《论语•里仁第四》

真水无味

<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《论语·里仁第四》集中阐释"仁"的本质,提出"里仁为美""君子无终食之间违仁"等核心论断。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·1 子曰:“里仁为美。择不处仁,焉得知?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 里:居住地,引申为环境;知(zhì):通“智”。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹注:“里有仁厚之俗为美,择居而不求仁里,安得为智?” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“居住在仁德之风盛行的地方才是美好的。选择住处不追求仁德环境,怎能算明智?” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:环境对人的道德成长至关重要。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:家长选择优质学区房(如重视社区文化氛围),企业入驻产业园区促进合作创新(如硅谷科技生态)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·2 子曰:“不仁者不可以久处约,不可以长处乐。仁者安仁,知者利仁。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 约:贫困;乐:富足。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“不仁之人,失其本心,久约必滥,久乐必淫。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“不仁者无法长期安于贫困或富足。仁者以仁德为安,智者以仁德为利。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:内在修养决定人在顺逆境中的稳定性。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:企业家在行业波动中坚守价值观(如稻盛和夫“敬天爱人”),个人在物质诱惑下保持清廉(如公务员廉政教育)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·3 子曰:“唯仁者能好人,能恶人。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 好(hào):喜爱;恶(wù):憎恶。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“仁者无私心,故爱憎皆出于公。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“只有仁者能公正地喜爱善人、憎恶恶人。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:真正的道德判断需超越个人偏见。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:司法审判以事实为依据(如法官公正断案),企业管理中公平奖惩(如绩效评估透明化)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·4 子曰:“苟志于仁矣,无恶也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 苟:如果;恶(è):恶行。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“志于仁则心存天理,自不为恶。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“若立志于仁德,就不会作恶了。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:目标决定行为,心向善则行必正。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用: 企业以社会责任为核心使命(如Patagonia环保理念),个人设定人生目标引导日常选择(如“终身学习”计划)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·5 子曰:“富与贵,是人之所欲也;不以其道得之,不处也。贫与贱,是人之所恶也;不以其道得之,不去也。君子去仁,恶乎成名?君子无终食之间违仁,造次必于是,颠沛必于是。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 造次:仓促匆忙;颠沛:困顿流离。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“君子须臾不可离仁,虽急遽困穷之际亦然。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“富贵是人之所欲,但非正道得之则不取;贫贱是人之所恶,但非正道脱贫则不受。君子若弃仁德,何以立身?君子须时刻守仁,无论何时何地。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:道德原则高于物质利益。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:拒绝高薪又违法的职业机会,公益人士坚守初心。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·6 子曰:“我未见好仁者,恶不仁者。好仁者,无以尚之;恶不仁者,其为仁矣,不使不仁者加乎其身。有能一日用其力于仁矣乎?我未见力不足者。盖有之矣,我未之见也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 尚:超越;盖:大概。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“好仁者真知仁之可好,恶不仁者绝去不仁之事。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“我未见过真正爱仁者和憎恶不仁者。爱仁者认为仁至高无上;憎恶不仁者践行仁德,不让不仁之事沾染自身。有人肯花一日之力行仁吗?我未见能力不足者,或许有,但我未见过。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:行仁德无需超凡能力,重在决心。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:普通人日常善举(如志愿者服务),企业从小事践行社会责任。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·7 子曰:“人之过也,各于其党。观过,斯知仁矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 党:类别;仁:通“人”。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“观人之过,可知其心性所偏。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“人的过失各有类型。观察其过失,便可知其为人。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:错误反映性格弱点,是自我修正的契机。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:职场中通过错误分析员工培训需求(如客服投诉处理改进),个人通过复盘失败提升自我认知。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·8 子曰:“朝闻道,夕死可矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 道:真理或人生至理。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“君子以得闻大道为毕生之愿。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“早晨听闻真理,当晚死去也无憾了。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:追求真理高于生命长度。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:科学家为研究奉献一生(如居里夫人研究镭),哲学家终身探索人生意义(如苏格拉底之死)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·9 子曰:“士志于道,而耻恶衣恶食者,未足与议也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 士:读书人;耻:以……为耻。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“心欲求道,而外慕荣华,其志不笃可知。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“立志求道却以粗衣劣食为耻者,不值得与之论道。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:真正的追求者需超越物质享乐。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:学者甘守清贫专注学术,初创团队为理想降低生活标准。