洛神赋

天行健

<p class="ql-block">  黄初三年,余朝京师,还济洛川。古人有言,斯水之神,名曰宓妃。感宋玉对楚王神女之事,遂作斯赋。其词曰:</p><p class="ql-block">  </p><p class="ql-block">  </p> <p class="ql-block">  余从京域,言归东藩,背伊阙,越轘辕,经通谷,陵景山。日既西倾,车殆马烦。尔乃税驾乎蘅皋,秣驷乎芝田,容与乎阳林,流眄乎洛川。</p><p class="ql-block">  于是精移神骇,忽焉思散。俯则未察,仰以殊观。睹一丽人,于岩之畔。乃援御者而告之曰:“尔有觌于彼者乎?彼何人斯,若此之艳也!”御者对曰:“臣闻河洛之神,名曰宓妃。然则君王所见,无乃是乎?其状若何,臣愿闻之。”</p> <p class="ql-block">  余告之曰:其形也,翩若惊鸿,婉若游龙,荣曜秋菊,华茂春松。髣髴兮若轻云之蔽月,飘飖兮若流风之回雪。远而望之,皎若太阳升朝霞。迫而察之,灼若芙蕖出渌波。秾纤得衷,修短合度。肩若削成,腰如约素。延颈秀项,皓质呈露,芳泽无加,铅华弗御。云髻峨峨,修眉联娟,丹唇外朗,皓齿内鲜。明眸善睐,靥辅承权,瓌姿艳逸,仪静体闲。柔情绰态,媚于语言。奇服旷世,骨像应图。披罗衣之璀粲兮,珥瑶碧之华琚。戴金翠之首饰,缀明珠以耀躯。践远游之文履,曳雾绡之轻裾。微幽兰之芳蔼兮,步踟蹰于山隅。</p><p class="ql-block">  </p> <p class="ql-block">  于是忽焉纵体,以遨以嬉。左倚采旄,右荫桂旗。攘皓腕于神浒兮,采湍濑之玄芝。余情悦其淑美兮,心振荡而不怡。无良媒以接欢兮,托微波而通辞。愿诚素之先达兮,解玉佩以要之。嗟佳人之信修兮,羌习礼而明诗。抗琼珶以和予兮,指潜渊而为期。执眷眷之款实兮,惧斯灵之我欺。感交甫之弃言兮,怅犹豫而狐疑。收和颜而静志兮,申礼防以自持。</p><p class="ql-block">  于是洛灵感焉,徙倚彷徨。神光离合,乍阴乍阳。竦轻躯以鹤立,若将飞而未翔。践椒涂之郁烈,步蘅薄而流芳。超长吟以永慕兮,声哀厉而弥长。</p><p class="ql-block">  </p> <p class="ql-block">  尔乃众灵杂遝,命俦啸侣。或戏清流,或翔神渚。或采明珠,或拾翠羽。从南湘之二妃,携汉滨之游女。叹匏瓜之无匹兮,咏牵牛之独处。扬轻袿之猗靡兮,翳修袖以延伫。体迅飞凫,飘忽若神。凌波微步,罗袜生尘。动无常则,若危若安。进止难期,若往若还。转眄流精,光润玉颜。含辞未吐,气若幽兰。华容婀娜,令我忘餐。</p><p class="ql-block">  </p> <p class="ql-block">  于是屏翳收风,川后静波。冯夷鸣鼓,女娲清歌。腾文鱼以警乘,鸣玉鸾以偕逝。六龙俨其齐首,载云车之容裔。鲸鲵踊而夹毂,水禽翔而为卫。于是越北沚,过南冈,纡素领,回清阳,动朱唇以徐言,陈交接之大纲。恨人神之道殊兮,怨盛年之莫当。抗罗袂以掩涕兮,泪流襟之浪浪。悼良会之永绝兮,哀一逝而异乡。无微情以效爱兮,献江南之明珰。虽潜处于太阴,长寄心于君王。忽不悟其所舍,怅神宵而蔽光。</p> <p class="ql-block">  于是背下陵高,足往神留。遗情想像,顾望怀愁。冀灵体之复形,御轻舟而上溯。浮长川而忘返,思绵绵而增慕。夜耿耿而不寐,沾繁霜而至曙。命仆夫而就驾,吾将归乎东路。揽騑辔以抗策,怅盘桓而不能去。</p> <p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">【注释】</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">1</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">黄初:魏文帝曹丕年号,公元220—226年。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">2</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">京师:京城,指魏都洛阳。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">3</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">济:渡。洛川:即洛水,洛河。源出陕西,东南入河南,流经洛阳。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">4</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">言:语助词。东藩:东方藩国,指曹植的封地。黄初三年,曹植被立为鄄(juàn)城(即今山东鄄城县)王,城在洛阳东北方向,故称东藩。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">5</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">斯水:此水,指洛水。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">6</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">宋玉对楚王神女之事:传为宋玉所作的《高唐赋》和《神女赋》,都记载宋玉与楚襄王对答梦遇巫山神女事。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">7</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">京域:京都地区,指洛阳。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">8</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">伊阙:山名,又称阙塞山、龙门山,在河南洛阳南。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">9</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">轘辕:山名,在今河南偃师县东南。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">10</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">通谷:山谷名。在洛阳城南。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">11</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">陵:登。景山:山名,在今偃师县南。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">12</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">殆:通“怠”,懈怠。一说指危险。烦:疲乏。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">13</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">尔乃:承接连词,于是就。税驾:停车。税,舍、置。驾,车乘总称。蘅皋:生着杜蘅的河岸。蘅,杜蘅,香草名。皋,岸。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">14</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">秣驷:喂马。驷,一车四马,此泛指驾车之马。芝田:种着灵芝草的田地,此处指野草繁茂之地。一说为地名,指河南巩县西南的芝田镇。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">15</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">容与:悠然安闲貌。阳林:地名。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">16</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">流眄:纵目四望。眄,斜视。一作“流盼”,目光流转顾盼。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">17</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">精移神骇:神情恍惚。骇,散。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">18</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">忽焉:急速貌。思散:思绪分散,精神不集中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">19</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">殊观:少见的异常现象。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">20</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">岩之畔:山岩边。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">21</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">援:以手牵引。御者:车夫。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">22</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">觌:看见。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">23</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">皎:洁白光亮。太阳升朝霞:太阳升起于朝霞之中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">24</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">迫:靠近。灼:鲜明,鲜艳。芙蕖:一作“芙蓉”,荷花。渌(lù):水清貌。以上两句是说,不论远远凝望还是靠近观看,洛神都是姿容绝艳。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">25</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">秾:花木繁盛。此指人体丰腴。纤:细小。此指人体苗条。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">26</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">修短:长短,高矮。以上两句是说洛神的高矮肥瘦都恰到好处。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">27</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">皓:洁白。呈露:显现,外露。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">28</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">云髻:发髻如云。峨峨:高耸貌。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">29</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">联娟:微曲貌。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">30</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">眸:目中瞳子。睐(lài):顾盼。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">31</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">靥:酒窝。辅:面颊。承权:在颧骨之下。权,颧骨。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">32</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">仪:仪态。闲:娴雅。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">33</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">绰:绰约,美好。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">34</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">奇服:奇丽的服饰。旷世:举世唯有。旷,空。