香知香遇—博山炉

慧香识女人

<p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">博山炉的由来</span></p> <p class="ql-block">古人一直相信云雾缭绕的深山中居住着神灵,仙人们穿梭云间。列子就说他们住在“岱舆、员峤、方壶、瀛洲、蓬莱”五座仙山里。这些奇思妙想就是汉代博山炉创造和演变的源泉。烟气从熏炉中慢慢飘散出来,环绕着炉身,沐浴在熏香里面的贵族想象自己乘着仙气云游仙境,做着长生不老的美梦。</p> <p class="ql-block">西汉中期,皇帝又开始了疯狂地追求长生不老之术,他们跟秦始皇一样,信奉方士神仙之说,博山炉就是在这种风气影响下产生的。虽然我们现在一直叫博山炉。但是实际上,我们从文献上可以发现,现在所见最早的“博山炉”文献大概是宋人吕大临在著名的《考古图》中所著录的,他写道:“炉像海中博山,下有盘贮汤使润气蒸香,以像海之回环。”</p> <p class="ql-block">在当时的帝王眼中,这小小的博山炉就是真实可见的“神异世界”,当时的能工巧匠们在方寸之间,为帝王描绘了一个极尽精美的奇妙世界,将小小的香炉修饰成一方神秘的天地。金错云纹缠绕着博山炉,线条层叠而流畅,有意营造了海浪涌动的错觉。在那一片小小的仙境里,可能就是那些帝王梦寐以求的归宿。</p> <p class="ql-block">宋 赵希鹄《洞天清禄·古钟鼎彝器辨》谓:“古以萧艾达神明,而不焚香。故无今所谓香炉,皆以古人宗庙祭器为之,爵炉则古之爵,狻猊炉则古之瑀足豆,香毬则古之鬵,其等不一。或有所新铸而象古为之者,惟博山炉乃汉太子宫所用,香炉之製始于此。”宋人认为汉代之博山炉为中华香炉之起始,然此说已被近现代之科学考古发现所颠覆矣。于汉代博山炉之前尚有战国时期之豆式熏炉,以及更早的良渚文化之陶炉等。但这并不妨碍博山炉成为中华焚香史上使用时间最长、历代吟咏最多、最为重要的香炉具,博山炉已几乎成为中华传统香事具的代名词。</p> <p class="ql-block">关于博山炉的名称于汉代之文献资料及出土文物中并未获见,博山炉在汉时大都名之以熏炉。陝西兴平茂陵陪葬墓出土之博山炉铭文为:“黄金涂竹节熏(卢)炉。”湖南长沙杨家岭西汉墓出土博山炉铭“端君熏炉一”。北京故宫博物院藏有一件汉阳泉熏炉,其铭文:“阳泉使者舍熏炉一,有盘及盖,并重四斤一口口口五年六安十三年正月乙未内史属贤造,雒阳付守长则丞善,掾腾,传舍,啬夫兑。”</p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(255, 138, 0);">陝西兴平茂陵陪葬墓出土之西汉中期未央宫竹节熏炉</span></p> <p class="ql-block">汉 卫尉蔡质《汉官典职仪式选用》载:“尚书郎……女侍史二人洁衣服,执香炉烧熏。”</p> <p class="ql-block">南朝陈 徐陵《玉台新咏》所录西汉 刘向《熏炉铭》曰:“嘉此正器,崭岩若山。上贯太华,承以铜盘。中有兰绮,朱火青烟”。”由诗中描写可知熏炉为山形,炉体下承以铜盘,炉中朱火焚烧兰绮之香,博山之上青烟袅袅。汉时所谓熏炉即博山炉也。汉 刘歆著 晋葛洪辑《西京杂记》载:“长安巧工丁缓,製九层博山香炉,镂为奇禽怪兽,穷诸灵异,皆自然运动。”汉时金铜博山炉之设计製作已极精致,从西汉中山靖王刘胜及其妻窦绾之墓出土的铜鎏金博山炉及陝西汉茂陵陪葬墓出土博山炉、西汉海昏侯墓出土博山炉之精美程度可见古人言不虚也。</p> <p class="ql-block">西汉晚期至东汉出现的大量陶质及釉陶博山与铜博山炉相比质量相差甚大,大多製作较为粗率,形制趋于简化,甚至有许多炉盖出烟孔亦未通,盖此类陶质博山炉乃陪葬之明器也,多为汉时中下阶层墓葬之陪葬品。荀子《礼论》曰:“具生器以适墓,象徙倒也。”汉墓中大量出土的陶质博山炉虽非“生器”,但仿生时所用而作,亦说明西汉后期博山炉在社会各阶层的使用是非常广泛的。《礼论》亦曰:“生器文而不工,明器貌而不用。”故西汉后期大量出现的明器陶质博山炉,仅具博山炉之外形,却制作粗糙且烧造质地疏松,乃不用故也。其本身就不具备实用的功能。因此实用器与明器在鉴赏收藏汉代博山炉时当注意分辨,其意毋庸赘言矣。</p> <p class="ql-block">博山炉之制作自汉魏至今二千余载从未间断。元释梵琦《过东昌》载:“东昌城南有隐君子魏野塘者,能范土作博山炉,轻巧有制度,南北人多取之。”明谈迁《国榷》载:“明宁献王朱权著医卜修炼琴奕诸书,常手作博山炉、古瓦硏,皆极工。”博山炉亦常常出现于各朝代的诗文歌赋中,可以说几乎贯穿于汉代以来的历代文学作品中。</p> <p class="ql-block">南朝乐府诗《杨叛儿》</p><p class="ql-block">蹔出白门前。杨柳可藏乌。</p><p class="ql-block">欢作沉水香。侬作博山炉。</p> <p class="ql-block">南朝 梁 吴均《乐府诗集》杂曲歌辞</p><p class="ql-block">博山炉中百和香,</p><p class="ql-block">郁金苏合及都梁。</p><p class="ql-block">逶迤好气佳容貌,</p><p class="ql-block">经过青琐历紫房。