<p class="ql-block">ShāRén</p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">砂 仁</span></p><p class="ql-block">又名:缩砂仁、缩砂蜜、缩砂蔤</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">性味归经:</p><p class="ql-block">辛,温。归脾、胃、肾经。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">功效:</p><p class="ql-block">化湿开胃,温中止泻,理气安胎。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">所属分类:</p><p class="ql-block">化湿药</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">始载于:</p><p class="ql-block">《药性论》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">药材简介:</p><p class="ql-block">砂仁,中药名。为姜科砂仁属植物阳春砂、绿壳砂或海南砂的干燥成熟果实。具有化湿行气,温中止泻,安胎的功效。主治脾胃气滞、湿阻中焦,脾胃虚寒、呕吐泻泄,胎动不安、妊娠恶阻等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">砂仁</p><p class="ql-block">所属分类</p><p class="ql-block">化湿药</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">药性</p><p class="ql-block">辛,温</p><p class="ql-block">归脾、胃、肾经</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">功效作用</p><p class="ql-block">化湿开胃,温中止泻,理气安胎</p><p class="ql-block">临床应用</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">主治:</p><p class="ql-block">1.湿浊中阻,脾胃气滞,脘痞不饥</p><p class="ql-block">2.脾胃虚寒,呕吐泄泻</p><p class="ql-block">3.妊娠恶阻,胎动不安</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">药方选录:</p><p class="ql-block">1.治湿阻中焦者,常与厚朴、陈皮、枳实等同用。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">2.治脾胃气滞,可与木香、枳实同用,如香砂枳术丸(《景岳全书》)。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">3.治脾胃虚弱之证,可配健脾益气之党参、白术、茯苓等,如香砂六君子汤(《和剂局方》)。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">4.治妊娠呕逆不能食,可单用,如缩砂散(《济生方》),或与苏梗、白术等配伍同用。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">5.治气血不足,胎动不安者,可与人参、白术、熟地等配伍,以益气养血安胎,如泰山磐石散(《古今医统》)。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">用法用量:</p><p class="ql-block">砂仁煎汁内服时,成人每天的常规用量为3~6克,后下,不宜久煎。</p><p class="ql-block">砂仁可煎汁服用,或入丸散剂内服。</p><p class="ql-block">除消食药(应该在饭后及时服药)、镇静安神药(临睡前服用)等药物之外,一般药物无论饭前还是饭后服,服药与进食都应间隔1小时左右,以免影响药效的发挥与食物的消化。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">注意事项:</p><p class="ql-block">阴虚有热者禁服。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">中药歌诀</p><p class="ql-block">砂仁性温,养胃进食,</p><p class="ql-block">止痛安胎,通经破滞。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">相关组成</p><p class="ql-block">中成药:</p><p class="ql-block">香砂六君丸</p><p class="ql-block">药物组成:木香、砂仁、党参、白术、茯苓、炙甘草、姜半夏、陈皮。</p><p class="ql-block">功能与主治:具有益气健脾、和胃的功效,可用于治疗消化不良、脘腹胀满、打嗝、进食减少、腹泻等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">香砂养胃丸</p><p class="ql-block">药物组成:木香、砂仁、白术、陈皮、茯苓、姜半夏、醋香附、枳实(炒)、豆蔻(去壳)、姜厚朴、广藿香、甘草。</p><p class="ql-block">功能与主治:具有温中和胃的功效,可以治疗胃阳不足、湿阻气滞引起的胃痛、脘闷不舒、不思饮食、呕吐酸水、胃中灼热反酸不适、四肢疲倦等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">香砂枳术丸</p><p class="ql-block">药物组成:木香、枳实(麸炒)、砂仁、白术(麸炒)。