<p class="ql-block"><b style="font-size:22px;">泾县大宁村汪氏《剏造捐助碑记》的历史文化解析与价值探赜</b></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:22px;"> 吴小元</span></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><br></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">摘要: 本研究聚焦于泾县大宁村汪氏的《剏造捐助碑记》,通过对碑记内容的深度剖析,系统梳理汪氏家族的起源、迁徙路径、家庙建造详情以及碑记所蕴含的多维度价值。旨在揭示该碑记在汪氏家族文化传承、地域历史研究、建筑与艺术史探究等方面的关键意义,为家族史、地方史及相关文化研究提供详实且具深度的参考范例。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一、引言</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">在历史文化研究的广袤领域中,家族碑记作为家族记忆与社会历史的重要载体,具有不可忽视的价值。泾县大宁村汪氏的《剏造捐助碑记》犹如一部镌刻着家族岁月与文化密码的史书,为我们开启了一扇洞察汪氏家族数百年发展历程的大门。对其进行深入探究,有助于还原特定历史时期家族与社会的生动图景,挖掘其中蕴含的丰富文化宝藏。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">二、汪氏家族的起源与迁徙脉络</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)远古始祖至江南始祖的传承</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">汪氏一族可远溯至轩辕时期,经漫长历史演进,至春秋时代,为姬姓后稷 16 世孙鲁成公次子汪者,因佐鲁功绩卓著而食采颖川。东汉建安年间,龙骧将军汪文和渡江至南,定居歙地,汪氏于江南开始兴盛,汪文和遂成江南始祖,此为汪氏家族在江南地区繁衍发展的重要起点,奠定了家族后续壮大的根基。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)唐后分支迁徙与地域扩散</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">唐越国公汪华公育有九子,家族分支繁茂。其中一支由徽入旌德,支承渐公在广公携领下于旌德新建安居,家族人口众多,同居十世,成当地望族。渐公后裔象公迁至泾县丁桥官庄,叔祖遂公迁往泾县龙溪。象公后人武一、武二、武三、武四公各有迁徙流向,武一、武二两公远迁川、云,武四公裔徙泾县桥头,武三公后潭一支经传承,福生公迁至田中都潭村,即现今泾县大宁村汪氏所在支系,展现出家族分支在地域上的广泛扩散与多元发展态势。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">三、汪氏家庙的建造概况</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)建造历程的时间跨度</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">汪氏家庙建造工程始于乾隆丁酉年(1777 年),历经 12 年艰辛努力,至嘉庆戊午年(1798 年)圆满竣工。这一漫长建造周期反映出工程规模之大、难度之高,以及家族在建造过程中所秉持的坚韧不拔信念与对家庙建设的高度重视,彰显家族凝聚力与向心力在大型家族工程中的集中体现。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)建造资源的多元捐助</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">1. 土地捐助维度:6 位家族成员踊跃奉献土地,总计 1.92 亩,换算后家庙占地约 1200 平方米。土地捐助者依据家族规划与家庙功能需求,精心选定基址,不同面积土地捐献体现族人依自身能力各尽所能,为家庙建设提供了基础空间保障,反映家族内部土地资源的整合与调配用于家族公共事务的运作模式。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">2. 银两捐助解析:35 位族人积极参与银两捐助,总量达 177.8 两。参照乾隆时期银子购买力估算,约合现代人民币九万元。这些银两为家庙建筑材料采购、工匠雇佣等关键环节提供了必要资金支持,体现家族成员在经济层面的深度参与和对家族事业的有力支撑,反映当时家族内部经济实力分布与成员对家族事务投入的经济意愿。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">3. 建材捐助探究:10 位族人无私提供木材、房梁、石柱等建材。木材捐助者或依山林资源优势或借人脉关系挑选优质木材,房梁捐助者为家庙结构稳固贡献关键部件,石柱捐助者寻觅优质石材并经雕琢增添建筑美感与稳固性。众多族人不计名利出工出力,贯穿于从基础挖掘到墙体砌筑等各环节,充分展现家族成员的团结协作精神与对家族荣誉的珍视,共同推动家庙从蓝图变为现实。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">四、《剏造捐助碑记》全文</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">“家庙之建,所以妥先灵、聚子孙,敦伦飭纪,承先启后。其典最重,其理最微也。