朱熹与安义中学

杨楼绪

<p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">作者 杨楼绪</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">  安义中学的办学史,不但烙印了中华民族的抗战史、革命史,还承继了中华优秀传统文化史。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 始建于唐代的海江山书院,也叫台山书院,据载宋代朱熹曾于此读书和讲学,清康熙十一年迁址于县城内重建,为纪念朱熹名“文山书院”,这正是安义中学办学历史的前身。熊维典,建昌人 (今九江市永修县)顺治年间聘为白鹿洞书院山长。据清同治十年知县杜林主编《安义县志》载,熊维典撰《江西部院·董公讲堂记》,据其考证“文山为紫阳先生旧读书处”(朱熹号紫阳)并载入《记》中;清乾隆四十一年安义县知县李洗心在重修文山书院时撰《文山书院记》,据其考证朱熹任南康知军时,“朱文公曾讲学其地,后立祠于山”并载入《记》中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 朱熹(1130年9月15日~1200年4月23日),小名沋郎,小字季延,字元晦,一字仲晦,号晦庵,晚称晦翁,又称紫阳先生、考亭先生、沧州病叟、云谷老人、逆翁。谥文,又称朱文公。朱熹是南宋著名的理学家、思想家、哲学家、教育家、诗人、闽学派的代表人物,世称朱子,是孔子、孟子以来最杰出的弘扬儒学的大师,他总结了儒学精华:“格物、致知、诚意、正心、修身、齐家、治国、平天下”。“格物致知”研究事物的原理,从而获得知识。对于“格物”的含义,朱熹做出了两种解释一是“格物”是落实到事物上;二是“格物”是追求事物的深刻道理。在做学问上要 “ 博学之,审问之,慎思之,明辨之,笃行之” ;在为人处世方面 要“己所不欲勿施于人,行有不得反求诸己”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 《读书要三到》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 宋·朱熹</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 凡读书,须要读得字字响亮,不可 误一字,不可少一字,不可多一字,不可倒一字,不可牵强暗记,只是要多诵数遍,自然上口,久远不忘。古人云,“读书百遍,其义自见谓读得熟,则不待解说,自晓其义也。余尝谓读书有三到,谓心到、眼到、口到。心不在此,则眼不看仔细,心眼既不专一,却只漫浪诵读,决不能记记亦不能久也。三到之中,心到最急。心既到矣,眼口岂不到乎?</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 读书要三到,情感、思想和行为都要到位,才能真正理解、认识和尊重书籍。</span></p><p class="ql-block" style="text-align: center;"><span style="font-size: 22px;">《观书有感》</span></p><p class="ql-block" style="text-align: center;"><span style="font-size: 22px;">宋·朱熹</span></p><p class="ql-block" style="text-align: center;"><span style="font-size: 22px;">半亩方塘一鉴开,</span></p><p class="ql-block" style="text-align: center;"><span style="font-size: 22px;">天光云影共徘徊。</span></p><p class="ql-block" style="text-align: center;"><span style="font-size: 22px;">问渠那得清如许?</span></p><p class="ql-block" style="text-align: center;"><span style="font-size: 22px;">为有源头活水来。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 陶行知先生说“给人一碗水,自己得有一桶水。”但在科学日新月异的今天,这句话似乎有点不太恰当,因为一桶水是死水,我们安义中学的教师们,努力的方向是“为有源头活水来”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 光绪三十一年(1905年)七月,朝廷颁“止科举,上谕”,科举制度被废除。民国初年,朱熹曾经讲学的文山书院改建为“公立文山高等小学校”,并于民国十三年迁入安中考棚内;民国三十六年(1947年),抗战时期的1944年创建于靖安县高湖镇的“安义县临时初级中学”由安义县商会和积谷仓迁入安中考棚;民国二十三年(1934年)秋创建于万埠的“江西农村实用学校”(后更名为“私立仰公中学”)于1949年8月由安义县万埠镇桃花庄迁入安中考棚,与之前的学校合并为“安义县立初级中学”;1958年,学校增设高中,遂更名“江西省安义中学”。现在我们安义中学的校办农场、晶安高科捐建的实验室等正是基于“江西农村实用学校”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">康熙十一年(1672年)重建的文山书院在安义中学考棚的西南侧</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">康熙十一年(1672年)重建的文山书院规制</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">清乾隆四十年(1775年)六月,安义县知县李洗心在《文山书院记》中载:朱熹任南康知军时“朱文公曾讲学其地,后立祠于山”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">熊维典,建昌人(今九江市永修县)明祟祯辛未进士(1628年)官兵科给事中。