【荣哀录】挽曾文正公书联(二)

恬斋刘孝明

<p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">李鸿章</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">本名章铜,字渐甫、子黻,号少荃,晚年自号仪叟,别号省心,安徽合肥人,清晚期政治家、外交家、军事将领。世人多称“李中堂”。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">李鸿章是洋务运动的主要领导人之一,与曾国藩、张之洞、左宗棠并称为“中兴四大名臣”,慈禧太后视为“辅佐中兴,削平大难”及“匡济艰难,辑和中外”之人。同时西方有视之为“当世三杰”者。但因其代表清政府签订了一系列不平等条约,加之个人贪腐、决策失误等问题,也招致诸多批评。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">师事近三十年,薪尽火传,筑室忝为门生长。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">威名震九万里,内安外攘,旷代难逢天下才。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门下士李鸿章</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">李善阑</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">清浙江海宁人,字壬叔,号秋纫。诸生。官户部郎中,加三品卿衔。少从陈奂受经学。尤好算学。早年精研古代数学著作。咸丰初到上海,与英人伟烈亚力合译《欧几里得几何原本》后九卷及《代微积拾级》(直译为《解析几何与微积分原理》)等。同治间任京师同文馆算学总教习,授户部郎中三品卿衔。另有《则古昔斋算学》、《考数根法》等。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">士倾广厦,民失慈航,天胡不吊!</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">勋震华夷,名垂宇宙,公实长存。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门下士李善阑</span></p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">潘鼎新</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">字琴轩,安徽省庐江县广寒乡人,清道光二十九年(1849)中举,次年春闱会试至国史馆承修臣传。后在家乡办团练,参与镇压太平军,受曾国藩赏识,令募勇立“鼎”字营。后迁居肥西三河。中法战争时,率部入越南与法军作战。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">潘鼎新因其孝,得曾之赏识,得以重用,为人刚正,战绩显赫,屡立奇功。晚年屡次捐资,修建馆藏楼阁,因旧疾触发,古稀逝世。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">一身系天下安危,夷徼边氛,未了暮年心事;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">四海得英才教育,勋名德望,永为后世仪型。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门下士潘鼎新</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">彭玉麟</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">字雪琴,号退省庵主人、吟香外史,祖籍衡州府衡阳县,生于安徽省安庆府。清晚期军事家、书画家,人称“雪帅”。湘军水师创建者、中国近代海军奠基人。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">晚年累官至两江总督兼南洋通商大臣,兵部尚书,封一等轻车都尉。光绪十四年(1888年),扶病再阅长江水师,以衰病开缺回籍。光绪十六年(1890年),病逝于衡州湘江东岸退省庵。获赠太子太保,谥号“刚直”。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">彭玉麟不治私产、不御姬妾。于军事之暇,作画吟诗,尤以画梅闻名。所绘梅花“老干繁枝,鳞鳞万玉”,被曾国藩称为“兵家梅花”。其“诗书皆超俗”,诗文作品由友人俞樾整理,分为《彭刚直公奏稿》《彭刚直诗集》。今人辑为《彭玉麟集》。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">为国家整顿乾坤,耗完心血,双手挽狂澜,经师人师,我侍希文廿载;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">痛郯城睽违函文,永诀颜温,鞠躬真尽瘁,将业相业,公是武乡一流。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门人彭玉麟</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">李兴锐</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">字勉林,湖南浏阳人,出身农家,家境清贫。1852年加入团练,后经举荐入曾国藩幕僚,逐步官至两江总督。终年78岁。为官数十载,先后经历太平天国运动,洋务新政,义和团运动。其为官任内,兴办内政,积极赈灾救荒,整顿吏治与军事,发展经济与教育。参与教案处理与边界勘定。官方与时人给予很高评价,其死后朝廷上谕对他的评价是:持躬廉正,练达老成,勤政爱民。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">翊运仗元臣,蓦地神仙惊帝梦!</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">任贤真宰相,溥天桃李哭春风</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门人李兴锐</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">孙衣言(1815~1894)</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">清代官吏、学者、藏书家。