粤吾汪氏,胄出轩辕,泒承元圣,封鲁及成,弟名讳汪者,佐鲁著勣,食采颖川,传至会稽为龙骧将军,讳名文和者,建安年间渡江至南居歙而汪氏始盛,是文和公者,乃吾江南之始祖也。迨唐越国公讳名华公,诞生九子,裔繁族茂,世代簪缨,兹难具述。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">吾祖支承,讳名渐公者,乃华公第八子俊公六传至广公携子即渐公也。由徽至旌(德),择居新建,家逾千口,同居十世,为旌望族,以后子孙益繁,分迁不一。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">至我祖讳象公迁泾县丁桥官庄,叔祖讳遂公迁泾县龙溪。龙溪之迁亦难枚举。惟我祖象公数传而后逮至武一、武二、武三、武四 四公。武一、武二两公远迁川、云,诚无以稽。(武)四公裔徙(泾县)桥头。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">我祖武三公后潭再传我祖福生公,又迁田中都潭村,積功累仁;幸获繁衍,创建宗祠,妥佑先灵,而攸秩攸叙之举,斯亦美咦。报本追远之诚,亦稍慰矣。然其间有踊跃趋事者;有义助木料、银两、基址者;合众力以奋兴,协义举以成美。其事伊始于乾隆丁酉,其功告竣于嘉庆戊午,皆我祖宗積厚原长为子孙,於万斯年之兆也。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">誌不朽也。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">八十七世裔孙 大探 字道原 谨撰书</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span>家庙之建,所以妥先灵、聚子孙,敦伦饬纪,承先启后。其典最重,其理最微也。粤吾汪氏,胄出轩辕,泒承元圣,封鲁及成,弟名讳汪者,佐鲁著勣,食采颖川,传至会稽为龙骧将军,讳名文和者,建安年间渡江至南居歙,而汪氏始盛,是文和公者,乃吾江南之始祖也。迨唐越国公讳名华公,诞生九子,裔繁族茂,世代簪缨,兹难具述。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block"> 吾祖支承,讳名渐公者,乃华公第八子俊公六传至广公携子即渐公也。由徽至旌(德),择居新建,家逾千口,同居十世,为旌望族。以后子孙益繁,分迁不一。至我祖讳象公迁泾(邑)官庄,叔祖讳遂公迁泾(邑)龙溪。龙溪之迁亦难枚举。惟我祖象公数传而后逮至武一、武二、武三、武四四公。武一、武二两公远迁川、云,诚无以稽。(武)四公裔徙(泾邑)桥头。我祖武三公后潭再传我祖福生公,又迁田中都潭村,積功累仁;幸获繁衍,创建宗祠,妥佑先灵,而攸秩攸叙之举,斯亦美矣。报本追远之诚,亦稍慰矣。然其间有踊跃趋事者;有义助木料、银两、基址者;合众力以奋兴,协义举以成美。其事伊始于乾隆丁酉,其功告竣于嘉庆戊午,皆我祖宗積厚原长为子孙,於万斯年之兆也。誌不朽也。八十七世裔孙大探字道原谨撰书</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">计开捐助名目列左(下)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">珺公 助地五分</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">冲公 助地叁分二厘</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">准公 助地三分</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">珊公 助地三分</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">春公 助地三分</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">铎公 助地贰分</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">焕公 助艮二十两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">伍公 助艮二十两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">彦公 助黄连树一株</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">松树一株</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">贴佐公以为廊梁</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">佐公 助 东廊大小梁一堂</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">高公、凰公、仕公、璋公、瑞公、现公</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">以上六人合助 艮八两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">佐公、旺公、具拔、偦公、伸公、大南、大恒</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">以上七人各助 艮八两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">明公 