</p><p class="ql-block">功能与主治:具有健脾开胃、行气消痞的功效,能治疗脾虚气滞,脘腹胀满,食欲减退,大便稀软等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">食积气逆,心腹痛</p><p class="ql-block">砂仁适量。炒熟研碎,用袋子盛后浸酒,煮饮。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">小儿食积腹泻,食欲不振</p><p class="ql-block">砂仁2~3克,大米50~75克。先把砂仁捣碎为细末,再将大米淘洗后,放入锅内煮粥,待粥将熟时,调入砂仁末,稍煮即可。</p><p class="ql-block">早、晚餐温热服用。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">小儿滑泄,脱肛</p><p class="ql-block">砂仁30克。去皮研为末,每次用3克,以猪腰子1片劈开,入药末在内,棉线系紧,入水煮熟,给小儿食用。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">胎动不安</p><p class="ql-block">砂仁适量,研成细末,每次服6克,加生姜汁少许,沸汤点服,随时服用。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">常见配伍:</p><p class="ql-block">砂仁配厚朴</p><p class="ql-block">砂仁偏于行气开胃,厚朴偏于行气消胀除满。</p><p class="ql-block">两药合用,具有行气宽中、消胀止痛的功效,适用于气滞或湿郁所导致的腹痛胀满。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">砂仁配桑寄生</p><p class="ql-block">砂仁善于理气醒脾安胎,桑寄生善于补益肝肾安胎。</p><p class="ql-block">两药合用,安胎力强,适用于胎动不安的腰部坠痛,腹部胀满等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">砂仁配枳壳</p><p class="ql-block">砂仁行气化湿,和胃止呕,健脾止泻;枳壳行气开郁,消胀除痞,降气消痰。</p><p class="ql-block">两药合用,增强行气和中的功效,适用于脾胃气滞所致的脘腹胀满,胃脘部胀满憋闷不适,呕吐腹泻等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">砂仁配熟地黄</p><p class="ql-block">砂仁辛温可行气导滞,熟地黄善于补血滋阴、益精填髓但过于滋腻。</p><p class="ql-block">两药合用,砂仁既免除熟地黄滋腻碍胃的弊端,又可引导熟地黄归入肾经,用于阴血不足的证型。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">砂仁配木香</p><p class="ql-block">砂仁可行气导滞,木香行气止痛。</p><p class="ql-block">两药合用,加强行气止痛的功效,用于治疗气滞脘腹胀痛,消化不良。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">香砂六君子汤(《古今名医方统》)</p><p class="ql-block">药物组成:木香、砂仁、人参、白术、茯苓、甘草、陈皮、半夏、生姜。</p><p class="ql-block">功能与主治:益气健脾,行气化痰。适用于脾胃气虚,痰阻气滞所致的呕吐痞闷,不思饮食,脘腹胀痛,消瘦倦怠,气虚肿满等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">参苓白术散(《和剂局方》)</p><p class="ql-block">药物组成:莲子肉、薏苡仁、缩砂仁、桔梗、白扁豆、白茯苓、人参、甘草、白术、山药。</p><p class="ql-block">功能与主治:益气健脾,渗湿止泻。适用于脾虚湿盛所导致的食物不消化,胸腹痞闷,肠鸣腹泻,四肢乏力,形体消瘦,脸色黄无光泽等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">六和汤(《和剂局方》)</p><p class="ql-block">药物组成:砂仁、半夏、杏仁、人参、赤茯苓、藿香叶、白扁豆、香薷、厚朴、木瓜、炙甘草。</p><p class="ql-block">功能与主治:祛暑化湿,健脾和胃。适用于湿伤脾胃,暑湿外袭所致的霍乱呕吐腹泻,疲倦嗜睡,胸膈痞满,舌苔白滑等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">药食同源</p><p class="ql-block">药膳食疗:</p><p class="ql-block">食积气逆,心腹痛</p><p class="ql-block">砂仁适量。炒熟研碎,用袋子盛后浸酒,煮饮。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">小儿食积腹泻,食欲不振</p><p class="ql-block">砂仁2~3克,大米50~75克。先把砂仁捣碎为细末,再将大米淘洗后,放入锅内煮粥,待粥将熟时,调入砂仁末,稍煮即可。</p><p class="ql-block">早、晚餐温热服用。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">小儿滑泄,脱肛</p><p class="ql-block">砂仁30克。去皮研为末,每次用3克,以猪腰子1片劈开,入药末在内,棉线系紧,入水煮熟,给小儿食用。