《柬埔寨以北探路记》(节选一)

鼎一

<p class="ql-block"><span style="font-size: 22px;">《柬埔寨以北探路记》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">晃西士加尼著 佚名译</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">(西历一千八百六十七年)十月十六日,抵</span><u style="font-size: 20px;">楚鶱</u><span style="font-size: 20px;">镇,竟似中国景象。所有店号招牌,俱以红纸成书,字各有义,昔时西方人颇重之,每至考究此字,必置之厅堂以昭敬,屋内装演</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(鼎一注:装潢)</span><span style="font-size: 20px;">,贫富无异,起居服色亦相若。可想见数千年王化整齐,得使此四万万人同归一辙。</span></p><p class="ql-block"><u style="font-size: 20px;">楚鶱</u><span style="font-size: 20px;">未能雇长夫,余与护勇数人,以及行李皆落后,以待牛马搬运。捱至傍晚四点钟,居民尚作工田亩,甚至女伴男忙,余只得息心静气,强忍以待,至此南掌言语,不得通行。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">余勉书华字数行,与之笔谈,始知回匪猖獗云南全省。十一二年以来,统遭躁躏,几无完壤。余所寓屋主,亦曾为回所伤,家遭劫掠。据云攻拔思茅时,被杀者计十万人。回匪据此厅一年,华民呼回曰:鬼仔,贱之也,甚言回兵利害。以余度之,亦半系形容之辞。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">又传来之信云:回子兵器精良,有大炮一种,须两人施放,一人肩之,一人燃火。另有矛子甚长,计三丈三尺,非二人不能举之。以此利器,助以堆斯,遂陷斯邑。时思茅华官设法克复未久,既克之后,疫疠大行,日死五十人左右。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">当日未能前进,追及先行之同事,遂宿</span><u style="font-size: 20px;">梦拉</u><span style="font-size: 20px;">堆守兵营中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">次日黎明起程,行路未远,随在高阜处望见回匪所掠地方,烽镝犹存,有大镇一所,房屋倾倒,瓦砾荒凉,堆于半熟田中,四壁依然矗立,壁内周围留有火烧痕。镇中寂寞,閴无居民。惟中国营造工程坚固合用,至此始得一见,观田中农务犹勤,可见人民未经远徙,不过暂躲于邻近村落耳。正于此处徘徊,会见特总办于前途稍驻。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">早膳毕,在事人一齐起程,降自高原之对麓,泻有一涧,绕谷南流,其水应入</span><u style="font-size: 20px;">柬埔</u><span style="font-size: 20px;">治之</span><u style="font-size: 20px;">囊拉河</u><span style="font-size: 20px;">,达</span><u style="font-size: 20px;">克线杭</u><span style="font-size: 20px;">、</span><u style="font-size: 20px;">梦游</u><span style="font-size: 20px;">之间,分划云南一股,及</span><u style="font-size: 20px;">稀桑邦耨</u><span style="font-size: 20px;">各部界,嗣后踰匡而下,凸出一路。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">沿途见中国坟墓甚多,立有石碑,上凿华字,中几处以白石砌成。既达中国境内,将近城邑,便有康庄,想即居民下乡殡葬往来之大道,平坦易行,衣冠济济,举止亦觉秀雅,风景一变,诸同人争睹以为快。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">傍晚四点钟,陡见平阳一片,延袤无垠。中矗起敌楼一座,城郭隐然,其中屋宇林列,墙色红白,错间成趣。城外有市,临流建屋,水溉平阳。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">遥见花果蔬菜,园林鬱茂。四围筑有石路,白如银铺,高山围抱。余等乍见华邑,不免怦然心动。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">溯自风霜劳顿一十八月,历尽蛮夷荒域,始到王化之区,实为欧洲人初次从印度入中国也</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(译者注:法人此次只经越南、南掌、缅甸而云从印度入中国者,一则佛教所被皈依</span><u style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">天竺</u><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">,一则法人以此地为印度之东半岛,故冒称印度耳)</span><span style="font-size: 20px;">。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">特总办预遣差员告知思茅厅官,备言余等到来,甫至巿稍,华官率兵弁出接,导行入城。居民结队来观,各相讶异,拥挤不堪,察其意气,亦无歹念。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">时余等远历长途,垢敝枯槁,自顾殊觉赧然,仅各曳短褐一领,以之蔽体,足无鞋履,又无品服式制,足以彰大国使员,惟</span><u style="font-size: 20px;">特</u><span style="font-size: 20px;">总办尚有金线数条,垂丝飘忽,在在华民见之,也应亦怜我之困也。即在法国见如此形状,行于街市之间,亦不将哄聚游人童竖揶揄来观乎?</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">且思茅人之环集者,不仅异我服色,亦且奇我状貌。想彼僻处穷乡,睹此形景,应不解欧洲人何以素称强盛,震人耳目,得毋私相窃议曰:此不过沿海居民,点缀烘染耳,至兵器轮船之精良,各种工艺之巧妙,岂此野人所能为哉?如谓五千年王化之区,反出其下。实属蛊惑谬谈,决无此事。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">一日有一华官,竟失常礼,行于总办之后,忽将总办之帽,轻轻揭起。诘其故,则曰:吾欲观欧人第三眼耳,人言欧人俱有此眼。