<p class="ql-block">“浣溪沙”词牌格律解析及名篇欣赏 </p><p class="ql-block">一、“浣溪沙”词牌简介浣溪沙,原为唐教坊曲名,后用为词牌名。又名小庭花、满院春等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">张泌词有“露浓香泛小庭花”句,名《小庭花》;韩淲((biāo)(1159—1224)南宋诗人)词有“芍药酴縻满院春”句,名《满院春》;有“东风拂栏露犹寒”句,名《东风寒》;有“一曲西风醉木犀”句,名《醉木犀》;有“霜后黄花菊自开”句,名《霜菊黄》;有“广寒曾折最高枝”句,名《广寒枝》等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">最早采用此调的是唐人韩偓(约842年~约923年,晚唐五代诗人),通常以其词《浣溪沙·宿醉离愁慢髻鬟》为正体。正体为双调四十二字,上片三句三平韵,下片三句两平韵。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">代表作有晏殊的《浣溪沙·一曲新词酒一杯》、秦观的《浣溪沙·漠漠轻寒上小楼》等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">浣溪沙另有四种变体,其中有四十二字首句不押韵、四十四字和四十六字变体。还有四十二字仄韵体,为南唐后主李煜所作。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">《钦定词谱》卷四(下)载“浣溪沙”正体一种,以韩偓《浣溪沙·宿醉离愁慢髻鬟》为例词,变体四种。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">百度百科和360百科所列五种格式均与《钦定词谱》相同。龙榆生在《唐宋词格律》中只介绍了四十二字平韵正体一种。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">“浣溪沙”六句四十二字,由六个七言律句组成,可以看作是一首七律,减去一联,或两首七绝,各减一句,平仄声韵都和近体诗没有多大区别。而下阕前两句对仗,又正如七律的颈联要求对仗一样。此调音节明快,句式整齐,易于上口,为婉约派与豪放派多数词人所常用。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">调名“浣溪纱”的本意为咏春秋越国美女西施浣纱的溪水,作为唐代教坊曲,唐五代时期的“浣溪沙”具有乐器演奏、歌唱、舞蹈几种不同的音乐形态,曲辞主题丰富,多言闺情、相思、隐逸、羁旅、爱国等内容,语言风格质朴、用语绮艳、风格婉转含蓄等皆有。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">宋代继承与发展“浣溪沙”这一固定格式,确立词牌“浣溪沙”,大大拓展了取材范围,题材广博而宽泛,风格则突出体现了低回婉转与欢快灵动之两端。为了适合于表达不同情调,出现了“摊破浣溪沙”、“减字浣溪沙”、“浣溪沙慢”等变化形式。在金元明清时期,除了词这一形式外,“浣溪沙”还以散曲、南戏中曲牌的形式留存,直至清代仍然长盛不衰,在乐府文学史上占有重要地位。</p> <p class="ql-block">二、浣溪沙格律规范</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">1、浣溪沙正体格律及解释浣溪沙正体以韩偓《浣溪沙·宿醉离愁慢髻鬟》为代表,双调四十二字,上片三句,三平韵,下片三句,两平韵,下片前两句需用对仗。正体与格律例词对照:</p><p class="ql-block">(仄)仄(平)平(仄)仄[平],</p><p class="ql-block">宿醉离愁慢髻鬟,</p><p class="ql-block">(平)平(仄)仄仄平[平],</p><p class="ql-block">六铢衣薄惹轻寒,</p><p class="ql-block">(平)平(仄)仄仄平[平]。</p><p class="ql-block">慵红闷翠掩青鸾。</p><p class="ql-block"> {(仄)仄(平)平平仄仄,</p><p class="ql-block">罗袜况兼金菡萏,</p><p class="ql-block">(平)平(仄)仄仄平[平] }。</p><p class="ql-block">雪肌仍是玉琅玕。</p><p class="ql-block">(平)平(仄)仄仄平[平]。</p><p class="ql-block">骨香腰细更沈檀。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 注:</p><p class="ql-block">1、例词为韩偓《浣溪沙·宿醉离愁慢髻鬟》</p><p class="ql-block">2、平:填平声字;仄:填仄声字(上、去或入声);(平)、(仄):可平可仄,但以括号中平仄为佳;逗号“,”和句号“。”表示句;顿号“、”表示逗;[平]表示押平声韵。{ }:括号中句子需对仗。下同。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">浣溪沙上片前两句为一组,第三句又是一组。