<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《论语•学而第一》开篇论"学",强调"学而时习""三省吾身",奠定儒家终身学习观与道德修养方法论。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·1 子曰:“学而时习之,不亦说乎?有朋自远方来,不亦乐乎?人不知而不愠,不亦君子乎?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “说(yuè)”通“悦”,指内心的愉悦。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “愠(yùn)”指恼怒。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹注:“学之为言效也。人性皆善,而觉有先后,后觉者必效先觉之所为。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“学习后时常温习实践,不也很愉悦吗?有志同道合者远道而来,不也很快乐吗?他人不理解自己却不恼怒,不也是君子的修养吗?” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:学习的本质是自我成长与精神满足。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:终身学习者的自我驱动(如职场人利用碎片时间学习新技能)。学术会议或行业论坛促进同行交流。面对网络质疑时保持情绪稳定(如公众人物理性应对舆论)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·2 有子曰:“其为人也孝弟,而好犯上者,鲜矣;不好犯上,而好作乱者,未之有也。君子务本,本立而道生。孝弟也者,其为仁之本与!”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">注释 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “孝弟(tì)”即孝顺父母、敬爱兄长。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “本”指根本,儒家认为家庭伦理是社会秩序的根基。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:有子说:“孝顺父母、敬爱兄长的人,很少会冒犯尊长;不冒犯尊长者,绝不会作乱。君子专注根本,根本确立,大道自然而生。孝悌,就是仁道的根本!” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:家庭伦理是社会稳定的基石。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:家庭教育中强调“感恩教育。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">企业文化建设以“尊重”为核心文化。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·3 子曰:“巧言令色,鲜矣仁!”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “巧言”指虚伪的言辞,“令色”指伪善的表情。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐注:“专务巧言令色以悦人,则心不德矣。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“花言巧语、伪装和善的人,很少有仁德!” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:真诚比表面讨好更重要。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:职场中警惕“马屁文化”,推崇实干精神。 社交网络拒绝“人设营销”(如网红过度包装翻车)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·4 曾子曰:“吾日三省吾身:为人谋而不忠乎?与朋友交而不信乎?传不习乎?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “省(xǐng)”指自我反思。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“曾子以忠、信、习三事自省,盖所以自治者密矣。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:曾子说:“我每天多次反省:为他人办事是否尽心?与朋友交往是否诚信?老师传授的学问是否实践?” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:自律与反思是进步的阶梯。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:企业推行“每日复盘”制度(如华为的“自我批判”文化)。 个人使用“时间管理APP”记录每日成长。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·5 子曰:“道千乘之国,敬事而信,节用而爱人,使民以时。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “道”通“导”,治理;“千乘(shèng)”指中等诸侯国。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“治国之要,在慎始虑终,取信于民。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“治理国家需严肃谨慎、守信节俭、爱护百姓,役使民力要顺应农时。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:执政者需务实、守信、以人为本。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:政府推行“绿色GDP”考核,避免过度开发。 企业制定政策时考虑员工福祉。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·6 子曰:“弟子入则孝,出则弟,谨而信,泛爱众,而亲仁。行有余力,则以学文。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “弟子”指年轻人,“文”指文献知识。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“力行为本,学文为末。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“年轻人居家孝顺、在外敬长,谨慎诚信、博爱大众、亲近仁者。做到这些后还有余力,再去学习文献知识。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:德行先于知识,实践先于理论。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:学校教育加强“德育课程”(如中小学劳动教育)。 企业招聘优先考察价值观匹配度</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·7 子夏曰:“贤贤易色;事父母,能竭其力;事君,能致其身;与朋友交,言而有信。虽曰未学,吾必谓之学矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">“贤贤”指尊重贤德,“易色”指轻忽外在容貌。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“人能以诚敬为本,则虽未读书,亦可谓之学。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:子夏说:“尊重贤德胜过外貌,侍奉父母尽心竭力,服务君上奉献自身,与朋友交往言而有信。这样的人即使未读书,我也认为他有学问。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:实践中的道德修养胜于空谈学问。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:社会推崇“平民英雄”(如感动中国人物)。企业选拔人才注重“软实力”而非仅看学历。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·8 子曰:“君子不重则不威,学则不固。主忠信,无友不如己者,过则勿惮改。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “重”指庄重,“固”指固执或闭塞。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 是朱熹:“轻乎外者必不能坚乎内。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“君子不庄重则无威严,所学也不稳固。要以忠信为本,不与品德不如己者交友,有过错勿怕改正。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:自重与自省是君子的修养。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:公众人物注重言行表率。个人通过“成长型思维”积极纠错。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·9 曾子曰:“慎终追远,民德归厚矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “慎终”指慎重对待丧礼,“追远”指虔诚追念祖先。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 张居正:“盖终者,人之所易忽;远者,人之所易忘。能慎能追,则心术淳厚。