株;经石峪种柏五百株;水帘洞至大槐树种柏一千五十四株;大槐树至壶天阁种柏一千四百四十五株;壶天阁至二虎庙种柏四百六株;二虎庙至增福庙种柏一千株;增福庙至溅云涧种柏四百七十株;溅云涧至五松树种柏五百十七株; 五松树至独秀峰种柏一百七十株;独秀峰至神仙坊种柏五十株。泰山捐种柏树衔名江苏巡抚、前山东按察使、山西康基田种柏一千株;济南府知府、安徽金□□种柏一千株;署济南府知府、汉军□□□种柏二千株;泰安府知府、安徽金棨种柏三千五百株;青洲府知府、满州公峨种柏一千株;武定府知府、江苏张爱鼎种柏一千株;济宁直隶州知州、山西王彬种柏一千株;莒州知州、江苏许绍锦种柏一千株;泰安县知县、河南蒋玉林种柏四千株;肥城县知县、安徽程尚义种柏二千株;莱芜县知县、浙江朱煐种柏五百株; 章邱县知县、浙江严孙诒种柏一千株;长清知县、江西漆淕美种柏五百株;署长清县知县、山西杨元泗种柏一千株;利津县县丞、浙江叶承谦种柏五百株。已上嘉庆元年、二年共种柏二万一千株</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>嘉庆二年岁在丁已秋八月 穀旦</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是我在中央民族大学博物馆拍照的拓片。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另一通古碑,题额为『</span><i style="font-size:20px;"><u>皇清</u></i><span style="font-size:20px;">』,我将全文抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>岱岳雄镇东方,礼视三公,碧霞居绝顶之上,红门为驻跸之店,此登岱□□之区,故遐适士女辐辏云集,有才得谒碧霞者,莫不礼红门治东□□,岁献袍次载进旙夫,……,有是心者亦皆观感与题而不倦焉。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>捐款人名</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>道光拾二年□次壬辰桐月中浣</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">后为天阶坊,明嘉靖年间建,其横额「</span><i style="font-size:20px;"><u>天阶</u></i><span style="font-size:20px;">」二字为楷书。左右石质立柱楹联为「</span><i style="font-size:20px;"><u>人间灵应无双境,天下巍岩第一山</u></i><span style="font-size:20px;">」,为明嘉靖年间巡按山东监察御史高应芳所题。</span></p> <p class="ql-block">横额「<i><u>天阶</u></i>」二字为楷书,题额为「<i><u>嘉靖葵亥阳月上浣吉旦 嘉靖甲子春三月</u></i><i style="font-size:18px;"><u>上浣之吉 </u></i><i><u>巡按山东监察御史高应芳题</u></i>」。落款为「<i><u>济南同知翟清立 </u></i><i style="font-size:18px;"><u>济南同知安阳翟涛立 </u></i>」。</p> 4 红门与红门宫 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">继续前行,正对为红门,侧面是红门宫,那么为啥叫红门宫呢?因岭南崖有红石如门而名之,创建时间无考,明清时重修。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">它以盘路为界,分为东西两院,并以飞云阁跨路相连,拱形门洞上题「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门</u></i><span style="font-size:20px;">」两大字。西院为道观,宫门额题「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门宫</u></i><span style="font-size:20px;">」,祀泰山女神,为碧霞元君中庙。东院为「</span><i style="font-size:20px;"><u>弥勒院</u></i><span style="font-size:20px;">」,供奉弥勒佛。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">红色墙壁有《重修天仙王母碧霞元君庙》,全文抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>赐进士资政大夫工部尚书□□崔文奎撰文</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>赐进士通议大夫南京兵部尚书左待郎□□陈林书丹</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>赐进士通议大夫南京都察院左副都御史□□□篆额</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>太极判动静,生阴阳,山镇坤维,体静阴也,水生天一,体动阳也。岱岳摩空,峰峦拔起,去地数千丈,绝顶出泉,流注石池,清沘可鉴,盖阳根阴之象。泉以玉女名,必有所稽,地志失载。记日,中林川谷、丘陵能出云为风雨,见怪物,皆谓之神。岱岳毓神上通,乾象降灵下土,坤道成女,天仙玉女之号,意以是与碧霞元君之称,则后世加封之典。神庙在兹,揖日月之峰,拥层峦之秀,左则岳顶之骏极,右则天门之开朗,历选名胜之所,无钥此境之妙。意者神或受皇天后土之命,俾权舆造化之机,於此不然,何威神显赫如是之大?殆不可以易而测也。历代尊奉已久,逮我朝崇重之典尤盛,有宝香异品之颁,有华冠锦袍之锡,岁时遣官致祭,以至奔走天下豪杰、及士女商贾之类,皆斋心戒誓,道路问关岁进香帛者,恒以亿万计,金级缙钱,川臻云至,缢于公帑,资岁用、赈岁饥,皆於是乎取给。孔子以鬼神能使天下之人齐明盛服,以承祭祀,其斯之谓与?嘉靖甲申,都宪王公尧封奉圣天子明命,来抚东藩,诣神祠展谒,顾瞻祠宇敝壤,慨然兴叹,遂下营缮之令。经始於嘉靖乙酉十月己未,落成于嘉靖丁亥九月丙子。