特展 | 汉字中原——汉三阙暨豫地汉碑特展

艺苑神韵*窦国杰

<p class="ql-block">特展 | 汉字中原——汉三阙暨豫地汉碑特展</p> <p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 22px;"> 前 言 </span></p><p class="ql-block">我国的石刻文字起于秦,兴于汉,数量众多,是重要的古代文物遗存。这些石刻对纂志征事,正经补史、有着重要的学术价值。更是一座灿烂辉煌、取之不尽的书法宝库。</p><p class="ql-block">学界有所谓"西汉无碑"之成说。正如欧阳修《集古录》中说"至后汉以后,始有碑文,欲求前汉时碑碣,卒不可得。"碑的兴起,源自新莽之后墓葬渐趋奢华,东汉建都洛阳,尤其至桓、灵之际,京师贵戚生时奢靡成风,死后更是极尽铺张,这种厚葬之风为碑刻兴盛提供了基础与机会,于是"后汉以来,碑碣云起",造碑之风便以洛阳为中心快速蔓延河南全境,周边省份也群起仿效,一时云起之盛,可以遐观。惜在汉后,碑石即开始大面积磨灭。原因主要有兵燹、水患与禁碑观念之下损毁、另作他用等。据宋代以来文献不完全统计,河南汉代碑刻有著录但无实物或拓片存世的计一百七十二通。有碑石或拓片存世的四十九通。两者相加也不过二百余。 近二千年的岁月沧桑,河南"云起"之碑碣,只剩这区区之数,实在使人叹息!</p><p class="ql-block">这次展出的首要是我国东汉时期现存唯一的神庙阙《嵩山汉三阙》的复制品和阙身整拓。其中《启母阙》刻铭,尤令人称奇,其西阙北面及东侧面上方为堂溪协篆书《启母阙铭》,北面铭文之下,即由其子中郎将堂溪典隶书《嵩高庙请雨铭》,经学家父子同铭一阙,堪为艺林佳话,令人激赏。</p><p class="ql-block">其次展出的河南汉碑有已知现存最早的墓碑《袁安碑》,规模最大、规格最高的书籍碑《熹平石经》,以及魏晋名品《上尊号奏》、《受禅表》、《三体石经》、《吕望表》,还有散落河南各地的汉碑残石、刑徒砖等。虽然数量有限,但尽量选取最佳拓本,以方便观众进行评赏。</p><p class="ql-block">本次展览的筹备工作历时数月,经过精心策划和组织,最终确定了本次展览的主题、作品选择、布展方案等。在筹备过程中我们得到了众多专家学者的支持和帮助,同时也得到了社会各界的广泛关注和参与。我们相信在大家的共同努力下,本次展览一定会取得圆满成功。</p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 20px; color: rgb(237, 35, 8);">洛阳 </span></p><p class="ql-block">《司徒袁安碑》</p><p class="ql-block">《张仲有修通利水大道刻石》</p><p class="ql-block">《姚孝经墓砖》《司徒袁敞碑》</p><p class="ql-block">《贾武仲妻马姜墓记》</p><p class="ql-block">《张禹碑》《张盛墓记》</p><p class="ql-block">《冀州从事冯君碑》</p><p class="ql-block">《李怀妇赵树墓记》</p><p class="ql-block">《曹橡史等字残石》《肥致碑》</p><p class="ql-block">《更黄肠缘王条主石》</p><p class="ql-block">《熹平石经》《甘陵相袁博残碑》</p><p class="ql-block">《东汉侍廷里父老买田约束石券》</p><p class="ql-block">《应迁等字残碑》《宽以济猛等字残碑》</p><p class="ql-block">《恭谦等字残碑》《静仁等字残碑》</p><p class="ql-block">《卓异等伦字残碑》《党锢残碑》</p><p class="ql-block">《洛阳桥右柱铭》</p><p class="ql-block">《太尉刘宽碑》(门生)</p><p class="ql-block">《太尉刘宽碑》(故吏)《司空残碑》</p><p class="ql-block">《汉丞相长史朱买臣墓铭》</p><p class="ql-block">《陈留太守相公二碑》《丞相萧何碑》</p><p class="ql-block">《汉洛阳令董宣庙碑》《汉夷齐庙碑》</p><p class="ql-block">《汉蔡邕夷齐庙碑》</p><p class="ql-block">《汉郦食其庙石人铭》《汉郦食其庙碑》</p><p class="ql-block">《汉光武庙碑》《熹平石经讲学碑》</p><p class="ql-block">《熹平石经赞复》《太学颂》</p><p class="ql-block">《汉顺帝太学碑》《禹庙碑》</p><p class="ql-block">《龙门禹庙宗季方登题名》</p><p class="ql-block">《首阳山夷齐庙碑》《大石岭碑》</p><p class="ql-block">《先望寺碑》《洛阳开阳门铭》</p><p class="ql-block">《广野君碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">商丘 </span></p><p class="ql-block">《山阳太守祝睦碑》《司徒盛允碑》</p><p class="ql-block">《慎令刘修碑》</p><p