明亡之后,清顺治年间(1644–1661年)聘白鹿洞书院山长,其在《江西部院·董公讲堂记》载:“文山为紫阳先生旧读书处”(朱熹号紫阳)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">宋时期今安义县周谟等四人为朱熹的学生</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">杨链字拙斋,今长均乡观察村人,与朱熹相交甚切,朱熹题诗赠之。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">《安义县志·寓贤》:朱子字考亭,新安人。知南康军,奏复白鹿书院,聚徙讲学。当至县西五里之台山,以其过化之处遂名曰文山,立祠祀焉。知县王纯有朱子祠记。又当访熊拙逸子,于依仁里,著有过石塘留言一篇。按朱子本南康名宦,而于安义一寓,则实寓贤,旧志未登,今补入。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">在台山建“文山祠”,以纪念朱熹在文山书院的“过化”。“过化”就是“经过其地而教化其民”。这里是说“朱熹在安义县台山讲学对当地产生了深远的影响,所以在这里建文山祠,以纪念朱熹”,并把朱熹定为“寓贤”。据刘基《述志赋》“鲁仲尼之过化兮,焉役役而无所容其身。”指的是孔子教育学生。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">《文山书院记》载明朱熹曾登台山讲学</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">为纪念朱熹在台山读书、讲学,朱熹“过化”的地方建“台山文公祠”</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">《文山书院丁公桂记》</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">与朱熹交好的杨链撰《上宰相张浚书》</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">《文山书院落成公请讲学启》</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">朱熹写给得意门生熊拙逸的一封信《拙逸说》。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">熊拙逸今长均乡新基村柏树村小组人。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">朱熹与学生熊拙逸游历安义,路过卜邻乡(今新民乡)石塘写下《过石塘留言》</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">《五言四章赠文公祠诸君子》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 其中董文伟时任南康府知府,到访安义县台山文公祠题诗:曲水绕三台,山川无恙哉。先贤遗俎豆,荒径冷梅苔。翠竹千竿立,青峰数点来。老予惭继跡,日暮重徘徊。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">南宋朱景超题《文山寺诗》纪念朱熹</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">朱熹诗赠杨链(字拙斋)</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">纪念朱熹诗题文山寺</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">朱熹的学生朝奉大夫、金台御史杨友直(今长均乡白沙村人)题诗《过洞庭》。其长子杨师盘,正是元朝白鹿洞书院掌教。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;"> 据元朝苏天爵撰杨师龙《杨府君墓志铭》载,杨友直为朱熹的学生。见《苏天爵·滋溪文稿·卷十九[ M]》北京:中华书局,1997.</span></p><p class="ql-block"> </p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">文山书院诗</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">文山在距县城西五里,因朱熹而得名</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">建昌县析五乡置安义县,建县时人口稀少</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">安义中学考棚建于道光十二年</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">康熙十一年(1672年),在安义县城内重建文山书院的规制。位置在安义中学考棚西南,大约是原县公安局宿舍处</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">咸丰五年安义中学考棚毁于兵</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">江西农村实用学校毕业纪念章</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">白鹿洞书院教条: 博学之,审问之,慎思之,明辨之,笃行之</span></p> <p class="ql-block">二O二四年三月二十三日于安义中学</p>