规模壮丽,丹漆晃耀,突出烟霞之上,巍乎岱岳之问,斗柄之南,一奇观也,而神亦宁矣。夫神宁於上,人安於下,幽明协赞,和气黑蒸,雨旸时若,是以庶草蕃芜,百谷用成,朝廷无东顾之忧,未必不自王公一念之诚,有以感之哉。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>大明嘉靖六年岁次丁亥菊月□立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">红门宫山门坐西朝东,为单门两柱歇山顶石坊门,坊门两侧各有一垂花门与之相连,独具特色。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">坊门建于清康熙五十二年,坊额有「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门宫</u></i><span style="font-size:20px;">」三个红色大字,下题「</span><i style="font-size:20px;"><u>瞻岩初步</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款「</span><i style="font-size:20px;"><u>山西汾州府汾阳县</u></i><span style="font-size:20px;">」,取自《诗经》鲁颂的「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山岩岩,鲁邦所瞻</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在石坊门柱上有楹联一幅「</span><i style="font-size:20px;"><u>万壑泉声沉宝磬;千峰云影护禅关</u></i><span style="font-size:20px;">」。这里「</span><i style="font-size:20px;"><u>馨</u></i><span style="font-size:20px;">」和「</span><i style="font-size:20px;"><u>禅</u></i><span style="font-size:20px;">」字都与佛教有关,但这里供奉的碧霞元君,有各种各样的解释。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是1962年旧照片,当时的红门宫与今天一样。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">红门宫属于泰山古建筑群,为全国文物重点保护单位。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">进入山门,可看到正殿三间,原祀碧霞元君,后放置九莲菩萨铜像,1998年恢复祀碧霞元君神像。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">殿门外悬匾额「</span><i style="font-size:20px;"><u>恩泽四海</u></i><span style="font-size:20px;">」,门前有柱联为「</span><i style="font-size:20px;"><u>灵应不彰枢极运霄汉;慈辉普照陟降仰云亭</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">崇祯十四年,以按察司佥事分守济南道,驻扎泰安州;四月「</span><i style="font-size:20px;"><u>土寇</u></i><span style="font-size:20px;">」史东明围攻泰安,佩玹会总兵刘泽清部击破之。十月左、刘分别赋诗以纪此役,刻石于红门宫元君殿。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">十五年,以破史东明功加升三级,授右参议 ;七月,篆书陈昌言 《汉柏图赞》,刻石岱庙;约在是时于日观峰刊真书「</span><i style="font-size:20px;"><u>翛者振衣处</u></i><span style="font-size:20px;">」题字。十六年(1643),转山东按察使;九月,捐施泰安城西七里铺田六十亩以赡士, 并撰《学田记》立石文庙。十七年(1644),春,立《泰山金桥庵主僧兴殿碑记》;三月,天书观智上殿告成,为撰《敕建智上宝刹记》;是月,李自成破北京,明亡,佩玹弃官遁归耀州。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这通碑题额「</span><i style="font-size:20px;"><u>万古流芳</u></i><span style="font-size:20px;">」,全文抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山金桥庵主僧兴殿碑记</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>维殿(僧兴殿),乃鬼王大禅师次授衣钵者。往岁,禅师持修戒行,布满宸京;而殿即绍厥心印,树表法门。姑无甘露为心,菩提成柱,允符慈,便宗风,其诸种种功德,阐扬岱里。如建渿河之金桥,慈航普运;设济众之茶庵,净土宏开。又如演龙会于七七,启大千之聋聩;闭禅关于四载,缚心意之(毒龙)。以至拔幽度物,一切善果,敷岱云而衍汶水,不亦觉帝之功臣,象教之赤帜乎</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">综上碑记,知鬼王禅师性空于万历间曾活动于泰山,募修金桥等工,红门宫僧乃传其法嗣。惟其僧事迹不见于史志,来历莫明。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《鬼王庵碑记》(在北京东直门三里屯,清康熙三十二年米汉雯撰书,载《北京图书馆藏中国历代石刻拓本汇编》第65册,第21页),可藉以考清其人身世生平。据庵碑云:「</span><i style="font-size:20px;"><u>鬼王庵创自故明性空禅师。师山东人,法名道勤。