中国传统村落(第四批)■破石村·破石古诗集

印月的視界

<p class="ql-block">昨日,应衢江区诗词学会邀请,去湖南镇采风。行走了乌溪江大坝、传统村落破石村等。</p> <p class="ql-block">破石村为浙江省衢州市衢江区的湖南镇下辖村,位于镇东。全村共有2785人,已有1000多年的历史,唐朝时就有人在这里繁衍生息。</p><p class="ql-block">破石人一贯重文化,兴教育。据家谱记载,明、清两朝就先后出过7个进士, 15个举人,35个贡士,七品以上官员达75人之多。</p><p class="ql-block">衢州余姓中颇具特色者,当推破石(又称圆石)一支。破石余氏为宋·乾道年间武举余智远由柯城区的石梁镇大俱源徙迁,后从破石迁出者甚多。由于破石村四围山绕无沃土,皆鸱踞狼嗥、酸风苦雨之境,因此,明代力役之征皆免,“遂有闭户攻书,掇巍科而跻显秩”(民国《衢县志·食货》)。</p> <p class="ql-block"><b>村名由来</b></p><p class="ql-block">破石村原名圆石村,因村中有一大圆石而得名,后有村民觉得石头太大,挡住了水流,就想方设法把它破开,“破石”村名因此而来。</p> <p class="ql-block">破石有四景,曰笔架山、牡丹台、砚瓦池、双蝶峰。</p><p class="ql-block">民间有“霹雳大仙”破圆石、“牡丹仙子”规劝山民读书、“余小姐与牧牛少年”的传说。</p> 印山 <p class="ql-block"><b>笔架山形似笔架,实称印山。</b></p><p class="ql-block"><b>笔架山孤峰屹立于乌溪江畔上游,海拔150米,山体中间高两边低 , 山上林木葱郁形似笔架而得名。</b></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余汝儒</p><p class="ql-block">印山独立最玲珑,下有清波绕若虹。</p><p class="ql-block">造化偏能珍贵品,四围深护桂花丛。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余汝儒,清破石村人 余无考。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余思伦</p><p class="ql-block">玲珑崛起碧摩空,注势如飞印沼中。</p><p class="ql-block">沙篆不须猜两岸,山痕岂若认头童。</p><p class="ql-block">濒看帆影千层合,随着钟声万里通。</p><p class="ql-block">得气均沾清雨路,依然林木庇笼葱。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">余思伦 清破石人,余无考。</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余金鉴</p><p class="ql-block">碧岫烟云绕锦章,玉纹金缕练风霜。</p><p class="ql-block">夜来月照湖光澈,印满菱花字一方。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余金鉴 ,原名思乐,字颂僖,后更今名,号月波。思济弟。衢西安人,嘉庆间郡廪生。叶宗淳曰:月波少有才名,文情藻丽,得于父训者多,顾终身侘傺。嘉庆丁卯至丙子,秋闱迭荐而不售,食饩数年,未及贡成,均以殁。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余思贤</p><p class="ql-block">石印累累瑞气浮,一卷兀若砥中流。</p><p class="ql-block">虽然完璞无雕琢,宜锡嘉名忠孝侯。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余思贤 ,字二可,号圣友,时泰子。嘉庆间郡增生。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余本敦</p><p class="ql-block">澄湖自南来,潋滟向西注。</p><p class="ql-block">有山当其冲,屹立如砥柱。</p><p class="ql-block">面面环沧波,歕欱烟与雾。</p><p class="ql-block">巍然高以方,乃如印在御。</p><p class="ql-block">石气何青苍,玲珑嵌抱固。</p><p class="ql-block">上无杂草木,丛桂滴风露。</p><p class="ql-block">登穴望嵚岖,拱峙作门户。</p><p class="ql-block">固当毓英豪,方严绝比附。</p><p class="ql-block">我闻形家言,往往多谬误。</p><p class="ql-block">人皇定九州,鞾笏问何处。</p><p class="ql-block">今来对清秋,指点斜阳渡。</p><p class="ql-block">窃叹造物奇,信有云霞护。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余本敦,榜名本焞,字上民,号立亭,亦作立庭,一号朗山。衢州西安湖南镇破石人,余之栻次子。乾隆丙午举人,嘉庆四年进士。由吏部员外郎充嘉庆戊寅恩科湖北正考官,官至内阁侍读学士。著有《礼记直解》、《周官说节》、《观史摘编》、《图书纂要》、《郎山诗集》等。黄鹤楼对联:“此地饶千秋风月;偶来作半日神仙”,即余本敦所作。</span></p> 砚瓦池 <p class="ql-block"><b>砚瓦池在印山下,位于笔架山与另一座山之间,是一深一浅两个相连的池塘,似砚台,池水一红一黑,笔架山为印,砚池即为印台。</b></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余汝儒</p><p class="ql-block">双池如砚色非同 ,一墨还兼有一红。