</p> <p class="ql-block">唐 李白《杨叛儿》</p><p class="ql-block">君歌杨叛儿,妾劝新丰酒。</p><p class="ql-block">何许最关情,乌啼白门柳。</p><p class="ql-block">乌啼隐杨花,君醉留妾家。</p><p class="ql-block">博山炉中沉香火,</p><p class="ql-block">双烟一气凌紫霞。</p> <p class="ql-block">唐 鱼玄机《和人》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">茫茫九陌无知己,暮去朝来典绣衣。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">宝匣镜昏蝉鬓乱,博山炉暖麝烟微。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">多情公子春留句,少思文君昼掩扉。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">莫惜羊车频列载,柳丝梅绽正芳菲。</p> <p class="ql-block">唐 温庭筠《苦楝花》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">院里莺歌歇,牆头舞蝶孤。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">天香薰羽葆,宫紫晕流苏。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">晻暧迷青琐,氤氲向画图。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">只应春惜别,留与博山炉。</p> <p class="ql-block">唐 罗隐《咏香》   </p><p class="ql-block">沉水良材食柏珍,博山炉暖玉楼春。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">怜君亦是无端物,贪作馨香忘却身</p> <p class="ql-block">唐 李益《金吾子》</p><p class="ql-block">绣帐博山炉,银鞍冯子都。</p><p class="ql-block">黄昏莫攀折,惊起欲栖乌。</p> <p class="ql-block">五代 顾夐《临江仙》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">碧染长空池似镜,倚楼閒望凝情。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">满衣红藕细香清,象牀珍簟,山障掩,玉琴横。  </p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">暗想昔时欢笑事,如今赢得愁生。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">博山炉暖淡烟轻,蝉吟人静,残日傍,小窗明。</p> <p class="ql-block">宋 黄庭坚《谢曹子方惠二物二首之博山炉》</p><p class="ql-block">飞来海上峰,琢出华阴碧。</p><p class="ql-block">炷香上褭褭,映我鼻端白。</p><p class="ql-block">听公谈昨梦,沙暗雨矢石。</p><p class="ql-block">今此非梦耶,烟寒已无迹。</p> <p class="ql-block">宋 司马光《柳枝词十三首 》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">宣阳门前三月初,家家杨柳緑藏鸟。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">欢似白花飘荡去,忍能弃掷博山炉。</p> <p class="ql-block">宋 薜季宣《香棠》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">博山炉冷沉烟断,记语洛妃池侧畔。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">袿衣透湿飘香汗,舞罢霓裳高烛看。</p> <p class="ql-block">元 童童学士《紫花儿》</p><p class="ql-block">昼锦堂筵开玳瑁,玻璃盏满泛流霞,博山炉细袅香风。</p><p class="ql-block">屏开孔雀,褥隐芙蓉。</p><p class="ql-block">桧柏青松,瘦竹寒梅浸古铜。</p><p class="ql-block">暗香浮动,品竹调弦,走斝飞觥。</p> <p class="ql-block">元 李俊明《南乡子·上夫人寿日》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">香霭博山炉。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">罗绮森森奉燕居。