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">35</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">骨像:骨格形貌。应图:指与画中人相当。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">36</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">璀粲:鲜明貌。一说为衣动的声音。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">37</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">珥:珠玉耳饰。此用作动词,作佩戴解。瑶、碧:均为美玉。华琚:刻有花纹的佩玉。琚:佩玉名。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">38</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">翠:翡翠。首饰:指钗簪一类饰物。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">39</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">践:穿,着。远游:鞋名。文履:饰有花纹图案的鞋。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">40</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">曳:拖。雾绡:轻薄如雾的绡。绡,生丝。裾:裙边。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">41</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">微:轻微。芳蔼:香气。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">42</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">踟蹰:徘徊。隅:角。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">43</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">采旄:彩旗。采,同“彩”。旄,旗竿上旄牛尾饰物,此处指旗。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">44</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">桂旗:以桂木做旗竿的旗,形容旗的华美。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">45</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">湍濑:石上急流。玄芝:黑色芝草,相传为神草。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">46</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">诚素:真诚的情意。素,同“愫”,情愫。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">47</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">要:同“邀”,约请。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">48</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">信修:确实美好。修,美好。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">49</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">羌:发语词。习礼:懂得礼法。明:善于言辞。这句意指有很好的文化教养。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">50</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">抗:举起。琼珶(dì):美玉。和:应答。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">51</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">眷眷:依恋貌。款实:诚实。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">52</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">斯灵:此神,指宓妃。我欺:即欺我。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">53</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">交甫:郑交甫。《文选》李善注引《神仙传》:“切仙一出,游于江滨,逢郑交甫。交甫不知何人也,目而挑之,女遂解佩与之。交甫行数步,空怀无佩,女亦不见。”弃言:背弃承诺。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">54</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">狐疑:疑虑不定。因为想到郑交甫曾经被仙女遗弃,故此内心产生了疑虑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">55</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">收和颜:收起和悦的容颜。静志:镇定情志。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">56</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">申:施展。礼防:礼法,礼能防乱,故称礼防。自持:自我约束。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">57</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">徙倚:留连徘徊。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">58</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">竦:耸。鹤立:形容身躯轻盈飘举,如鹤之立。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">59</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">蘅薄:杜蘅丛生地。流芳:散发香气。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">60</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">众灵:众仙。杂沓:纷纭,多而乱的样子。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">61</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">命俦啸侣:招呼同伴。俦,伙伴、同类。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">62</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">渚:水中高地。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">63</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">翠羽:翠鸟的羽毛。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">64</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">南湘之二妃:指娥皇和女英。据刘向《列女传》载,尧以长女娥皇和次女女英嫁舜,后舜南巡,死于苍梧。二妃往寻,自投湘水而死,为湘水之神。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">65</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">汉滨之游女:汉水之女神,即前注中郑交甫所遇之神女。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">66</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">袿:妇女的上衣。猗(yī)靡:随风飘动貌。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">67</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">翳:遮蔽。延伫:久立。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">68</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">凫:野鸭。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">69</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">难期:难料。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">70</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">屏翳:传说中的众神之一,司职说法不一,或以为是云师,或以为是雷师,或以为是雨师,在此篇中被曹植视作风神。川后:传说中的河神。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">71</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">冯夷:传说中的水神。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">72</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">女娲:女神名,相传笙簧是她所造,所以这里说“女娲清歌”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">73</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">六龙:相传神出游多驾六龙。俨:庄严的样子。齐首:六龙齐头并进。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">74</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">云车:相传神以云为车。容裔:即“容与”,舒缓安详貌。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">75</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">鲸鲵:即鲸鱼。水栖哺乳动物,雄者称鲸,雌者称鲵。毂(gǔ):车轮中用以贯轴的圆木,这里指车。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">76</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">沚:水中小块陆地。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">77</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">交接:结交往来。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">78</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">盛年:少壮之年。莫当:无匹,无偶,即两人不能结合。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">79</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">效爱:致爱慕之意。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">80</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 15px;">明珰:以明月珠作的耳珰</span></p>