得瞧见地下篷,带珊瑚顶,余等初不置备,有一显秩大员至,忙辞多时,俄传入,会谈花厅,迭相寒暄,无要语。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">长官向余云:六月之前,已知足下等将来,故</span><u style="font-size: 20px;">特</u><span style="font-size: 20px;">遣人远接,细思此语,正如克线杭信中所述谜语一般。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">继又云:长途险阻,本宪以汝等为不来矣,现拟留此处几日。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">余答云:至少十五日,冀可稍息。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">官又云:汝等志在远游,敬敢奉告,此去路险而苦,如疫病寇盗,及一切不测之虞,汝等甯不畏此,问将北游耶?</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">总办答云:仆奉命探游,势必溯</span><u style="font-size: 20px;">湄江</u><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(鼎一注:澜沧江)</span><span style="font-size: 20px;">而上,不穷其源不返,既蒙台下惠教,未识有何法可以避险耶?</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">官曰:君等果不畏长途,本宪当遣人导送出疆。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">特总办遂馈遗手枪一干</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(鼎一注:通“杆”)</span><span style="font-size: 20px;">,随在厅侧墙上连放数枪,幸未伤人。此官系临安人,众称其李大人,初在梁大人部下,梁大人颇能军,初为临安</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(译者注:临安今府,案:《方舆纪要》明之,新化州属临安府,蛮名马龙、他郎二甸云云,今临安府无此州,而曲靖府之马龙州增平彝县及宣威州,他郎改属普洱府地设通判一、知事一)</span><span style="font-size: 20px;">首官,扫平该省南境回匪,李大人随军克捷,得升他郎厅。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">复从他郎至思茅攻逐回匪时,本厅居民逃亡者十之六七,李大人设法招抚,始有数店,复从东南两境,贩运食物,以充军粮,是时驴马结队,往返搬运粮米、军器、火药、炮弹、棉花、木料等物。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">此官处事明敏,整练军伍,批阅公文,监筑濠沟,郊外布置关卡以卫城池,复从</span><u style="font-size: 20px;">克线杭</u><span style="font-size: 20px;">购得石机枪以充军装,此枪来自英国,为欧洲极古之军器,而华人犹目为利器,至以绳燃火之药线枪,尤为兵器大宗。他如长蛇枪、铁箍枪、义架枪,悉是古式。此等军装,自余观之,当另易新式,方可战胜攻取也。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">按思茅至</span><u style="font-size: 20px;">梦加</u><span style="font-size: 20px;">及</span><u style="font-size: 20px;">梦浜</u><span style="font-size: 20px;">,计程约有三四日,须择路而行。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">向北为回所据,道多阻塞。且受两面猜疑,无益于游历之事,即所带日记簿子,竟可为前途守兵搜去,是以不敢进发。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">思茅长官谈笑向余云,不若暂留彼处,帮打回匪。复提及</span><u style="font-size: 20px;">克线杭</u><span style="font-size: 20px;">前信,曾关切余等,不便取大理府行,恐被回匪捉获等语。所带中国路照,非但无用,适足为回匪所忌。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">且云除云贵总督谕封发一信外,另有从云南洋员高苏韬又发一信,余等不识高苏韬为何人。据云精于制造火药,创设地雷火炮,轰毙回人,手下乡亲不少,助伊作工。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">可惜克线杭之地方官,从未说起高苏韬来历,倘明白告知余等,伊是何等人员,即可备礼往见。非但可以见识此人,且由此可知中国地方官究竟如何待我。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">所恨者</span><u style="font-size: 20px;">阿拉维</u><span style="font-size: 20px;">公会,毫无信实,从未说明此事,或不识信中之语亦未可知。云南省中既有如此乡亲,往见甚写合礼,且托其探访地方官究取何道为便。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">自此至云南省会,止有一路可通,即他郎、元江、石屏</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(译者注:石屏州属临安府)</span><span style="font-size: 20px;">等处,距此不远,回匪俱设有寨卡。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">至思茅厅之贸易,兵燹以来,方向无定,买卖市价,早晚不同,除粮食土产外,只见景东</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(译者注:景东,今厅东界楚雄,西界顺宁。《方舆纪要》:云南百里有</span><u style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">母瓜关</u><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">,似即</span><u style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">梦古</u><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">二字对者)</span><span style="font-size: 20px;">来之铁。