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">书锦归来冠盖里,当时。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">曾拜金花大国书。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一旦得双珠。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">阿大中郎喜有馀。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">见说上天虽富贵,争如。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">平地仙家。</p> <p class="ql-block">元 张可久《寨儿令·秋日宫词》</p><p class="ql-block">添晚粧,过回廊,吉丁一声环珮响。</p><p class="ql-block">泛羽流商,走斝飞觞,笑语间笙簧。</p><p class="ql-block">广寒宫舞罢霓裳,博山炉薰透龙香。</p><p class="ql-block">碧梧枝白凤凰,翠荷叶锦鸳鸯。</p><p class="ql-block">凉,人倚月昏黄。</p> <p class="ql-block">明 何白《是日张太守携具舟中》</p><p class="ql-block">石鼎浮新茗,绳床倚碧梧。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">日移文杏阁,篆烬博山炉。</p> <p class="ql-block">明 缪琏《次郭伯庄先生见寄》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">小亭潇洒晚凉天,风递荷香入酒筵。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">流水琴音清奏曲,博山炉篆细腾烟。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">青蒲緑笋常留客,羽扇纶巾半学仙。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">世事到头须自足,休言骑鹤与腰缠。</p> <p class="ql-block">明 于慎行《续曲歌》</p><p class="ql-block">别时不知愁,别后空相忆。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">日晩潮水来,渡头问消息。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">侬作博山炉,双烟吐不住。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">郎如飘风吹,但将香引去。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">本作双鸳鸯,忽为别鹄怨。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">不是侬泪流,江水有时断。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">脉脉闺阁中,常似千里别。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">两心自分明,有如水上月。</p> <p class="ql-block">明 薜瑄《寄杨尚书彦谧》</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">尚书声誉满南都,闻道年来兴不孤。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">弄瓦几时添爱女,防官五品羡英雏。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">量深往日尤能饮,足健前时不用扶。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">还有水心亭似旧,清香应满博山炉。</p> <p class="ql-block">明末清初 彭孙贻《清平调牡丹词十首仿李太白清平调其七》</p><p class="ql-block">轻云微雨浣花天,淡扫娥眉分外妍。</p><p class="ql-block">自有浓香惹衣袂,水沉未炷博山烟。</p> <p class="ql-block">明 陈继儒《小窗幽记》曰:“淨扫一室,用博山炉爇沉水香,香烟缕缕,直透心窍,最令人精神凝聚。”</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 博山炉乃汉文化之精神象征,亦是中华文脉世代传承之至宝也。</p> <p class="ql-block">🌸🌸🌸感恩香遇🌸🌸🌸</p>