</p><p class="ql-block">为有凹处多聚墨,浓沾文笔插云中。</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余金鉴</p><p class="ql-block">秀色天成两砚池,为朱为墨别于斯。</p><p class="ql-block">湖山面面云烟起,却忆挥毫落纸时。</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余思贤</p><p class="ql-block">云与花落焕文章,异却蟾蜍喷墨香。</p><p class="ql-block">源远宁唯八百里,腾蛟破浪趁流长。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余思贤 ,字二可,号圣友,时泰子。嘉庆间郡增生。叶宗淳曰:圣友,朴园公之冢孙,而鲁山之嫡嗣也。少聪慧,祖父爱之。与予先后受业朗山先生门,及长,恂恂儒雅,终身尊遗训,课读外不预非己事。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余本敦</p><p class="ql-block">砚 池</p><p class="ql-block">双池浸石骨,一青与一黄。</p><p class="ql-block">輑连印山麓,称砚良足方。</p><p class="ql-block">昔闻父老语,妄听心彷徨。</p><p class="ql-block">来游诧奇绝,乃觉非荒唐。</p><p class="ql-block">青者映螺黛,黄者流霞光。</p><p class="ql-block">潜廅剖云髓,相隔无寻常。</p><p class="ql-block">如何弄狡狯,愕眙神飞扬。</p><p class="ql-block">岂非化工巧,着色分琳琅。</p><p class="ql-block">我从湖上立,匹练横空长。</p><p class="ql-block">便欲挥八极,染翰烟云将。</p><p class="ql-block">红树朱千点,青山墨一行。</p><p class="ql-block">掷笔向天半,卓立峰昂昂。</p> 双蝶峰 <p class="ql-block"><b>双蝶峰则似双蝶飞舞。</b></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余金鉴</p><p class="ql-block">峭拔双峰隔岸开,云房双蝶载飞来。</p><p class="ql-block">联翩探得天香后,恰与高岗鸣凤回。</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余思贞 </p><p class="ql-block">奇峰两朵从天下,相对青青郁不开。</p><p class="ql-block">缥缈白云风散处,一齐化作蝶飞来。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余思贞 ,字正民,号竹筠,余思贤弟。嘉庆间诸生。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余本敦</p><p class="ql-block">望双蝶峰 </p><p class="ql-block">天边云气环巃嵷,中有两朵青芙蓉。</p><p class="ql-block">隔岸栩栩意飞动,化成双蝶分开占。</p><p class="ql-block">一峰若连一峰断,双峰回出天之半。</p><p class="ql-block">缥缈初迷烟雨重,翩跹惯立云霞畔。</p><p class="ql-block">有时天女散天花,亭亭秀影千峰冠。</p><p class="ql-block">五色玲珑削不成,真如凤子斗轻盈。</p><p class="ql-block">所以春风得意者,往往双凤齐飞鸣。</p><p class="ql-block">君不见太华高峰仙掌擘,依稀入望如双阙。</p><p class="ql-block">又不见罗浮片片分青苍,每凭风雨为离合。</p><p class="ql-block">何如兹峰峭拔出,群山弥望参差远。</p><p class="ql-block">碧淩天关,欲倩滕王描来作图障,令我日夕相对浮岚淡霭间。</p> 牡丹台 <p class="ql-block"><b>旧系破石余氏祖茔前四周石栏围绕的花坛,环之种植牡丹多种,相传有一种名为金带围的名贵牡丹不易开花,此花一放,村中必有得第者,清·咸丰年间被毁,但遗迹尚存。传明代遂昌知县汤显祖所作的传奇《牡丹亭》就取材于此。</b></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余汝儒</p><p class="ql-block">双峰高耸傍云开,宛是探花粉蝶来。</p><p class="ql-block">造化钟灵原秀异,齐飞欲到牡丹台。</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余时霖</p><p class="ql-block">灵萃湖钟淑气通,一枝先放状元红。</p><p class="ql-block">从知姚魏登高品,羞借胭脂点画工。</p><p class="ql-block">国色遥承仙掌露,天香深惹玉堂风。</p><p class="ql-block">根苗富贵多征兆,全赖名贤长养功。</p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余思猷</p><p class="ql-block">牡丹台同诸叔及弟辈作</p><p class="ql-block">山川毓秀发奇葩,认取琼林表世家。</p><p class="ql-block">蓬岛有香皆富贵,春台无种不繁华。</p><p class="ql-block">腰围若许分金带,杯酒端应醉紫霞。