下片前两句为一组,最后一句又是一组。整体可看作是一首七律,其中第二、四两联由两句删成了一句。所以,上下片前两句是紧紧连在一起的,所写景物最好有较强的关联性,避免互不搭界,下片前两句最好对仗。第三、六句是单独的,句意上是承接前两句的。这两个结句在内容上尽量要做到和前两句相比较,有递转有总结,把七律中本该分两句说的话,并为一句。换一个角度,也可以将其看作是两首变格七绝的组合,起承转合的关系分别是:第一句(起),第二句(承),第三句(转合)。第四句(起),第五句(承),第六句(转合)。</p> <p class="ql-block">2、浣溪沙变体一格律及例词对照</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">变体一,双调四十二字。上片三句,两平韵;下片三句,两平韵。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">以唐末五代薛昭蕴《浣溪沙·红蓼渡头秋正雨》为代表。此词首句不起韵,薛词别首"越女淘金春水上,步摇云鬓佩鸣珰",也与此同。格律对照例词:《浣溪沙·红蓼渡头秋正雨》</p><p class="ql-block">平仄平平平仄仄,</p><p class="ql-block">红蓼渡头秋正雨,</p><p class="ql-block">仄平平仄仄平[平],</p><p class="ql-block">印沙鸥迹自成行,</p><p class="ql-block">仄平平仄仄平[平]。</p><p class="ql-block">整鬟飘袖野风香。</p><p class="ql-block"> {仄仄平平平仄仄,</p><p class="ql-block">不语含颦深浦里,</p><p class="ql-block">仄平平仄仄平[平] },</p><p class="ql-block">几回愁煞棹船郎,</p><p class="ql-block">仄平平仄仄平[平]。</p><p class="ql-block">燕归帆尽水茫茫。</p><p class="ql-block">注:</p><p class="ql-block">平:填平声字;</p><p class="ql-block">仄:填仄声字(上、去或入声);(平)、(仄):可平可仄,但以括号中平仄为佳;</p><p class="ql-block">逗号“,”和句号“。”表示句;</p><p class="ql-block">顿号“、”表示逗;</p><p class="ql-block">[平]表示押平声韵。</p><p class="ql-block">{ }:括号中句子需对仗。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">3、浣溪沙变体二格律及例词对照</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">变体二,双调四十四字。上片三句,三平韵;下片五句,两平韵。以五代宋初孙光宪《浣溪沙·风撼芳菲满院香》为代表。此词下片第三句改作三个三字句,唐宋元词,仅见此作。</p><p class="ql-block">平仄平平仄仄[平],仄平平仄仄平[平],风撼芳菲满院香,四帘慵卷日初长,</p><p class="ql-block">仄平平仄仄平[平]。</p><p class="ql-block">鬓云垂枕响微锽。</p><p class="ql-block">{平仄仄平平仄仄,平平平仄仄平[平]。}春梦未成愁寂寂,佳期难会信茫茫。</p><p class="ql-block">仄平平,平仄仄,仄平[平]。</p><p class="ql-block">万般心,千点泪,泣兰堂。</p><p class="ql-block">注:</p><p class="ql-block">平:填平声字;</p><p class="ql-block">仄:填仄声字(上、去或入声);(平)、(仄):可平可仄,但以括号中平仄为佳;</p><p class="ql-block">逗号“,”和句号“。”表示句;</p><p class="ql-block">顿号“、”表示逗;</p><p class="ql-block">[平]表示押平声韵。</p><p class="ql-block">{ }:括号中句子需对仗。</p> <p class="ql-block">4、浣溪沙变体三格律及例词对照</p><p class="ql-block">变体三,双调四十六字。上片五句,三平韵;下片五句,两平韵。以五代顾敻《浣溪沙·红藕香寒翠渚平》为代表。此词上下片第三句均改为三个三字句。格律对照例词:《浣溪沙·红藕香寒翠渚平》</p><p class="ql-block">平仄平平仄仄[平],仄平平仄仄平[平]。红藕香寒翠渚平,月笼虚阁夜蛩清。</p><p class="ql-block">平仄平,仄仄仄,仄平[平]</p><p class="ql-block">天际鸿,枕上梦,两牵情。</p><p class="ql-block">{仄仄仄平平仄仄,仄平平仄仄平[平]。}宝帐玉炉残麝冷,罗衣金缕暗尘生。</p><p class="ql-block">仄平平,平仄仄,仄平[平]。</p><p class="ql-block">小窗凉,孤烛背,泪纵横。