助梁六枝</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">菊公 助梁六枝</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">桃公 助银五两(黄埭冲 大探父)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">公办石柱 艮五两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">彭公 助石柱艮四两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">大南 助石柱艮四两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">意公、彭公各助艮四两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">黑公、珊公、冲公、富公、准公、富公、全公、自公、偕公 以上九公各助银四两</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">阊公 助银三两五钱</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">大进 助银三两(黄埭冲)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">春公 助松树乙株</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">联公 助松树乙株</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">喜公 助檀树乙株</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">铎公、意公共助艮贰两五钱</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">大恒 助艮乙两六钱</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">廷聚 助艮乙两贰钱</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">龙飞嘉庆三年岁在戊午甤賔月上浣之 吉立”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">五、《剏造捐助碑记》的文本解读与家族文化内涵</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)碑记开篇的家族理念阐释</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">碑记开篇点明家庙建造对于家族具有多重重要意义,涵盖供奉祖先、凝聚子孙、规范伦理纲常以及传承家族文化等核心层面。此表述凸显家庙在家族精神与文化构建中的核心地位,是家族价值观与信仰体系的重要物质依托,为家族成员提供共同的精神归宿与行为准则,维系家族内部秩序与情感纽带。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)家族迁徙历程的碑记追溯</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">碑记详细回溯汪氏家族从远古始祖到江南始祖,再到唐越国公汪华及其后裔分支的迁徙历程。此详尽记录明确了泾县大宁村汪氏在家族谱系中的精准定位与传承脉络,使家族成员明晰自身根源与家族发展路径,强化家族认同感与归属感,促进家族文化在代际间的传承与延续,为家族记忆传承提供了清晰的历史线索与文化脉络。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(三)家庙建造记载的家族协作彰显</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">家庙建造相关记载中,起始与竣工时间的明确记录以及众多族人捐助明细的详细列举,包括土地、银两、建材等丰富内容,直观呈现家族成员为家族事业齐心协力的场景。不同捐助形式反映家族成员依据自身资源与能力积极参与的多元模式,展示家族内部强大的团结协作精神与对家族荣誉和祖先的深厚敬重,体现家族事务运作中集体力量的有效汇聚与协同作用机制。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(四)家族文化融合与传承的碑记映射</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">家族分支迁徙过程中,于旌德、泾县等地吸收融合多元民俗文化与建筑技艺,在家庙建造风格与家族传统习俗上形成独特标识。这反映出地域文化交流对家族文化塑造的深刻影响以及家族对多元文化的开放包容与创新融合态度。同时,从捐助者分布涵盖各支系与年龄段可见家族凝聚力跨越血缘与代际界限,家族文化在全体成员共同参与下得以传承与发展,彰显家族文化传承的广泛基础与持久生命力。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">六、《剏造捐助碑记》的文化与历史价值评估</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)家族文化传承的核心载体价值</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">碑记详细载录汪氏家族渊源、迁徙历程及家庙建造族人功德,成为家族文化传承的关键文本。