字绍闻,号琴西,晚号遁披,斋名逊学,浙江瑞安人 。道光三十年进士。授编修,光绪间,官至太仆寺卿,寻以疾乞归。生平努力搜辑乡邦文献,刻《永嘉丛书》,筑“玉海楼”以藏书。有《逊学斋诗文钞》。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">衣言秉性刚直,学宗永嘉经世之说,古文词导源于司马迁、班固,盛称陈傅良、叶适诗文为南宋之最,诗嗜山谷,词宗稼轩,书法习柳体,形神兼得,刻镌于石者,遍见浙南各地。毕生致力于阐述永嘉遗学,搜辑遗佚文献编成《永嘉集》74卷,校刻“永嘉丛书”13种,收录乡哲遗文佚事,编有《永嘉学案》及《瓯海轶闻》57卷。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">人间论勋业,但谓如周召虎,唐郭子仪,岂如志在皋夔,别有独居深念事;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">天下诵文章,殆不愧韩退之,欧阳永叔,却恨老来湜轼,更无便坐雅谈时。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门人孙衣言</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">黄翼升</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">(1818~1894),字昌岐,湖南长沙湘乡人。育于邓氏,及长,冒养父之姓入长沙协标充队长。咸丰初年,曾国藩创湘军水师时为哨长,同治八年累功官至长江水师提督。光绪十五年,绘像紫光阁。十八年赏紫禁城骑马。二十年加尚书衔。恰值日本兵事起,遂由岳州赴江宁筹江防,卒於军,赐恤,谥武靖,南京等立功地建专祠。子宗炎,袭男爵,官广西桂平梧盐法道。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">民国张爱玲外曾祖父。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">地复荆扬,喜频年物阜民康,到处有贾祠栾社;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">门多将相,悲此日粱倾柱折,何由仰北斗东山。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门生黄翼升</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">周世澂</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">曾在淮军行伍多年,为表淮军“战功”,汇集有关镇压捻军章疏、文报及时论成书《淮军平捻记》十卷。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">功在社稷,泽在生民,尽瘁历三朝,四海蒙庥,岂独棠荫遍南国;</p><p class="ql-block">欢其娱乐,恤其陵夷,敦交延两世,十年饱德,从今葛帔泣西华。</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门下晚生周世澂</span></p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"><span class="ql-cursor"></span>黄彭年</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">字子寿,号陶楼,贵州贵筑(今贵阳市)人,晚清重要政治家、教育家。除主持纂修《畿辅通志》外,尚著有《陶楼诗文集》《东三省边防考略》《金沙江考略》《历代关隘津梁考存》和《铜运考略》等。史称彭年“廉明刚毅,博学多通。”中国著名历史学家、文献学家张舜徽称赞其:“根本盛大,胸襟开拓,不偏不党。”</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">公真一代名臣,挽东南已坠山河,百战奇勋,论学术本原,犹为余事。</span></p><p class="ql-block">我是再传弟子,忆京洛叨陪杖履,卅年老友,每从容讲贯,咸服先生。</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门下晚生黄彭年</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">沈保靖</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">(生卒年不详)字仲维,又字品莲,江苏江阴人。咸丰八年举人,同治元年,应李鸿章之召入幕,采办军械。九年,总理天津机器局。十一年,授江西广饶九南道,擢按察使,摄布政使。光绪七年,迁福建布政使。著有《读孟集说》《韩非子录要》《戊子集》《怡云堂内外编》等。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">咸德达材,多将相器。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">克己励行,以功名终。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 门下晚生沈保靖</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">何绍基</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">(1799—1873),字子贞,号东洲,晚号蝯叟。湖南道县人。道光十六年(1836)进士,选庶吉士,散馆授编修。官文渊阁校理、国史馆提调、四川学政等职。晚年主讲于山东泺源、长沙城南、苏州扬州诸书院。著有《惜道味斋经说》《说文段注驳证》《水经注勘误》《东洲草堂诗文集》。 ​</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">曾国藩:子贞之学,长于五事:一曰仪礼精,二曰汉书熟,三曰说文精,四曰各体诗好,五曰字好。渠意皆欲有所传于后,以余观之,字则必传千古无疑矣。(《曾文正家书》)</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">武乡淡定,汾阳朴忠,洎于公元辅奇勋,旂常特炳二千载。