初披剃于本籍之灵山寺,极心禅学</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">南为穿堂三间即「</span><i style="font-size:20px;"><u>合云亭</u></i><span style="font-size:20px;">」,西面为且止亭,现祀「</span><i style="font-size:20px;"><u>送子娘娘</u></i><span style="font-size:20px;">」,其殿额为「</span><i style="font-size:20px;"><u>得子还愿</u></i><span style="font-size:20px;">」四个大字。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在西院大殿的西边有一个小门,穿过小门顺着台阶向上是著名的「</span><i style="font-size:20px;"><u>小泰山</u></i><span style="font-size:20px;">」。在历史上,年老体弱者,来不及登山的人都会来这里祈福,而最初的「</span><i style="font-size:20px;"><u>小泰山</u></i><span style="font-size:20px;">」是因为这里有一组石头,自然形状就像泰山一样。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另一侧就是东院弥勒院,院内三间正殿,殿内原祀木雕弥勒佛像,后被毁,1997年重塑金身弥勒佛。殿门之上悬殿额「</span><i style="font-size:20px;"><u>弥勒殿</u></i><span style="font-size:20px;">」三个鎏金隶书大字,门前有楹联「</span><i style="font-size:20px;"><u>大肚能容容天下难容之事;开口便笑笑世间可笑之人</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现祀九莲菩萨铜像,是泰山现存最大的铜像,明代万历皇帝朱翊钧的生母李太后自称九莲菩萨转世,其母去世后,万历皇帝并派人在天书观内碧霞殿后敕建九莲殿,将九莲菩萨像安置其中,并改天书观额为「</span><i style="font-size:20px;"><u>天庆宫</u></i><span style="font-size:20px;">」,后铜像迁至红门宫西院正殿,后又移置红门宫合云亭,现在弥勒院的南穿堂。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现祀「</span><i style="font-size:20px;"><u>药师佛</u></i><span style="font-size:20px;">」金身佛象,更名「</span><i style="font-size:20px;"><u>药王殿</u></i><span style="font-size:20px;">」。门两侧有楹联「</span><i style="font-size:20px;"><u>慈德昭垂维四极;祥光普照育群生</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">正殿前的西侧种有一棵牡丹,相传树龄已有三百余年,现在是初春,依旧枯黄。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">墙壁有一块古碑,碑额为「</span><i style="font-size:20px;"><u>万善同归</u></i><span style="font-size:20px;">」,碑文我摘抄如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>东嶽祀事之盛,首碧霞元君,元君何神也,或谓黄帝所遣玉女,或谓□□山神女,其说乃不合。国朝□锡胙云元君地祇也,泰坛事上帝以人像之,则□□王者,□□□□,以人像翟补后,夫人易奉□□而宫室之貌地祇,而珈笄之是,天下正神也,此说盖可信矣。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>……,元君祠香社每岁登岱处,诚叩祝今四历寒暑矣,社友谋誌姓氏,故勒石於元君行宫之侧。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>(人名略)</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>皇清光绪拾贰岁□□梅月上瀚之吉</u></i><span style="font-size:20px;">」</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前面就是飞云阁,是跨道门楼式建筑,下面有拱形门洞,洞顶镶有「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门</u></i><span style="font-size:20px;">」石匾。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">墙内嵌有清光绪年间泰山权守吴祖芬题写的《经石峪看红色》石碣,飞云阁内原祀观音大士,现祀文曲星。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这里自古还是观「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门晓日</u></i><span style="font-size:20px;">」景观之处,清代赵国麟有诗曰:「</span><i style="font-size:20px;"><u>凌晨登红门,霁色明朝旭,俯视万家烟,平畴尽新绿</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是1934年红门旧照片,原门洞外侧有几块石柱和藤萝架子,现在尽除之。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">门洞内地面泛起一道幽光,岁月的侵蚀深深刻画其上。当年沈桂清的《初夏游泰山》诗记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>红门东亭子,南望见山城。白日照岩邑,熏风送市声。楼台杨柳地,山水古来情。