class="ql-block">《太时桥公庙碑》《汉太尉桥玄故吏碑》《汉太尉桥玄德政碑》《喜平君碑》</p><p class="ql-block">《梁相孔耽神祠碑》《相府小吏夏堪碑》《汉幽州刺史朱龟碑》</p><p class="ql-block">《汉金城太守殷华碑》《祝睦后碑》</p><p class="ql-block">《汉太尉接桥载碑》《汉绎幕令碑》</p><p class="ql-block">《汉乔元碑》《汉高玄碑》</p><p class="ql-block">《汉太丘长陈宝坛碑》</p><p class="ql-block">《豫州从事皇毓碑》《临雎长王君碑》</p><p class="ql-block">《汉某君碑》《汉仙人王子乔碑》</p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px; color: rgb(237, 35, 8);">南阳 </span></p><p class="ql-block">《李孟初神祠碑》《张景碑》</p><p class="ql-block">《桐柏淮源庙碑》《许阿翟墓记》</p><p class="ql-block">《赵到残碑》《汉故固令赵君碑》</p><p class="ql-block">《爵平大尹冯君孺人画像石墓题记》</p><p class="ql-block">《河间相张衡碑》《中常侍樊安碑》</p><p class="ql-block">《蜀郡属国都尉王君神道》</p><p class="ql-block">《忠文先生李子林铭》</p><p class="ql-block">《忠文公益州太守朱穆墓碑》</p><p class="ql-block">《长沙太守张玑墓码》《汉张平子》</p><p class="ql-block">《汉司空宗俱碑》《汉南阳太泰君碑》</p><p class="ql-block">《司马宋慎碑》《汉中书令左雄碑》</p><p class="ql-block">《范蠡庙碑》《汉太尉长史张敏碑》</p><p class="ql-block">《汉左雄碑》《汉日南太守胡著碑》</p><p class="ql-block">《汉石祠铭》《汉樊重碑》</p><p class="ql-block">《汉若令樊萌碑》《南阳都乡正卫弹碑》</p><p class="ql-block">《陈宣碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">郑州 </span></p><p class="ql-block">《韩仁铭》《请雨铭》</p><p class="ql-block">《巩义七言诗摩崖题记》</p><p class="ql-block">《太室石间铭》《开母庙石阙铭》</p><p class="ql-block">《少室石阙铭》《王海碑》</p><p class="ql-block">《汉石门二铭》《弘农太守张伯雅碑》</p><p class="ql-block">《弘农太守张伯雅碑》(第二块)</p><p class="ql-block">《弘农太守张伯雅碑》(第三块)</p><p class="ql-block">《五部神庙碑》《汉纪信祠碑》</p><p class="ql-block">《九仙祠碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">焦作 </span></p><p class="ql-block">《汉池阳令张君碑》《郎中郭君碑》</p><p class="ql-block">《汉成皋令任伯嗣碑》</p><p class="ql-block">《后汉北军中侯郭君碑》</p><p class="ql-block">《汉司隶从事郭究碑》《汉郎中郭君碑》</p><p class="ql-block">《汉李固碑》</p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px; color: rgb(237, 35, 8);">新乡 </span></p><p class="ql-block">《刘熊碑》《桂阳太守赵越碑》</p><p class="ql-block">《殷比干墓四字》《汉陈留太守程封碑》</p><p class="ql-block">《汉故原武典农高府君之神道》</p><p class="ql-block">《楚相孙叔敖碑》《汉太公碑》</p><p class="ql-block">《汉酸枣令毋丘悦碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">开封</span></p><p class="ql-block">《国三老袁良碑》《外黄贞节先生碑》</p><p class="ql-block">《汉广武君李左车墓码》</p><p class="ql-block">《琅琊王传蔡朗碑》《广野君庙碑》</p><p class="ql-block">《汉边韶碑》《汉边让碑》</p><p class="ql-block">《汉董袭碑》</p><p class="ql-block">《汉西平令杨期碑》《汉丞相陈平碑》《汉大司农陈群碑》《汉太尉高峻碑》《汉执金吾高袋碑》</p><p class="ql-block">《汉陈留太守程封碑》</p><p