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">班马史裁,苏黄诗事,怆忆我词垣凯谊,风雨深谈四十年。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 年晚生何绍基</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">钱振伦</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">(1816--1879)浙江归安县(今属湖州市)人,原名钱福元,字仑仙、楞先,号示朴。同治进士钱振常的兄长,大学士翁心存的女婿,翁同龢姐夫,钱仲联祖父。道光十八年(1838)戊戌进士,改庶吉士,授翰林院编修,官至国子监司业。著有《示朴斋制义》。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">一贯衍心传,是烛钟衡岳英灵,湘波间气。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">千秋昭定论,端不让赞皇宏业,新建奇勋。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 年晚生钱振伦</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">薛福成</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">曾国藩四大弟子之一,散文家、外交家、洋务运动的主要领导者之一、资本主义工商业的发起者。此人一生撰述甚丰,其中最著名的是《庸庵文编》及《庸庵笔记》。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">迈萧曹郭李范韩而上,大勋尤在荐贤,宏奖如公,怅望乾坤一洒泪;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">窥道德文章经海之全,私淑亦兼亲炙,迂踈似我,追随南北感知音。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 小门生薛福成</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">欧阳利见</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">(1824-1895)</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">清末湘军将领。湖南祁阳人。字庚堂,号健飞。1854年入曾国藩湘军水师。 1863年赴苏南进攻太平军,累升至副将。1864年为淮扬镇总兵。翌年到山东、江苏等地、堵截捻军。1880年调任福山镇总兵。1881年升浙江提督。 1884年中法战争时,率军守镇海金鸡山。1885年法舰侵扰甬江口时,督师抵抗,击退敌舰。1889年因病退职。1895年中日甲午战争中,被刘坤一奏调赴前线,中途病故。著有《金鸡谈荟》。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">五百年名世间生,三朝硕辅;试问汾阳福泽,诸葛经纶,人能兼备厥躬,古今有几?</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">数千里神州底定,一柱承乾;况复吐握贤劳,先复忧乐,天不慭遗一老,中外皆惊。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 私淑弟子欧阳利见</span></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"><span class="ql-cursor"></span>许乃钊</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">(1799—1878),字信臣,号贞恒,又号讯岑、讯臣,晚号邃翁,室名敏果斋、读书养性斋,浙江钱塘(今杭州)人。许乃钊不仅是晚清重臣,也是一名出色的书法家。他出身于东南望族,官宦之家。其父许学范,乾隆三十七年(1772)进士,生有七子,嘉庆至道光年间,一家七兄弟先后乡试中举,其中三个两榜出身,御赐“七子登科”匾额,故有“七子登科”之誉。此外,许乃钊与胞兄许乃济、许乃普及堂兄弟许乃庚、许乃安先后入选翰林院供职,又被人称为“五凤齐飞上翰林”。他的书法,初师“二王”,后师颜、柳、苏、米、董数家,形成了秀逸生动、活谐自然的风格。江苏省淮安市博物馆收藏的其《行书立轴》,充分反映了他的艺术水准。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">惟大学问,功高心愈下;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">是真淡泊,身没志益明。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);"> 世晚生许乃钊</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">许敏身:履历不详</span></p><p class="ql-block">德泽被东南,十年来,扫尽 枪,位亚汾阳名齐诸葛。</p><p class="ql-block">大星沉江皖,千里外,闻归蓬岛,心伤两楚哀勋三吴。</p><p class="ql-block"> 世晚生许敏身</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">周开扬:履历不详</span></p><p class="ql-block">中兴将相出其门,合武乡汾阳之功,并为一手。</p><p class="ql-block">半壁东南失所恃,问王导谢安而后,几见斯人。</p><p class="ql-block"> 乡晚生周开扬</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(22, 126, 251);">黄振纲:履历不详</span></p><p class="ql-block">万户领侯封,堕泪恩同羊叔子,</p><p class="ql-block">千秋论相业,核名不愧范希文。</p><p class="ql-block"> 年治晚生黄振纲</p>