景邑在云南北境,南掌人呼为</span><u style="font-size: 20px;">梦古</u><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(鼎一注:勐谷)</span><span style="font-size: 20px;">,今问为回贼之薮。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">丝货风车帽蓝等件,从四川贩来。银硃从大理贩来。水烟胡椒五色纸,从广西贩来。绒毯与铜,从云南府</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(译者注:云南府附郭昆明县)</span><span style="font-size: 20px;">贩来。土产之漆与大宗之盐,从普洱</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(译者注:普洱山,前明属车里宣慰司,已废,设普洱府附郭,置宁洱县)</span><u style="font-size: 20px;">梦呼</u><span style="font-size: 20px;">堆贩来。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">此两处深入内地,并产婴粟</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(鼎一注:罂粟)</span><span style="font-size: 20px;">与茶,盐价每六十记牢格兰 (每二十六两六钱六分),值银四法兰(每值洋二角五分),贩于</span><u style="font-size: 20px;">克线当</u><span style="font-size: 20px;">一带,运归棉货销于思茅。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">此厅建造以来已三百年矣,昔亦属南掌</span><span style="font-size: 20px; color: rgb(22, 126, 251);">(译者注:嘉庆十六年)</span><span style="font-size: 20px;">之一股,国名梦拉,自为一王,其王所居之地,距此邑约一溜(每十里)之远。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">一千八百十一年,始设炮台以卫思茅,城方四角略圆,周一溜(每十里),门四,近南门有一庙址,规模古雅,惜遭回乱,蹧蹋殆尽。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">惟石坊一座,兀然犹存,上凿环洞,如华民大门上仿佛镂刻精细,衬以红砺石,倍形工巧,按中国雕刻人物,举止活泼,颇称写景妙手,惟不能摹得天成自然之景。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">十月二十四日,城中大乱,传言回贼逼近,普洱人民避难到来,必须赶紧动身,庶免路途阻绝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">十月二十七日,总办书安督一信,遣通事</span><u style="font-size: 20px;">阿来维</u><span style="font-size: 20px;">归安南,为其无益于中国境内也。</span><u style="font-size: 20px;">阿</u><span style="font-size: 20px;">通事仍取原路循</span><u style="font-size: 20px;">湄江</u><span style="font-size: 20px;">而抵</span><u style="font-size: 20px;">柬埔</u><span style="font-size: 20px;">治,后彼到</span><u style="font-size: 20px;">伯淖本</u><span style="font-size: 20px;">。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">余等犹未抵</span><u style="font-size: 20px;">帅岡</u><span style="font-size: 20px;">,总办自</span><u style="font-size: 20px;">阿</u><span style="font-size: 20px;">通事去后,另聘一年幼</span><u style="font-size: 20px;">南掌</u><span style="font-size: 20px;">人,生于云南左近,颇谙华语。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">十月二十九日,</span><u style="font-size: 20px;">特</u><span style="font-size: 20px;">总办进城辞行,地方官派给护勇十二名,以武弁一名带之。</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(22, 126, 251);"><span class="ql-cursor"></span>延伸阅读:</span></p><p class="ql-block"><span style="color: rgb(22, 126, 251);">马利·约瑟夫·弗朗西斯·安邺(Marie Joseph Francis Garnier,又译晃西士加尼;越南文名雅克·尼,Ngac Nhi)编撰,1873年巴黎Librairie Hachette et cie出版。光绪初年,江苏巡抚丁日昌组织翻译为中文,取名《法人游探记》。光绪十年(1884)泰华楼居士易名为《柬埔寨以北探路记》铅印出版。1969年台湾华文书局、1978年台湾广文书局又据光绪本影印。1866年法国组织湄公河探察队,在德拉格雷(Doudart de Lagrée)和本书作者弗朗西斯·安邺率领下,自越南西贡出发溯湄公河而上,经柬埔寨、老挝进入中国境内,又经景洪、思茅、元江、建水、通海抵昆明后,向北、西考察四川会理及云南大理,又经东川、昭通至四川叙府(今四川宜宾),从水路转道上海回西贡。原书为此次探察活动的记录及相关资料,分编为2卷。第1卷记勘探经过,23章;第2卷为专题汇编,包括地质与矿产、地理概况等。汉译本15卷,第1~第7卷主要为沿途考察资料,详细收集所经之处政治、交通、资源、经贸、民族、气候、物产、山川等情报;第8~第15卷为专题讨论,内容涉及历史、地理、资源、环境等,其中尤重于矿藏资源分布调查。安邺于第8卷专辟一章《总论法国拓地机宜》,建议法国殖民当局以东南亚殖民地为跳板,扩大在华势力范围。该书是研究中法关系、中国边疆问题的重要参考资料。</span></p> <p class="ql-block">约瑟夫·洛克1922年3月6日思茅</p> <p class="ql-block">约瑟夫·洛克1922年3月8日思茅</p> <p class="ql-block">约瑟夫·洛克1922年3月10日思茅</p>