</p><p class="ql-block">艳羡洛阳多锦绣,唐宫羯鼓动三挝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余思猷 ,字慎修,一字遇昌,号兰亭。衢西安人,乾嘉间增贡生。候选训导。龚士范《传略》:兰亭性敦孝友,业在诗书,凡有善举,率皆倡,捐不惜费,并不惜劳。年逾七旬犹时与诸孙辈谈经不倦,殆耄而好学者欤。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余时泰 </p><p class="ql-block">题牡丹台</p><p class="ql-block">瑞采郁葱笼,烟霞护万重。</p><p class="ql-block">红酣风欲活,碧软露偏浓。</p><p class="ql-block">富贵根基茂,山川秀气钟。</p><p class="ql-block">可知台阁贵,姚魏卜崇封。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">牡丹台展余氏祖茔</p><p class="ql-block">山高佳气郁崔嵬,异产祥符王祐槐。</p><p class="ql-block">天与鼠姑呈瑞种,地缘马鬣起灵台。</p><p class="ql-block">繁华似与花神约,馨闻洵随祖德来。</p><p class="ql-block">九十品中无尔若,钟山贵客定争推。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余时泰 ,字鲁山,号当园。余本忱子。乾嘉间诸生。郑烺曰:朴园公秉铎安吉,课士维殷。其二子博学能文,亦绰有父风焉。</span></p> <p class="ql-block">清·余凤喈 </p><p class="ql-block">题牡丹台</p><p class="ql-block">春梦醒花房,春风转画廊;</p><p class="ql-block">浓姿初映日,秀色不禁霜;</p><p class="ql-block">一桁莺帘碧,双飞蝶路长;</p><p class="ql-block">沉吟玉溪作,花片断人肠。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">七律·牡丹台</p><p class="ql-block">(衢县志1992年版载)</p><p class="ql-block">绰约仙姿胜洛阳,高台云涌独流芳。艳含湖水三春阔,秀吐钟山一脉长。异质原分琼岛种,繁英常对紫微郎。由来祖德馨香在,好与人间集颂扬。注:牡丹台在乌溪江破石村笔架山旁。</p><p class="ql-block">(叶昌华先生提供)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余凤喈 ,乡榜名时壎,字伯吹,会榜更今名,字鸣雝,号梧冈。余本敦长子。嘉庆甲子顺天举人,甲戌进士,翰林院庶吉士,官户部员外郎。著《梧冈剩草》,采入《两浙輶轩续录》。何淩汉《传略》:梧冈为朗山阁学长子,嘉庆甲子中式北闱,时甫弱冠。甲戌成进士。总裁章桐门相国赏其文,以为得方孟旋衣钵。揭晓,果西安人,以庶吉士选习清书,充武英殿纂修官,改户部主事,擢员外郎。阁学卒,闻讣奔丧,哀毁不起,人咸惜之。方騄曰:梧冈先生,玉堂中之清品也。惜早夭,夭年殁时仅逾强仕。时人拟之黄叔度、周公瑾云。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余思铨 </p><p class="ql-block">牡丹台余氏家集</p><p class="ql-block">万朵红云拥玉皇,牡丹艳说百花王。</p><p class="ql-block">春风翘出无双品,浓露深滋第一香。</p><p class="ql-block">长与子孙绵富贵,向来台阁焕文章。</p><p class="ql-block">今朝留取题名记,传付他年翰墨扬。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">叠 石</p><p class="ql-block">此石何年叠,甚于累卵危。</p><p class="ql-block">飞仙如可作,移下赌围棋。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">余思铨 ,字衡选,号枚斋。乾嘉间诸生。少负盛名,经济文章皆一时翘楚。而啬于遇,人多哀之。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">清·余思济</p><p class="ql-block">赏牡丹集句</p><p class="ql-block">共赏人间富贵花(陆游),</p><p class="ql-block">琼枝日出晒红纱(白居易)。</p><p class="ql-block">归来编检登科记(潘逍遥),</p><p class="ql-block">看到子孙能几家(罗邺)。</p><p class="ql-block">水国春寒阴复晴(刘长卿),</p><p class="ql-block">和风宿霭过清明(陆游)。</p><p class="ql-block">俱飞蝴蝶元相逐(杜甫),</p><p class="ql-block">同作花前带酒行(韩维)。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(128, 128, 128); font-size:18px;">余思济 ,字楫臣,号筑岩,时霖子。衢西安人,嘉庆间诸生。陈德调《传略》:筑岩为人端严方正,有古人风。行文务本六经,言皆有物,亦有道,仁人也。蒋师爚曰:壬子,予典闽试旋,经衢访同年玉田家,见其二子来谒,俱以成立。予喜善人之有后,并慰人琴之感云。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">绰约仙姿胜洛阳,高台云涌独流芳。艳含湖水三分阔,秀吐钟山一脉长。质异原分琼岛种,繁英常对紫微郎。</p> <p class="ql-block">以上资料取自网络,部分诗文来自“莲子风父抱石人”简书</p> 采风图集