更向徂徕看,汶流几点明</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">门东侧墙内嵌有清光绪年间泰山权守吴祖芬题写的《经石峪看红色》石碣:「</span><i style="font-size:20px;"><u>中天门外梵仙乡,枫叶初经九月霜。独倚高柯舒冷艳,不侪凡卉炫秋香。孤红莫恨荣华晚,众绿都成惨淡光。休止危桥云步迴,更高寒处更凄凉</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> 5 古碑 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">出红门,继续前行,是一段爬山路,两侧有许多古碑,有的看材质,应当是近年复修的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这块石头上阴文勾勒「</span><i style="font-size:20px;"><u>北京锦衣卫指挥陈政同本衙舍人沐弘发心补修顶路</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款「</span><i style="font-size:20px;"><u>嘉靖十八年九月吉日</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这通石碑应当是修路功德碑,碑额「</span><i style="font-size:20px;"><u>萬古流芳</u></i><span style="font-size:20px;">」,碑文「</span><i style="font-size:20px;"><u>盖闻泰山为五岳之长,而圣母之庙宇在焉,既有求而必应。………,光绪拾肆年岁次戊子桃月</u></i><span style="font-size:20px;">」。这样的碑抄写实在浪费时间。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现存泰山香社石碑中的绝大多数为清末民初这一时期结社香客所立,如《北斗盛会题名记碑》:「</span><i style="font-size:20px;"><u>北斗自明朝至今,相传数百年,此乃古会</u></i><span style="font-size:20px;">」。此后,泰山香社盛极而衰。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我将《北斗圣会题碑记》全文抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>盖闻祈福延生修齐获百顺之康,辞演华对,寿龄推三,祝之列兹,有山东岱北道,历城县信女许昌玉暨领城内外各善信人等约社。北斗圣会赴泰安朝山进香历有年,诚为灵应昭著,众生蒙庥会秋九月赴红门宫,泰山圣母駕前修设吉祥道场,□诵诸品佛号酬恩报德,迺输幤若干,献神伞一对,事已告竣,爰将众信姓氏勒诸贞珉以垂永久云:</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>姓名…。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>中华民国四年重阳后十日</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是合山社碑,由来自泰安县城东9个村庄的信仰者构成,人数达到1400人,遥参亭泰邑合山会姓氏碑香社成员约计1600人,分布在泰安县城附近约70个村庄,基本覆盖了除县城外的泰安所有县区。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这通碑的碑额为「</span><i style="font-size:20px;"><u>万古长青</u></i><span style="font-size:20px;">」,碑文抄录如下:「</span><i style="font-size:20px;"><u>盖闻赭黄悿紫斒斓呈夺目之华,元马宝虽亄□耀章身之彩彰,慧貺於玉堂韦学士艳称,…,近有首事人等鸠合善信男妇约计数百名蚨聚幤财缗钱共若干□□□,神袍一袭,…,载光明之锦,光华炫目,黄娟绘宝相之花匪,谓□霞蚾珠冠足壮庄严之缘,亦愿随香花□锭同表,祝□□□□□。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>(捐款人名若干)</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>咸丰五年岁次乙卯花月上浣吉日</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是《修理泰山盘路碑记》碑,在红门宫北小碑林中段盘道西侧,碑首雕刻双龙戏珠和祥云,中书「</span><i style="font-size:20px;"><u>皇清</u></i><span style="font-size:20px;">」,和《陈士杰修盘路记碑》由拱形砖墙围护并列,立于光绪八年。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">右侧碑文记述了光绪八年,时任山东巡抚任道熔,命泰安知府曹浚澄,知县徐寿基修盘道的经过。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">左侧则是光绪十二年春,时任山东巡抚陈士杰,命署理山东督粮道曹浚澄、泰安县令黄丽中重修泰山盘道的经过。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">将《修理泰山盘路碑记》碑文抄录如下:「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山由麓而至顶四十余里,其间石磴六千七百余级,合计其地尚十不逮一耳。历年既久,半已倾圮,行者多有陨越之虞。道熔于是岁春月,爰檄曹守濬澄、徐令寿基,计工修葺,危者安之,毁者易之,以及桥梁陡崖石坡等工,亦皆修治完固,而险峻难跻之道,拾级可升。今而后,行者皆便于登降矣。惟恐更阅数年,而今之所谓完固者,又何若也?因于事后提拨间款银五百两,合修理山路工项银五千五百两,共成六千两,分发济、泰、沂三府生息,以为岁修之费。道熔于奏闻后,己奉俞旨准照所请,爰为之记,以垂永远焉尔。