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·10 子曰:“君子之于天下也,无适也,无莫也,义之与比。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 适(dí):专主;莫:排斥;比:依据。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“君子处世,唯义是从,无可无不可。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“君子行事不固执不排斥,只以道义为准。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:灵活性与原则性的平衡。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:政策制定因时因地制宜(如“一国两制”),企业管理中原则与弹性结合。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·11 子曰:“君子怀德,小人怀土;君子怀刑,小人怀惠。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 怀:关注;刑:法度。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“君子心存天理,小人沉溺私利。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“君子关注道德,小人留恋乡土;君子敬畏法度,小人贪图实惠。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:格局决定追求层次。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:企业家追求社会价值而非仅利润,个人选择职业时重视成长空间而非短期薪资。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·12 子曰:“放于利而行,多怨。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 放(fǎng):依据。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“利者,人欲之私,故多怨。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“依据利益行事,必招怨恨。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:利益导向破坏人际关系。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:企业压榨供应商引发供应链危机,朋友间因金钱纠纷反目。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·13 子曰:“能以礼让为国乎?何有?不能以礼让为国,如礼何?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 何有:有何困难。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“礼以让为本,无让则礼为虚文。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“若能用礼让治国,有何困难?若不能,礼制又有何用?” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:礼制的核心是谦让精神。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:国际外交中“互利共赢”(如一带一路倡议),企业内部倡导协作而非恶性竞争。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·14 子曰:“不患无位,患所以立;不患莫己知,求为可知也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 立:立身的才能。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“君子求诸己,不怨天尤人。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“不愁没有职位,只愁没有胜任之能;不愁无人知我,应追求值得被知的才能。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:自我提升是立足之本。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:职场人通过考证、培训增强竞争力(如程序员学习AI技术),创作者专注内容质量而非流量炒作。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·15 子曰:“参乎!吾道一以贯之。”曾子曰:“唯。”子出,门人问曰:“何谓也?”曾子曰:“夫子之道,忠恕而已矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 贯:贯穿;忠恕:尽心待人、推己及人。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“忠者天道,恕者人道,此孔子之道也。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:曾子说:“老师之道,不过是忠恕而已。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:儒家思想的根本是仁爱的实践。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>现代引用:企业管理中“员工关怀计划”,社会倡导“换位思考”减少冲突(如社区调解机制)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·16 子曰:“君子喻于义,小人喻于利。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 喻:明白、追求。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“君子小人之分,在义利之间。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“君子通晓大义,小人只知私利。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:价值观决定行为模式。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:企业家投身公益而非炫富,消费者支持环保产品而非廉价劣质品。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·17 子曰:“见贤思齐焉,见不贤而内自省也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 齐:看齐;内自省:自我反思。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“此修身之要法也。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“见到贤者想向其看齐,见到不贤者则自我反省。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:他人是自我完善的镜子。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:职场中“对标学习”优秀同事,个人通过“榜样力量”激励成长。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·18 子曰:“事父母几谏,见志不从,又敬不违,劳而不怨。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释: </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 几(jī)谏:委婉劝谏;劳:忧虑。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“孝子之谏,以不违为底线。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“侍奉父母应委婉劝谏,若意见不被采纳,仍恭敬不违逆,忧虑而不怨恨。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:孝道需智慧与耐心的平衡。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:子女用温和方式劝父母健康生活(如引导老人科学养生),家庭沟通避免情绪化冲突。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·19 子曰:“父母在,不远游,游必有方。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 方:确定去向。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“孝子虑亲之忧,故不轻离左右。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文: 孔子说:“父母在世,不远行;若远行,需告知明确去向。