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">胎动不安</p><p class="ql-block">砂仁适量,研成细末,每次服6克,加生姜汁少许,沸汤点服,随时服用。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">药膳应用:</p><p class="ql-block">粥类</p><p class="ql-block">砂仁粥</p><p class="ql-block">材料:粳米50克,砂仁5克,生姜3片。</p><p class="ql-block">做法:先煮粳米为粥,粥将熟时放入砂仁、生姜,再煮一二沸即可。</p><p class="ql-block">功效:开胃消食。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">汤类</p><p class="ql-block">砂仁鲫鱼汤</p><p class="ql-block">材料:砂仁3克,藿香5克,鲜鲫鱼1尾(约150克),生姜、葱、食盐各适量。</p><p class="ql-block">做法:将鱼处理干净,砂仁、藿香放入鱼腹,入锅加水适量烧开,放入生姜、葱、食盐,稍煮,待鱼熟即可使用。</p><p class="ql-block">功效:醒脾开胃。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">茶类</p><p class="ql-block">砂仁茶</p><p class="ql-block">材料:砂仁3克,陈皮3克,甘草2克,红茶3克,白糖适量。</p><p class="ql-block">做法:将陈皮、砂仁用250毫升水煎沸后,冲泡甘草、白糖、红茶5分钟即可。冲饮至味淡。</p><p class="ql-block">功效:和中养胃。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">香砂茶</p><p class="ql-block">材料:香橼、砂仁各5克。</p><p class="ql-block">做法:上药共研成粗末,纱布包后置保温瓶中,以沸水适量冲泡,盖闷20分钟,分多次饮用。</p><p class="ql-block">功效:健脾行气。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">酒类</p><p class="ql-block">山楂黄酒饮</p><p class="ql-block">材料:佛手、砂仁、山楂各30克,黄酒500毫升。</p><p class="ql-block">做法:将佛手、砂仁和山楂洗净晾干,加入黄酒中浸泡3天后即可饮用,每天2次,每次30毫升。</p><p class="ql-block">功效:疏肝理气,活血调经。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">性状鉴别</p><p class="ql-block">【性状】</p><p class="ql-block"> 阳春砂、绿壳砂 呈椭圆形或卵圆形,有不明显的三棱,长1.5~2cm,直径1~1.5cm。表面棕褐色,密生刺状突起,顶端有花被残基,基部常有果梗。果皮薄而软。种子集结成团,具三钝棱,中有白色隔膜,将种子团分成3瓣,每瓣有种子5~26粒。种子为不规则多面体,直径2~3mm;表面棕红色或暗褐色,有细皱纹,外被淡棕色膜质假种皮;质硬,胚乳灰白色。气芳香而浓烈,味辛凉、微苦。 海南砂 呈长椭圆形或卵圆形,有明显的三棱,长1.5~2cm,直径0.8~1.2cm。表面被片状、分枝的软刺,基部具果梗痕。果皮厚而硬。种子团较小,每瓣有种子3~24粒;种子直径1.5~2mm。气味稍淡。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">【鉴别】</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">(1)阳春砂种子横切面:假种皮有时残存。种皮表皮细胞1列,径向延长,壁稍厚;下皮细胞1列,含棕色或红棕色物。油细胞层为1列油细胞,长76~106μm,宽16~25μm,含黄色油滴。色素层为数列棕色细胞,细胞多角形,排列不规则。内种皮为1列栅状厚壁细胞,黄棕色,内壁及侧壁极厚,细胞小,内含硅质块。外胚乳细胞含淀粉粒,并有少数细小草酸钙方晶。内胚乳细胞含细小糊粉粒和脂肪油滴。 粉末灰棕色。内种皮厚壁细胞红棕色或黄棕色,表面观多角形,壁厚,非木化,胞腔内含硅质块;断面观为1列栅状细胞,内壁及侧壁极厚,胞腔偏外侧,内含硅质块。种皮表皮细胞淡黄色,表面观长条形,常与下皮细胞上下层垂直排列;下皮细胞含棕色或红棕色物。色素层细胞皱缩,界限不清楚,含红棕色或深棕色物。外胚乳细胞类长方形或不规则形,充满细小淀粉粒集结成的淀粉团,有的包埋有细小草酸钙方晶。内胚乳细胞含细小糊粉粒和脂肪油滴。油细胞无色,壁薄,偶见油滴散在。</p><p class="ql-block">(2)取〔含量测定〕项下的挥发油,加乙醇制成每1ml含20μl的溶液,作为供试品溶液。另取乙酸龙脑酯对照品,加乙醇制成每1ml含10μl的溶液,作为对照品溶液。照薄层色谱法试验,吸取上述两种溶液各1μl,分别点于同一硅胶G薄层板上,以环己烷-乙酸乙酯(22:1)为展开剂,展开,取出,晾干,喷以5%香草醛硫酸溶液,加热至斑点显色清晰。供试品色谱中,在与对照品色谱相应的位置上,显相同的紫红色斑点。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">炮制方法</p><p class="ql-block">现代:</p><p class="ql-block">炮制方法:</p><p class="ql-block">1.砂仁:取原药材,除去杂质。用时捣碎。</p><p class="ql-block">2.盐砂仁:取净砂仁,加盐水拌匀,稍闷,待盐水被吸尽后,置炒制容器内,用文火加热炒干,取出晾凉。 每100kg砂仁,用食盐2kg。