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>光绪八年,岁次壬午孟秋。宜兴任道熔书</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">其中任道熔(1822—1906),字砺甫,别字筱沅,晚号寄鸥,江苏宜兴人。历任湖北、河南、江西、浙江、山东诸省知县、知府、道员、布政使、按察使、巡抚和河道总督。清光绪二十七年(1901年)退居苏州,购得徽商汪氏废园,营造别业,现任道熔故居颐寿堂,位于苏州市人民路乐桥干将西路北侧,1963年被列为苏州市文物保护单位。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">张冶先生《山东泰安州(府县)金元明清长吏小传》书中写到:曹濬澄,泰安知府,江苏如东曹埠人。吏部引见折未检到曹濬澄之记。在泰山将军石南,有「</span><i style="font-size:20px;"><u>水不在深</u></i><span style="font-size:20px;">」刻石,刻于光绪七年,款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>光绪辛巳年十月,东臬曹浚澄书</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">光绪七年(1881)十月,泰安知府曹濬澄与知县曹锺彝因泰城井水苦咸,乃导泰麓之泉,自王母池而下,环绕岱庙,贯注遥参亭南;又于亭前凿池以蓄水,名曰「</span><i style="font-size:20px;"><u>双龙池</u></i><span style="font-size:20px;">」,供商民汲取饮用。世人因董其事之府县长吏皆曹姓,遂称其渠为「</span><i style="font-size:20px;"><u>曹公渠</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这通碑没有碑额,直接就是文字,抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰岱为五嶽之长,即为百灵之宗,元君颂曰:圣母国家所凭依,人民所托,赖者也。兹有阳□,王母乾坤可钦,母仪堪仰乐,行善事实称阴功。都城人士称贤德焉然,王母又不敢以贤德自居也。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>……。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>□用知县已酉科举人禹邑褚文华沐于□撰</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>……</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>大清咸丰伍年岁次乙卯□月上浣</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">清韩锡胙在《元君记》记载「</span><i style="font-size:20px;"><u>通古今天下神祗,首东岳。而东岳祀事之盛,首碧霞元君……自京师以南,河淮以北,男妇日千万人奉牲牢币,喃喃泥首阶下</u></i><span style="font-size:20px;">」。由此可见,碧霞元君香火之极盛,民间百姓对碧霞元君信仰崇拜之至,这通石碑为道光年间的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">两边古木参天,阳光从树梢间渗入,行走其间,拍照沿途古碑。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这通古碑碑首为双龙戏珠,我将碑文抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>且夫泰山为五岳之宗,功参造化好生为德,所以古者天子十二年一巡,狩六龙而东燔,□告天乃祭泰山,逐使天下之人咸尊重焉。至于今世道虽变,而人心依然朝山者不远千里进香者如出一心苟非,东嶽大帝灵应不爽何克至此兹,有济南善男信女香社人前因五卅惨案□祝神佑事,经兵凶果获平安,即於民国二十一年同赴。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>岱顶敬献大匾一块,万民伞一把,袍五身,…,报答觉不足,以慰神灵,又擬於民国二十四年三月十五日在红门。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u> 碧霞宫前建蘸立石以志不忘神庥云。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>济南府西关全社人(人名附后)</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>中华民国贰拾肆年三月中旬上浣</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是《义利香会》碑,没有碑额,碑上方书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>义利香会</u></i><span style="font-size:20px;">」,我将碑文抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>「</span><i style="font-size:20px;"><u>还愿碑记</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>天下之事力单者难成,众擎者易举,散离者必败,团结者收成此定理也,如□应实等之,香会亦然於民国八年四月,香会等人在奉天西丰县高立木子黄草牌,齐家堂小,孤山相聚,营生深明在外,作事环境之下,非团结不为功,随以是月联络同乡,假香会名义来团结,即许愿于岱岳,□母佃前大家如平安,□,…,敬献木匾,建立石碑,以消前愿是为记。