</p><p class="ql-block">注:</p><p class="ql-block">平:填平声字;</p><p class="ql-block">仄:填仄声字(上、去或入声);(平)、(仄):可平可仄,但以括号中平仄为佳;</p><p class="ql-block">逗号“,”和句号“。”表示句;</p><p class="ql-block">顿号“、”表示逗;</p><p class="ql-block">[平]表示押平声韵。</p><p class="ql-block">{ }:括号中句子需对仗。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">5、浣溪沙变体四格律及例词对照</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">变体四,双调四十二字。上片三句,三仄韵;下片三句,两仄韵。以五代南唐后主李煜《浣溪沙·红日已高三丈透》为代表。此调全押仄韵者,止此一词,无别首可校。格律对照例词:《浣溪沙·红日已高三丈透》</p><p class="ql-block">平仄仄平平仄[仄],平平仄仄平平[仄],红日已高三丈透,金炉次第添香兽,</p><p class="ql-block">平仄仄平平仄[仄]。红锦地衣随步皱。{平平仄仄平平仄,仄仄平平平仄[仄],}佳人舞点金钗溜,酒恶时拈花蕊嗅,</p><p class="ql-block">仄仄平平平仄[仄]。</p><p class="ql-block">别殿遥闻箫鼓奏。</p><p class="ql-block">注:平:填平声字;</p><p class="ql-block">仄:填仄声字(上、去或入声);(平)、(仄):可平可仄,</p><p class="ql-block">但以括号中平仄为佳;</p><p class="ql-block">逗号“,”和句号“。”表示句;i顿号“、”表示逗;[平]表示押平声韵。{ }:括号中句子需对仗。</p> <p class="ql-block">三、名篇欣赏</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">1、(唐五代)韦庄</p><p class="ql-block">《浣溪沙·清晓妆成寒食天》</p><p class="ql-block">清晓妆成寒食天,柳球斜袅间花钿,卷帘直出画堂前。</p><p class="ql-block">指点牡丹初绽朵,日高犹自凭朱栏。含嚬不语恨春残。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">2、韦庄《浣溪沙(惆怅梦馀山月斜)》惆怅梦馀山月斜,孤灯照壁背红纱,小楼高阁谢娘家。</p><p class="ql-block">暗想玉容何所似?一枝春雪冻梅花,满身香雾簇朝霞。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">3、韦庄《浣溪沙(夜夜相思更漏残)》夜夜相思更漏残,伤心明月凭阑干。想君思我锦衾寒。</p><p class="ql-block">咫尺画堂深似海,忆来唯把旧书看,几时携手入长安?</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">4、(唐五代)薛昭蕴</p><p class="ql-block">《浣溪沙·倾国倾城恨有馀》</p><p class="ql-block">倾国倾城恨有馀,几多红泪泣姑苏。倚风凝睇雪肌肤。</p><p class="ql-block">吴主山河空落日,越王宫殿半平芜。藕花菱蔓满重湖。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">5、(唐五代)张泌</p><p class="ql-block">《浣溪沙·马上凝情忆旧游》</p><p class="ql-block">马上凝情忆旧游,照花淹竹小溪流。钿筝罗幕玉搔头。</p><p class="ql-block">早是出门长带月,可堪分袂又经秋。晚风斜日不胜愁。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">6、(北宋)张先</p><p class="ql-block">《浣溪沙·楼倚春江百尺高》</p><p class="ql-block">楼倚春江百尺高,烟中还未见归桡,几时期信似江潮?</p><p class="ql-block">花片片飞风弄蝶,柳阴阴下水平桥,日长才过又今宵。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">7、(北宋)晏殊</p><p class="ql-block">《浣溪沙·一曲新词酒一杯》</p><p class="ql-block">一曲新词酒一杯。去年天气旧亭台。夕阳西下几时回?</p><p class="ql-block">无可奈何花落去,似曾相识燕归来。小园香径独徘徊。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">8、晏殊《浣溪沙(一向年光有限身)》一向年光有限身,等闲离别易销魂,酒筵歌席莫辞频。