</p><p class="ql-block">炮制作用:</p><p class="ql-block">1.砂仁:味辛,性温。归脾、胃、肾经。生品辛香,具有化湿开胃、温脾止泻、理气安胎的功能。临床常生用于湿浊中阻,脘痞不饥,脾胃虚寒,呕吐泄泻,妊娠恶阻。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">古法:</p><p class="ql-block">《玉楸药解》黄元御</p><p class="ql-block">去壳,炒研,汤冲服,则气足。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">《中药大辞典》</p><p class="ql-block">砂仁:除去杂质及果壳,捣碎。 盐砂仁:取净砂仁,用盐水浸泡拌匀,文火炒至微干,取出放凉。(每砂仁100斤用盐2斤8两,加适量开水溶化澄清)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">古籍摘要</p><p class="ql-block">1.《药性论》:主冷气腹痛,止休息气痢,劳损,消化水谷,温暖脾胃。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">2.《开宝本草》:治虚劳冷痢,宿食不消,赤白泻痢,腹中虚痛,下气。</p><p class="ql-block">《雷公炮制药性解》李中梓</p><p class="ql-block">味辛,性温,无毒,入脾、胃、肺、大小肠、膀胱、肾七经。主虚寒泻痢,宿食不消,腹痛心疼,咳嗽胀满,奔豚,霍乱转筋,祛冷逐痰,安胎止吐,下气化酒食。炒去衣研用。 砂仁为行散之剂,故入脾胃诸经,性温而不伤于热,行气而不伤于克,太阴经要剂也,宜常用之。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">《本草经解》叶天士</p><p class="ql-block">气温,味辛涩,无毒。主虚劳冷泻,宿食不消,赤白泄利,腹中虚痛下气。(姜汁炒) 砂仁气温,禀天春和之木气,入足厥阴肝经;味辛涩无毒,得地西方燥金之味,入手太阴肺经、足阳明胃经、手阳明大肠经。气味俱升,阳也。 主虚劳冷泻者,阳虚而作劳,则真气愈耗,所以土冷而泄泻也。砂仁气温益气,味涩可以止泄也;辛温温胃,胃暖则宿食自消。 赤白泻利,肠寒积滞也;辛温散寒,味涩止泄也。腹中虚痛,腹中阳气虚而寒痛也;温以益阳,辛以散寒,所以止之。肺主气,下气者,辛能益肺,肺平气自下也。</p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block">《玉楸药解》黄元御</p><p class="ql-block">味辛,气香,入足太阴脾、足阳明胃经。和中调气,行郁消渴,降胃阴而下食,达脾阳而化谷,呕吐与泄利皆良,咳嗽共痰饮俱妙,善疗噎膈,能安胎妊,调上焦之腐酸,理下气之秽浊,除咽喉口齿之热,化铜铁骨刺之鲠。 清升浊降,全赖中气,中气非旺,则枢轴不转,脾陷胃逆。凡水胀肿满、痰饮咳嗽、噎膈泄利、霍乱转筋、胎坠肛脱、谷宿水停、泄秽吞酸诸证,皆升降反常,清陷浊逆故也。泻之则益损其虚,补之则愈增其满,清之则滋其下寒,温之则生其上热。缘其中气堙郁,清浊易位,水木下陷,不受宣泻,火金上逆,不受温补也。惟以养中之味,而加和中之品,调其滞气,使之回旋,枢轴运动,则升降复职,清浊得位,然后于补中扶土之内,温升其肝脾,清降其肺胃,无有忧矣。和中之品,莫妙如砂仁,冲和条达,不伤正气,调理脾胃之上品也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">分布产地</p><p class="ql-block">分布区域:</p><p class="ql-block">1.阳春砂仁:分布于福建、广东、广西、云南等地。现广东、广西、云南等地区均大面积栽培。</p><p class="ql-block">2.绿壳砂仁:分布于云南南部。</p><p class="ql-block">3.海南砂仁:分布于海南。现广东、海南大面积栽培。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">道地产区:</p><p class="ql-block">阳春砂仁主产于广东、云南、广西、福建等地,品质较好;绿壳砂仁主产于云南;海南砂仁主产于海南及雷州半岛等地。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">生长环境:</p><p class="ql-block">1.阳春砂仁:生于气候温暖、潮湿、富含腐殖质的山沟林下阴湿处。</p><p class="ql-block">2.绿壳砂仁:生于海拔600-800m的山沟林下阴湿处或栽培。</p><p class="ql-block">3.海南砂仁:生于山谷密林中。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">药理研究</p><p class="ql-block">化学成分:</p><p class="ql-block">阳春砂种子含挥发油3%以上,油中主要成分为龙脑、樟脑、乙酸龙脑酯、芳樟醇、橙花叔醇等,另含黄酮类。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">药理作用:</p><p class="ql-block">1.主要药理作用</p><p class="ql-block">(1)兴奋平滑肌</p><p class="ql-block">(2)抗溃疡</p><p class="ql-block">2.其他药理作用</p><p class="ql-block">(1)抗血小板聚集</p><p class="ql-block">(2)镇痛</p><p class="ql-block">(3)免疫抑制</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">注:内容仅供学习参考,不作为医疗诊断依据。</p>