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>(人名)</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>中华民国十六年□次丁丑桐月上浣旦谷</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这通石碑上书「</span><i style="font-size:20px;"><u>永垂不朽</u></i><span style="font-size:20px;">」,其碑文摘要如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>山志云,元君祠有三天阶坊之北,其中庙也,莫泰山若位尊五嶽之首,……。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>……,略</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>中华民国拾壹年岁次壬戌桐月拾伍日</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">一块巨石,上面题款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>民国三十八年桃月殼旦</u></i><span style="font-size:20px;">」,正文「</span><i style="font-size:20px;"><u>有求必应</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>弟子郭殿富敬立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">正文「</span><i style="font-size:20px;"><u>云山胜地</u></i><span style="font-size:20px;">」,乃「</span><i style="font-size:20px;"><u>乙亥夏六月</u></i><span style="font-size:20px;">」立,落款「</span><i style="font-size:20px;"><u>历下刘延贵敬立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">西侧林中有巨石,上题「</span><i style="font-size:20px;"><u>勇登仙境</u></i><span style="font-size:20px;">」,下有洞,洞内有石龟,俗称龟洞,上书「</span><i style="font-size:20px;"><u>天宫洞</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这块石碑书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>仰荅神庥</u></i><span style="font-size:20px;">」神庥者,神的保佑,泰山是神山,每临此地期待得到庇佑。石碑之右书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰山为五岳之尊,名震寰宇。泰山之神碧霞元君,其灵迹又昭著中外。以故凡有疑难,罔不求其庇佑。而神亦有求必应,灵佑无方。愚自幼皈依,信心弥笃。稍长,作事又多在斯土。迂事默祷,无不逢凶化吉,视险如夷,后先且有应兆。屡蒙呵护,未尽报酬。爰献贞珉,以了心愿</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>中华民国二十年上浣</u></i><span style="font-size:20px;">」</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">联合国世界文化遗产标志</span></p> 6 万仙楼 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前面有一块石碑,万仙楼为泰山古建筑群之一,为全国重点文物保护单位。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在《泰山新图》(图源:明万历 查志隆《岱史》)里有万仙楼标注。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">旁边有一块石碑,写道「</span><i style="font-size:20px;"><u>三义柏</u></i><span style="font-size:20px;">」,题款「</span><i style="font-size:20px;"><u>光绪二十四年戊戌孟冬</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款「</span><i style="font-size:20px;"><u>长清培生赵振广题</u></i><span style="font-size:20px;">」,后面是三个柏树。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">前面就是万仙楼,始建于明代万历四十八年,主祀王母、碧霞元君,配祀列仙,故称之。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">万仙楼又名望仙楼,为跨道门楼式建筑,其下层是石砌拱形门洞,石额南刻「</span><i style="font-size:20px;"><u>万仙楼</u></i><span style="font-size:20px;">」,北刻 「</span><i style="font-size:20px;"><u>谢恩处</u></i><span style="font-size:20px;">」。门东砌为隐真洞,为旧时道人修炼处。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">万仙楼上层建在下层顶台偏北处,二层楼阁歇山顶,里面七檩五架梁,重梁起架,黄琉璃瓦九脊歇山顶,前为重檐双步廊式。檐下施影作斗拱,一斗二升交麻叶头,枋檩额上遍饰墨线大点金彩绘。殿墙下部四周镶满明代朝山进香施财合山会题名碑六十余通,下层东北角有石阶与上层相通。