<p class="ql-block"><b style="font-size: 22px;"> </b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="font-size: 22px;"> 马丹阳天星十二穴治杂病歌</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;"> 【提要】 本歌诀首见于元代王国瑞的《扁鹊神应针灸玉龙哥》中,名“天星十一穴歌” ,至明代徐凤著《针灸大全》增加太冲穴,名为“马丹阳天星十二穴并治杂病歌”,明代杨继洲著《针灸大成》改名为“马丹阳天星十二穴治杂病歌”。歌诀中将十二穴的部位、取穴法、功效、主治及刺灸法等进行详细阐述,十二穴皆在四肢,治疗取穴安全方便,针感强,疗效迅速显著。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">【原文】</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">三里内庭穴,曲池合谷接。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">委中承山配,太冲昆仑穴。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">环跳与阳陵,通里并列缺。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">合担用法担,合截用法截。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">三百六十穴,不出十二诀。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">治病如神灵,浑如汤泼雪。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">北斗降真机,金锁教开彻。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">至人可传授,匪人莫浪说。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其一:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">三里膝眼下,三寸两筋间。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">能通心腹胀,善治胃中寒,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">肠鸣并泄泻,腿肿膝胻酸,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">伤寒羸瘦损,气蛊及诸般。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">年过三旬后,针灸眼便宽。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">取穴当审的,八分三壮安。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其二:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">内庭次指外,本属足阳明。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">能治四肢厥,喜静恶闻声,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">瘾疹咽喉痛,数欠及牙疼,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">疟疾不能食,针着便惺惺。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其三:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">曲池拱手取,屈肘骨边求。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">善治肘中痛,偏风手不收,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">挽弓开不得,筋缓莫梳头,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">喉闭促欲死,发热更无休,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">遍身风癣癞,针着即时瘳。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其四:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">合谷在虎口,两指歧骨间。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">头疼并面肿,疟病热还寒,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">齿龋鼻衄血,口噤不开言。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">针入五分深,令人即便安。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其五:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">委中曲腘里,横纹脉中央。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">腰痛不能举,沉沉引脊梁,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">酸疼筋莫展,风痹复无常,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">膝头难伸屈,针入即安康。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其六:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">承山名鱼腹,腨肠分肉间。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">善治腰疼痛,痔疾大便难,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">脚气并膝肿,辗转战疼酸,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">霍乱及转筋,穴中刺便安。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其七:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">太冲足大趾,节后二寸中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">动脉知生死,能医惊痫风,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">咽喉并心胀,两足不能行,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">七疝偏坠肿,眼目似云朦,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">亦能疗腰痛,针下有神功。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其八:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">昆仑足外踝,跟骨上边寻。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">转筋腰尻痛,暴喘满冲心,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">举步行不得,一动即呻吟,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">若欲求安乐,须于此穴针。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其九:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">环跳在髀枢,侧卧屈足取。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">折腰莫能顾,冷风并湿痹,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">腿胯连腨痛,转侧重欷歔。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">若人针灸后,顷刻病消除。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其十:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">阳陵居膝下,外臁一寸中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">膝肿并麻木,冷痹及偏风,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">举足不能起,坐卧似衰翁,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">针入六分止,神功妙不同。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其十一:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">通里腕侧后,去腕一寸中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">欲言声不出,懊恼及怔忡,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">实则四肢重,头腮面颊红,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">虚则不能食,暴瘖面无容,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">毫针微微刺,方信有神功。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">其十二:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">列缺腕侧上,次指手交叉。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">善疗偏头患,遍身风痹麻,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">痰涎频壅上,口噤不开牙,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">若能明补泻,应手即如拏。</span></p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block"> </p> <p class="ql-block"><b style="font-size: 22px;"> 四总穴歌</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;"> </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;"> 【提要】《四总穴歌》见于明代徐凤的《针灸大全》、朱权的《乾坤生意》、高武的《针灸聚英》等书中,并早已在民间广为流传。 歌诀对合谷、列缺、足三里、委中四穴的主治功能做了高度概括。穴在四肢可治疗头面、内腑、躯干的疾病,体现了针灸治疗远道取穴的特点。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">【原文】 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;"><span class="ql-cursor"></span>肚腹三里留,腰委中背求,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size: 20px;">头项寻列缺,面口合谷收。</span></p>