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:责任与自由的平衡。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:年轻人外出工作定期与父母联系(如视频通话),跨国旅行提前报备行程。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·20 子曰:“三年无改于父之道,可谓孝矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 三年:守孝期,喻对传统的尊重。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“孝子之心有所不忍,非谓父道皆善而不改也。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“父亲去世后,长期遵循其合乎道义的原则,可称孝子。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:继承中的批判与保留。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:家族企业接班人在传承中创新(如李锦记第四代改革),非遗技艺保留核心工艺。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·21 子曰:“父母之年,不可不知也。一则以喜,一则以惧。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 惧:忧其衰老。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“知父母寿考则喜,忧其来日无多则惧。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“应牢记父母年龄,一为其长寿而喜,一为其衰老而忧。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:孝心需伴随具体关怀。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:子女为父母定期体检(如癌症早期筛查),记录父母健康数据(如智能手环监测心率)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·22 子曰:“古者言之不出,耻躬之不逮也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 逮:达到。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“古人慎言,恐行不及言为耻。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“古人慎言,因以做不到为耻。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:言行一致是信誉的根基。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:企业避免过度承诺(如产品宣传与实际功能一致),个人社交中“少说空话多做事”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·23 子曰:“以约失之者鲜矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 约:自我约束。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“约者,收敛不放纵,故过失少。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“因自我约束而犯错的人很少。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:自律是减少错误的关键。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"><span class="ql-cursor"></span>现代引用:企业通过内控合规减少风险(如财务审计制度),个人使用时间管理工具提高效率。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·24 子曰:“君子欲讷于言而敏于行。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 讷(nè):言语谨慎。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“行敏则能成事,言讷则免失言。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“君子应言语谨慎,行动敏捷。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:行动力胜于空谈。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:创业者低调实干,职场新人“多做少说”积累口碑。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·25 子曰:“德不孤,必有邻。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 邻:同道者。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“有德者感召同类,自不孤立。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“有德者不会孤立,必有志同道合者相伴。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:德行是凝聚人心的力量。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:公益组织吸引志愿者,环保品牌赢得消费者支持。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">4·26 子游曰:“事君数,斯辱矣;朋友数,斯疏矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 数(shuò):频繁、琐碎。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“事君交友,贵在适中,过密则反遭厌弃。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:子游说:“侍奉君主过于频繁会招辱,交友过于烦琐会遭疏远。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:人际关系需保持适度边界。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:职场中避免过度讨好领导(如“马屁精”遭同事排斥),朋友间尊重隐私不过度干涉。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《里仁》核心内容</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 1. 仁是最高的道德标准:居住在有仁德的人群中是美好的(“里仁为美”),真正的君子必须坚守仁德。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 2. 君子的行为准则:君子以义为标准,不被私利左右(“君子之于天下也,无适也,无莫也,义之与比”)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 3. 修身立命之道:与其抱怨没有地位,不如提升自身德行(“不患无位,患所以立”)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 4. 孝道与家庭伦理:侍奉父母要智慧劝谏,既尊敬又不盲从(“事父母几谏”)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 5. 见贤思齐,自我反省:看到贤人要学习,看到不贤之人要反思自身(“见贤思齐焉,见不贤而内自省也”)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 6. 道义胜于利益:唯有仁者能真正爱人和恰当地憎恶人,而唯利是图的人最终会招致怨恨(“放于利而行,多怨”)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《里仁》现实启示</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> • 在个人修养上,应追求仁德,以道义作为行为准则。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> • 在社会交往中,选择有道德的人为友,并不断自省。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> • 在国家治理与组织管理中,以仁、礼、义治国,而非单纯依靠权力或利益驱动。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《里仁》总结</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《里仁》篇体现了儒家思想的核心价值观,强调仁是君子的根本,只有坚持仁德,才能实现个人成长、和谐社会及良政善治。</span></p>