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">万仙楼旧照片,拍摄于1934年</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">1959年旧照片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">上世纪六十年代旧照片,对比一下,当初两边种植许多松树,现在都清除了。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">横匾书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>万仙楼</u></i><span style="font-size:20px;">」,乃「</span><i style="font-size:20px;"><u>兹万历四十八年三月立</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>衲子董福美募修</u></i><span style="font-size:20px;">」,有关董福美在前面已经叙述。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">东侧的「</span><i style="font-size:20px;"><u>隐真洞</u></i><span style="font-size:20px;">」的拱门</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">旁边有一通《重修万仙楼碑记》碑,在门洞南西侧,立于清咸丰六年,泰安县知县张延龄撰。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">张冶先生《山东泰安州金元明清长吏小传》书记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>张延龄(1819-?),字鹤臣,号寿泉,行一,生于嘉庆己卯年(嘉庆二十四年,1819)闰四月,江苏如皋人。咸丰五年乙卯科附贡生,遵豫工例报捐知县,分发山东。历署嘉祥、海阳、曹县、泰安通判,补授范县,调补菏泽县事,再调泰安知县、历城县知县(道光二十八年);防堵保举同知,以直隶州知州用;捐修泰安府城工,保举赏带花翎,省城赈局保举补同知直隶州;后以知府用。咸丰七年任临清知州等。其任泰安县知县时年32岁</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我将《重修万仙楼碑记》抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>古之服官者,有下车不几时而百废俱兴者矣,龄何能哉。虽□□有□□□□□泰□□□□□□□兢兢焉,以修举废坠为己任,迟之久,迟之又久。城工节孝坊□□□□次第告□□□□□在志□□宇,任其倾圮,不之顾亦守土者责也。况泰山云兴,草莽盼□□□崇朝座有□□□□□九点□□碧霞元君之庙在焉。溯自有虞柴望,历代因之。而我朝东封之典尤隆,每孟夏有钦颁香供,由省派大员躬代往祭,龄随侍诣山顶瞻拜成礼。窃见□庙皆钦工,以故巍焕常新,煌煌乎照人耳目。惟盘道间有万仙楼,旧称望□□,为□历十八□□□□王□□□今漫□□中祀元君,其像犹在,而栋宇摧颓暴露,已非伊朝夕矣。楼下则洞门南向,为□□□□之□□□□□捐□旋因调任□不果,犹幸相去仅百余里耳。兹特捐廉俸若干缗,遣□□修□□□□□□□□□惟□坚固经久,已不两月而楼成,仍祀元君,配以送生、眼光诸神像。于呼!此地俯临孔道,接下界之香煙。斯楼位镇离宫,奉元君以汤沐,而且祀送生则螽也,振其羽顿开欢喜法门;祀眼光则睫不第夫瞑,普渡光明世界。造浮图以七级,登仁寿者千家,皆于斯楼之□卜之也。龄□□泰邑,今例得为邑人祈福,由是以推,并愿为天下之人祈福。若谓龄为一身一家邀福,而然不敢云。是为记。特用同知直隶州、调署历城县、泰安县东皋张延龄捐修并撰。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>瓦作工料共京钱五百十三□,木作工料共京钱四百零六□,石作工料连作碑刻字共京钱二十三千,殿神油画工料共京钱八十千。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>时咸丰六年九月日立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">旁边墙壁镶嵌一块「</span><i style="font-size:20px;"><u>一九五四年十月重修</u></i><span style="font-size:20px;">」石碑,说明万仙楼为1954年重修。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">背面横匾为「</span><i style="font-size:20px;"><u>谢恩处</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>万历四十八年三月立</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> 6 革命烈士纪念碑 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">万仙楼北就是革命烈士纪念碑,1946年建,碑文介绍新四军一纵三旅转战南北的壮烈事迹,环刻解放泰安城时牺牲的708名烈士的英名。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">泰山革命烈士纪念碑为山东省文物保护单位。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">再次登临泰山,用两天时间看古建筑和古碑,如实记录所见所闻,计划用十篇游记完成之,本文为首篇。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">2025年4月1日</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;">参考文献</p><p class="ql-block">「1」泰山种柏树记碑. Hi泰山, 2024</p><p class="ql-block">「2」左佩玹与泰山秦篆刻石.Hi泰山,2024</p><p class="ql-block">「3」百度百科</p><p class="ql-block">「4」泰山刻石见闻录.童话士兵,2023</p>