</p><p class="ql-block">满目山河空念远,落花风雨更伤春,不如怜取眼前人。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">9、(北宋)苏轼</p><p class="ql-block">《浣溪沙·照日深红暖见鱼》</p><p class="ql-block">照日深红暖见鱼。连溪绿暗晚藏乌。黄童白叟聚睢盱。</p><p class="ql-block">麋鹿逢人虽未惯,猿猱闻喜不须呼。归家说与采桑姑。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">10、苏轼</p><p class="ql-block">《浣溪沙(门外东风雪洒裾)》</p><p class="ql-block">门外东风雪洒裾,山头回首望三吴,不应弹铗为无鱼。</p><p class="ql-block">上党从来天下脊,先生元是古之儒,时平不用鲁连书。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">11、苏轼</p><p class="ql-block">《浣溪沙(细雨斜风作小寒)》</p><p class="ql-block">细雨斜风作小寒,淡烟疏柳媚晴滩,入淮清洛渐漫漫。</p><p class="ql-block">雪沫乳花浮午盏,蓼茸蒿笋试春盘,人间有味是清欢。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">12、苏轼</p><p class="ql-block">《浣溪沙(山下兰芽短浸溪)》</p><p class="ql-block">山下兰芽短浸溪,松间沙路净无泥,萧萧暮雨子规啼。</p><p class="ql-block">谁道人生无再少?门前流水尚能西,休将白发唱黄鸡。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">13、苏轼</p><p class="ql-block">《浣溪沙(软草平莎过雨新)》</p><p class="ql-block">软草平莎过雨新,轻沙走马路无尘,何时收拾耦耕身?</p><p class="ql-block">日暖桑麻光似泼,风来蒿艾气如薰,使君元是此中人。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">14、苏轼</p><p class="ql-block">《浣溪沙(麻叶层层苘叶光)》</p><p class="ql-block">麻叶层层苘叶光,谁家煮茧一村香?隔篱娇语络丝娘。</p><p class="ql-block">垂白杖藜抬醉眼,捋青捣麨软饥肠。问言豆叶几时黄?</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">15、苏轼</p><p class="ql-block">《浣溪沙(照日深红暖见鱼)》</p><p class="ql-block">照日深红暖见鱼,连村绿暗晚藏乌,黄童白叟聚睢盱。</p><p class="ql-block">麋鹿逢人虽未惯,猿猱闻鼓不须呼,归来说与采桑姑。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">16、(北宋)秦观</p><p class="ql-block">《浣溪沙·漠漠轻寒上小楼》</p><p class="ql-block">漠漠轻寒上小楼,晓阴无赖似穷秋。淡烟流水画屏幽。</p><p class="ql-block">自在飞花轻似梦,无边丝雨细如愁。宝帘闲挂小银钩。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">17、(北宋)周邦彦</p><p class="ql-block">《浣溪沙·雨过残红湿未飞》</p><p class="ql-block">雨过残红湿未飞,疏篱一带透斜晖。游蜂酿蜜窃春归。</p><p class="ql-block">金屋无人风竹乱,衣篝尽日水沉微。一春须有忆人时。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">18、(南宋)张元干</p><p class="ql-block">《浣溪沙·山绕平湖波撼城》</p><p class="ql-block">山绕平湖波撼城,湖光倒影浸山青,水晶楼下欲三更。</p><p class="ql-block">雾柳暗时云度月,露荷翻处水流萤,萧萧散发到天明。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">19、(南宋)张孝祥</p><p class="ql-block">《浣溪沙·霜日明霄水蘸空》</p><p class="ql-block">霜日明霄水蘸空,鸣鞘声里绣旗红,澹烟衰草有无中。</p><p class="ql-block">万里中原烽火北,一尊浊酒戍楼东,酒阑挥泪向悲风。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">20、(南宋)辛弃疾</p><p class="ql-block">《浣溪沙·常山道中即事》</p><p class="ql-block">北陇田高踏水频。