class="ql-block">《汉征西大将军杨瑾碑》《尹庙碑》</p><p class="ql-block">《汉戴封碑》《广野君碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">周口 </span></p><p class="ql-block">《汉封观碑》《汉袁腾碑》</p><p class="ql-block">《汉袁涣碑》《汉袁光碑》</p><p class="ql-block">《汉袁滂碑》《汉袁琐碑》</p><p class="ql-block">《汉竹邑侯相张焘碑》《汉老子铭》</p><p class="ql-block">《汉老子铭》(第二石)《汉孔子庙碑》</p><p class="ql-block">《汉李母庙碑》</p><p class="ql-block">《汉陈相王君造四县邸碑》</p><p class="ql-block">《汉温令许续碑》《汉尚书令虞诩碑》</p><p class="ql-block">《柘令许君清德颂》</p><p class="ql-block">《汉阳台令许叔台碑》</p><p class="ql-block">《汉故乐成陵令太尉挣许婴碑》</p><p class="ql-block">《汉国三老袁良碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">平顶山</span></p><p class="ql-block">《汉南阳都乡正卫弹碑》</p><p class="ql-block">《吉成侯州辅碑》《司空宗俱碑》</p><p class="ql-block">《汉吉成侯州辅碑》</p><p class="ql-block">《汉州辅墓石兽膊字》</p><p class="ql-block">《汉都郷正卫弹碑》《汉光武帝碑》</p><p class="ql-block">《后汉郑公碑》《汉许由庙碑》</p><p class="ql-block">《汉鲁阳公墓碑》</p><p class="ql-block">《汉阳侯焦立碑》《汉彭山碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8);">三门峡 </span></p><p class="ql-block">《杨著墓碑》《杨震碑》</p><p class="ql-block">《治河刻石》《汉樊阳令杨君碑》</p><p class="ql-block">《汉沛相杨统碑》《汉禹庙碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">濮阳</span></p><p class="ql-block">《汉廷肘仲定碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">许昌 </span></p><p class="ql-block">《向寿碑》《尹宙碑》</p><p class="ql-block">《平原相陈元等字残碑》</p><p class="ql-block">《故民吴仲山碑》《丹阳太守郭雯碑》</p><p class="ql-block">《左仆射荀公碑》《汉化子墓碑》</p><p class="ql-block">《汉故民吴公碑》《汉郭禧前碑》</p><p class="ql-block">《汉郭禧后碑》《汉丹阳郭雯碑》</p><p class="ql-block">《汉文范先生陈仲弓碑》《汉陈度碑》</p><p class="ql-block">《汉河南尹苏府君碑》</p><p class="ql-block">《汉尚书左仆射苟公碑》《陈仲弓坛碑》</p><p class="ql-block">《郭奉孝碑》《九仙祠碑》</p><p class="ql-block">《汉杨彦碑》《汉杨禅碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">安阳</span></p><p class="ql-block">《贤良方正允字子游残碑》</p><p class="ql-block">《严巨昭残碑》《刘梁碑残石》</p><p class="ql-block">《遗孤等残碑》《正直等字残碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">驻马店</span></p><p class="ql-block">《永乐少府贾君阙铭》</p><p class="ql-block">《汉平舆令薛君碑》《青陂碑》</p><p class="ql-block">《汉汝阳周巨胜碑》</p><p class="ql-block">《汉太尉汝南李成碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">信阳 </span></p><p class="ql-block">《楚相孙叔敖碑》《汉议郎元宾碑》</p><p class="ql-block">《汉费亭后曹滕碑》</p><p class="ql-block">《汉幽州刺史朱龟碑》</p><p class="ql-block">《汉新息长贾彪碑》</p><p class="ql-block">《魏汝南太守程晓碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">鹤壁</span></p><p