它以文字固化家族历史记忆,使后世子孙可深入了解家族发展脉络,传承家族价值观与精神,如祖先崇敬、团结协作等核心品质。家族可将碑记纳入教育体系,借重要家族活动讲述碑记故事,强化家族认同与归属感,确保家族文化基因在代际间稳定传递与延续,是家族文化传承体系中的核心文本资源与精神源泉。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)社会历史研究的多维度视角价值</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">1. 社会经济水平与家族实力洞察:从家庙建造规模、捐助情况与建造历程,可侧面探知当时当地社会经济水平、家族经济积累与组织协调能力。众多族人长期投入人力、物力、财力,反映家族经济实力与社会动员能力,家庙建造涉及的家族与周边及官府关系处理则展现当时社会交往模式,建材选用与运输关联物流与资源分配,为研究当时地域社会经济结构与家族经济生态提供多维度视角与实证依据。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">2. 家族制度与社会治理模式参考:碑记体现家族对祖先祭祀重视及家庙多元功能,表明家族在地方社会具有一定自治能力。家族依传统与碑记价值观裁决内部纠纷,补充社会治理体系,家庙祭祀与当地宗教信仰习俗互动塑造民众精神世界,反映家族在地方社会秩序维护、文化传承与社会治理中的独特角色与协同作用机制,为研究当时家族制度与社会治理多元模式提供鲜活案例与参考范例。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(三)建筑与艺术价值的历史标本价值</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">碑记所述家庙建筑规模、布局及石雕、木雕装饰,虽家庙现部分损毁,仍可据之想象昔日风貌。其建筑特色反映当时建筑风格与艺术审美,石雕的家族图腾、吉祥图案与木雕的人物故事、花鸟鱼虫等,蕴含丰富文化寓意,体现当时工匠技艺与家族艺术追求。木雕采用徽派技法,石雕运用当地石材精雕细琢,为研究古代建筑艺术与民间工艺提供实物标本与技艺参考,是当时建筑与艺术文化的物质遗存与历史见证,对探究传统建筑雕刻艺术的发展脉络与地域特色具有重要意义。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">七、泾县大宁村汪氏家庙的现状与展望</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">泾县云岭镇大宁谭村汪家原建有一座家庙(古时有官爵者才能建家庙,作为祭祀祖先的场所,是建制小点的祠堂,一般来说是某族的支祖庙),就在村中的西北方,坐北朝南,前后三进,家庙西边建有角屋,规模虽然不大,但建筑气派,门楼和内饰都有精美石雕和木雕,雕梁画栋构造。大宁谭村汪的家庙在 1949 年前还常常作为汪氏家族举办各种活动(如祭祀、聚会、议事、处理族内纠纷等宗族活动)的场所;新中国成立后,家庙改为公用(如土改、大练钢铁、社员大会,以及村里小学堂等)。“破四旧”时家庙门楼及两侧上下的木雕、画栋等许多处遭破坏。改开后废弃,目前仅剩下前门框及墙壁。好在地基尚在,谭村汪家也有不少觉悟人意在为修复家庙而努力。这次发现的家庙记事碑叫“剏造捐助碑记”,应该是建家庙的同时刻石记事的。家庙早已毁汜,幸而有“碑记”,能够使我们后人了解我们祖先那段建造家庙、开基创业的光辉历程,让我们后人无限景仰。这块家庙记事碑碑石是就地取材的青石碑,保存很好,品相上佳。长 180cm、宽 80cm、厚 6cm,至少有 300kg 重,呈倒凸字形,四边框花纹是勾莲纹(勾莲纹表示子孙绵延),凸雕;正文记事文字是阴刻,字体是正楷(端庄隽秀)。还记载:家庙建造于乾隆丁酉年(1777),历时 12 年于嘉庆戊午年(1798)才完工。家庙记事碑还记载了谭村汪的姓氏渊源、祖先迁徙、家庙建造以及先祖捐助家庙的功德等内容。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> </span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">未来,期望汪氏宗亲、社会各界与相关部门携手合作,制定科学保护计划,深入挖掘其价值。通过举办文化活动、利用数字化技术、推动文旅融合以及加强家族文化研究交流等多途径,促进家族文化遗产的有效保护与复兴。在家族文化活动方面,可定期组织家族文化节,邀请各分支家族成员参与,设置碑记解读讲座、家族历史展览等环节,增进家族成员对家族文化的理解与热爱。利用数字化技术,对碑记进行高精度扫描与建模,创建虚拟博物馆,让更多人能跨越时空限制领略碑记的魅力与家族文化底蕴。推动文旅融合时,结合泾县当地自然风光与人文景观,将汪氏家庙遗址及碑记文化打造为特色文化旅游线路的重要节点,开发文化体验项目,如传统建筑技艺体验、家族祭祀仪式模拟等,在促进地方经济发展的同时,传播家族文化。加强家族文化研究交流,与其他地区家族文化研究机构合作,开展学术研讨会、联合课题研究等活动,共享研究成果,拓宽研究视野。此外,还可进一步挖掘家族文化中的非物质文化遗产,如家族传统手工艺、独特的祭祀音乐等,并将其与现代创意产业相结合。例如,开发以汪氏家族文化为主题的手工艺品,将家族图腾或家族故事融入其中,既传承了家族文化,又创造了经济价值。在教育领域,推动家族文化走进校园,编写相关教材或课外读物,让更多的青少年了解家族文化的魅力与价值,从小培养他们对传统文化的热爱与传承意识。通过这些多维度、全方位的举措,不断丰富家族文化的内涵与外延,提升其在现代社会中的影响力与生命力,为地域文化繁荣与中华民族传统文化传承贡献独特力量,也为其他家族文化研究与保护提供有益借鉴与示范引领。</span></p>