西溪禾早已尝新。隔墙沽酒煮纤鳞。</p><p class="ql-block">忽有微凉何处雨,更无留影霎时云。卖瓜声过竹边村。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">21、辛弃疾</p><p class="ql-block">《浣溪沙(北陇田高踏水频)》</p><p class="ql-block">北陇田高踏水频,西溪禾早已尝新,</p><p class="ql-block">隔篱沽酒煮纤鳞。</p><p class="ql-block">忽有微凉何处雨,更无留影霎时云,</p><p class="ql-block">卖瓜人过竹边村。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">22、(南宋)吴文英</p><p class="ql-block">《浣溪沙·门隔花深梦旧游》</p><p class="ql-block">门隔花深梦旧游,夕阳无语燕归愁。</p><p class="ql-block">玉纤香动小帘钩。</p><p class="ql-block">落絮无声春堕泪,行云有影月含羞。</p><p class="ql-block">东风临夜冷于秋。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">23、孙光宪</p><p class="ql-block">《浣溪沙(蓼岸风多橘柚香)》</p><p class="ql-block">蓼岸风多橘柚香,江边一望楚天长,</p><p class="ql-block">片帆烟际闪孤光。</p><p class="ql-block">月送征鸿飞杳杳,思随流水去茫茫,</p><p class="ql-block">兰红波碧忆潇湘。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">24、孙光宪</p><p class="ql-block">《浣溪沙(轻打银筝坠燕泥)》</p><p class="ql-block">轻打银筝坠燕泥,断丝高罥画楼西,</p><p class="ql-block">花冠闲上午墙啼。</p><p class="ql-block">粉箨半开新竹径,红苞尽落旧桃蹊,</p><p class="ql-block">不堪终日闭深闺。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">25、李清照</p><p class="ql-block">《浣溪沙(髻子伤春懒更梳)》</p><p class="ql-block">髻子伤春懒更梳,晚风庭院落梅初,</p><p class="ql-block">淡云来往月疏疏。</p><p class="ql-block">玉鸭熏炉闲瑞脑,朱樱斗帐掩流苏,</p><p class="ql-block">通犀还解辟寒无?</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">26、李清照</p><p class="ql-block">《浣溪沙(淡荡春光寒食天)》</p><p class="ql-block">淡荡春光寒食天,玉炉沉水袅残烟,</p><p class="ql-block">梦回山枕隐花钿。</p><p class="ql-block">海燕未来人斗草,江梅已过柳生绵,</p><p class="ql-block">黄昏疏雨湿秋千。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">27、欧阳修</p><p class="ql-block">《浣溪沙(湖上朱桥响画轮)》</p><p class="ql-block">湖上朱桥响画轮,溶溶春水浸春云,</p><p class="ql-block">碧琉璃滑净无尘。</p><p class="ql-block">当路游丝萦醉客,隔花啼鸟唤行人,</p><p class="ql-block">日斜归去奈何春!</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">28、欧阳修</p><p class="ql-block">《浣溪沙(堤上游人逐画船)》</p><p class="ql-block">堤上游人逐画船,拍堤春水四垂天,</p><p class="ql-block">绿杨楼外出秋千。</p><p class="ql-block">白发戴花君莫笑,六么催拍盏频传,</p><p class="ql-block">人生何处似尊前?</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">参考资料:</p><p class="ql-block">1、《文章体裁辞典》金振邦编著,东北师范大学出版社,1986年6月。</p><p class="ql-block">2、《唐宋词鉴赏辞典》上海辞书出版社,1988年4月。</p><p class="ql-block">3、《钦定词谱》(网络版)。</p><p class="ql-block">4、龙榆生《唐宋词格律》。</p><p class="ql-block">5、部分资料来自网络。</p>