class="ql-block">《浚县画像石题记》</p><p class="ql-block">《张公神碑》《黎山碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">济源</span></p><p class="ql-block">《司隶从事郭究碑》</p><p class="ql-block">《北军中侯郭仲奇碑》</p><p class="ql-block">《汉冀州从事郭荣碑》</p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(237, 35, 8); font-size: 20px;">漯河</span></p><p class="ql-block">《鸿胪陈君碑》</p> <p class="ql-block">侍廷里父老谭買田約束石券</p><p class="ql-block">年代:汉代</p><p class="ql-block">规格:154x80x12cm</p><p class="ql-block">《石券》于1973年出土于河南省偃师市慎氏镇浏涧河南岸,刻在经过大致整修成长方形,但未经打磨,表面呈无数坑洼状的毛石上。石券正面阴刻隶书12行,北212字,宇大小悬殊,最大的横宽6cm纵长8cm,最小的横宽5cm纵长2cm,每行长短不等,最多为末行27字,最少为14行,除个别字不好辨认外,多数字迹清楚。内容主要记录了东汉社会基层一个叫"僮"的民间组织如何继承管理土地的相关内容。在满是小坑洼的碑面上,十二行隶书上密下空,右短左长,方整中不失错落,整齐中夹带灵动。全石券每行上端略为整齐,且略呈左高右低之势,右上侧尽边刻书,左边的弧形边则留出宽绰的空余,末三行在长出前九行二、三字的基础上随着左弧边率然右斜,于左弧线下端的最缺处结束布局,使长方形券石左边缺陷以上茂密活泼的券文自然抬高,使券文大致呈现为旗帜状,给人一种随意活泼,不拘一格的感觉.与常见的经典隶书碑刻相比,这是因为《石券》的年处环境、功用、书刻载体放松了严格的要求,一切都处在轻松自然的环境中,书写者有了可以随民所欲发挥的空间。</p> <p class="ql-block">漠張汜請雨銘 </p><p class="ql-block">年代:汉</p><p class="ql-block">规格:67X67cm</p><p class="ql-block">石刻于2011年发现于河南省驻马店市。所记为公元113年汉安帝年间南阳豪绅张汜请雨之事迹功德,铭文内容涉及东汉祈雨祭祀文化;石刻卷纹装饰古朴、形制简洁;在书法上,以篆法入笔,少波挑,结体长,横平竖直,平中见奇,风格独具。</p> <p class="ql-block">启母阙,又名开母阙,位于河南省郑州市登封市太室山南麓万岁峰下,是启母庙前的神道阙,为东汉延光二年(123年)颍川太守朱宠所建,与太室阙、少室阙并称为“中岳汉三阙”。</p><p class="ql-block">启母阙以凿石雕刻砌成,分东西二阙,现存高3.17米。西阙北面有两方阙铭,一方为启母阙铭,篆书;另一方是请雨铭,在启母阙铭下,隶书,堂溪典撰写。阙身雕刻马技、骑马出行、杂技、幻术、驯象、郭巨埋儿、夏禹化熊、果下马、狩猎、虎逐鹿、双蛟、月宫图、蹴鞠图等,阙顶雕刻瓦垄、瓦当、板瓦、垂脊等建筑构件,其中女子蹴鞠图是足球起源于中国的重要实物证据。启母阙雕刻艺术具有很高的历史、艺术、科学价值,在世界历史学金石雕刻史上占有重要地位。阙顶上雕刻的建筑构件的外形为研究汉代建筑提供了实物依据。</p><p class="ql-block">1961年3月4日,启母阙被中华人民共和国国务院公布为第一批全国重点文物保护单位[;2010年8月1日,包含启母阙在内的登封“天地之中”历史建筑群被列为世界文化遗产。</p> <p class="ql-block">结语</p><p class="ql-block">本次"汉字中原﹣﹣汉三阙暨豫地汉碑刻石特展"是一次集历史、文化、艺术于一体的盛大展览,是千年回眸的视觉盛宴,精彩的数字建模再现了三阙昔日风貌,全方位展示了三阙精拓,也是五百年来第一次。展览通过展示汉三阙和豫地汉碑刻石的珍贵文物拓片,旨在让观众深入了解汉代艺术的独特魅力和河南深厚的历史文化底蕴。此次展览不仅为观众呈现了一场视觉享受,更是对文化艺术遗产保护和传承的一次重要推动。</p><p class="ql-block">汉三阙,作为汉代建筑的瑰宝,以其雄浑的气势,精美的雕刻和独到的艺术风格而著称。站在这三阙展品之下,我们仿佛能够与古人对话,感受他们的智慧与才情,也更加深刻的领略其独特的建筑美学、以及精湛技艺和丰富的内涵。</p><p class="ql-block">豫地汉碑刻石作为汉代书法艺术的代表,具有很高的历史价值。它们不仅记录了当时的社会风貌和历史事件,更是研究汉字演变和书法艺术发展的重要依据。通过本次展览,观众能够更加深入地认识到豫地汉碑刻石的历史地位和艺术价值。</p><p class="ql-block">本次展览作为全国第十三届书法篆刻展(河南展区)专题学术特展,不仅是一次艺术展示,更是一次文化交流与传承的盛会。自开展以来,受到了社会各界的广泛关注和好评,同时在学界也引起了热烈反响,为汉代艺术研究提供了新的视角和思路。</p> <p class="ql-block">郑州美术馆全国第十三届书法篆刻展“汉字中原》特展</p><p class="ql-block">二零二四年四月二十八日</p>