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:曾子说:“慎重处理丧事,追念远祖,百姓的德行就会归于淳厚。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:文化仪式对社会道德有潜移默化的影响。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:国家设立烈士纪念日弘扬爱国精神。家族修撰家谱传承家风(如《钱氏家训》影响后代)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·10 子禽问于子贡曰:“夫子至于是邦也,必闻其政,求之与?抑与之与?”子贡曰:“夫子温、良、恭、俭、让以得之。夫子之求之也,其诸异乎人之求之与?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">子贡描述孔子以德行赢得他人主动信任。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“圣人之德,自然感人,非有心求闻政也。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:子贡说:“老师以温和、善良、恭敬、节俭、谦让的品德赢得信任。他获知政事的方式,与旁人刻意求取不同。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:人格魅力是影响力的核心。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:企业家以个人信誉获得合作机会。外交场合中以文化亲和力促进沟通。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·11 子曰:“父在,观其志;父没,观其行;三年无改于父之道,可谓孝矣。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “三年”指守孝期,儒家强调对父辈精神的继承。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“孝子之心,有所不忍故也。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“父亲在世时观察其志向,去世后观察其行为,若长期不违背父亲合乎道义的原则,可称为孝。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:孝是尊重与传承,而非盲从。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:家族企业接班人中“守正创新”的典范。 非遗技艺传承中尊重传统精髓。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·12 有子曰:“礼之用,和为贵。先王之道,斯为美;小大由之。有所不行,知和而和,不以礼节之,亦不可行也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “和”指和谐,但需以礼为约束。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“礼胜则离,乐胜则流,故以和为贵。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:有子说:“礼的运用以和谐为贵,先王之道以此为美。但若为和谐而和谐,不用礼来节制,则不可行。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:和谐需以规则为基础,避免无原则妥协。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:国际谈判中“求同存异”但不失底线。企业管理中“团队和谐”与“绩效制度”并重。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·13 有子曰:“信近于义,言可复也。恭近于礼,远耻辱也。因不失其亲,亦可宗也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “复”指兑现承诺,“因”指依靠。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“约信而合其宜,致恭而中其节,亲不失其可亲者。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:有子说:“守信符合道义,诺言才可兑现;恭敬合乎礼节,才能远离耻辱。依靠可亲之人,也就值得尊崇了。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:道德行为需符合更高准则(义、礼)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:商业合作中“守信”需符合法律与商业伦理(如拒绝灰色交易)。 社交中尊重他人但保持适度距离(如职场边界感)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·14 子曰:“君子食无求饱,居无求安,敏于事而慎于言,就有道而正焉,可谓好学也已。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “就”指亲近,“正”指修正自身。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“学者当以志道为先,不以衣食为急。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“君子不求饮食饱足、居所安逸,做事勤勉、言语谨慎,亲近有道者修正自己,这就是好学了。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:精神追求高于物质享受。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:科研工作者甘于清贫专注研究。极简主义生活方式倡导者(如日本“断舍离”文化)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·15 子贡曰:“贫而无谄,富而无骄,何如?”子曰:“可也。未若贫而乐,富而好礼者也。”子贡曰:“《诗》云:‘如切如磋,如琢如磨’,其斯之谓与?”子曰:“赐也,始可与言《诗》已矣!告诸往而知来者。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 子贡与孔子探讨道德境界的升华。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“此章问答,见学问无穷之味。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“贫穷不谄媚、富贵不傲慢,不如安贫乐道、富而好礼。”子贡引用《诗经》形容精益求精,孔子赞其能举一反三。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:道德修养需不断精进。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:慈善家不仅捐钱更亲身参与公益。 企业社会责任从“合规”升级为“价值创造”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·16 子曰:“不患人之不己知,患不知人也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 强调理解他人比被他人理解更重要。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程颐:“君子求在我者,故不患人之不己知。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">译文:孔子说:“不忧虑他人不了解自己,应忧虑自己不了解他人。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">启示:人际交往中主动理解与换位思考。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">现代引用:跨文化沟通中学习对方习俗。产品设计以用户需求为中心。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《论语·学而第一》主要围绕学习、修养、为人处世之道展开,核心思想包括以下几点:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 1. 学习与实践:(学而时习之)强调学习的重要性,并要不断温习与实践。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 2. 朋友与交流:(有朋自远方来)学习和思想的交流能带来快乐。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 3. 淡泊名利,君子修身:(人不知而不愠)君子不因他人不了解自己而生气,而是专注自身修养。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 4. 孝悌为仁之本:(孝弟也者,其为仁之本与)孝敬父母、友爱兄弟是仁德的基础。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 5. 君子与小人:(君子务本,本立而道生)君子专注于根本(道德修养),而小人则追求表面的利益。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 6. 言行一致:(巧言令色,鲜矣仁)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">过分虚伪、花言巧语的人难有仁德。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 7. 人生态度:(不患人之不己知,患不知人也)不要担心别人不了解自己,而要努力去了解别人。</span></p>