<p class="ql-block">对于肝的具体治疗法则,《素问·脏气法时论》中说“肝苦急,急食甘以缓之”,“肝欲散,急食辛以散之,用辛补之,酸泻之”。说明肝为血脏,血燥则苦急。其性喜条达,故欲散,且以散为补,以敛为泻。临床上也有“肝无补法”之说。这些都是根据肝的生理特性所拟定的基本法则。</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">具体到妇科临床,内容就更加丰富。</p><p class="ql-block">从妇科常见病、多发病的治疗中,可归纳为舒肝调气、清肝泄火、清热平肝、抑肝潜阳、镇肝息风、养血柔肝、化阴缓肝、暖肝温经等治肝八法,分述于下。</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">一、舒肝调气(包括舒肝与疏肝)</p><p class="ql-block">是疏通和舒理肝气郁结的方法,使肝气条达以调理全身之气机。主要用于治疗肝气病。舒肝与疏肝意义相近,但是同中有异。舒肝偏于上下舒理条达,重在气机之升降;疏肝偏于疏通横散,重在气机之开阖与经络气血之疏浚。舒肝常用柴胡、荆芥穗、香附;疏肝常用青皮、郁金、枳壳、砂仁、木香、瓜蒌,甚或山甲、王不留行、漏芦等。有时也可合用。常用的方剂如逍遥散、得生丹。</p><p class="ql-block">二、清肝泄火(包括清肝与泄肝)</p><p class="ql-block">是以苦寒泻火的药物,清肝热泄肝火的方法,使肝热得清,肝火得泄。主要用于肝热冲逆,肝火上升诸证。肝热势缓清之则热平,肝火势急非泄不折。火与热也是程度上的差异,所以清肝、泄肝同中有异。清肝常用黄芩、黄连、栀子、夏枯草等药;泄肝常用胆草、芦荟、大黄等药,有时也可同用。常用方剂如龙胆泻肝汤、当归芦荟丸。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">三、清热平肝</p><p class="ql-block">是针对肝热上扰或肝阳上亢的治疗方法。常用的药物如桑叶、菊花等,而不是苦寒重剂。肝热重则可以配合一些清肝泄热的药物,如黄芩、栀子。若为肝阳上亢,因其有阴虚的一面,则常配合养阴平肝的药物,如女贞子、旱莲草、枸杞子等。常用的方剂如清眩平肝汤经验方。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">四、抑肝潜阳</p><p class="ql-block">是治疗阴虚肝阳上亢的方法。一方面养肝育阴,另一方面平抑肝阳。养肝阴常用的药物如女贞子、旱莲草、生地、山萸肉、枸杞子、龟甲、阿胶等,平抑肝阳的药物如钩藤、菊花、僵蚕等。常用方剂如清眩平肝汤加味。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">五、镇肝息风</p><p class="ql-block">是治疗肝风的方法。若为热惊风,则重用清热息风的药物,如羚羊角、菊花、钩藤、僵蚕。若为阴虚风动,则用养肝阴的药物或用镇肝的药物,如生龙齿、生牡蛎、珍珠母、生石决明、朱砂面。常用的方剂如羚角钩藤汤、镇肝息风汤。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">六、养血柔肝</p><p class="ql-block">包括养肝、柔肝,两者意义相同,是治疗肝血虚的方法。肝为刚脏,赖血以养,所谓养肝柔肝实际上就是养肝血。常用的药物如当归、白芍、熟地、川芎、何首乌等。常用的方剂如一贯煎、四物汤加味。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">七、化阴缓肝</p><p class="ql-block">是治疗肝阴虚的方法之一,用酸甘化阴的药物,间接养肝阴缓肝急。因为酸能敛肝阴泻肝阳,甘能养肝阴缓肝急,符合“甘以缓之,酸以泻之”的组方原则。常用的药物如甘草、白芍、酸枣仁、浮小麦、百合、生地、麦冬等。常用的方剂如甘麦大枣汤、芍药甘草汤</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">八、暖肝温经</p><p class="ql-block">是治疗肝寒血滞,经脉受阻的方法。主要使用温经散寒暖肝的药物如吴茱萸、小茴香、荔枝核、橘核等,有时尚需配合一些活血化瘀通络的药物如红花、桃仁、泽兰、益母草、牛膝等。常用的方剂如暖宫定痛汤、橘核丸等。</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝气证治(九法) </p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:疏肝理气。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如肝气自郁于本经,两胁气胀或痛者,宜疏肝,香附、郁金、苏梗、青皮、橘叶之属。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">兼寒,加吴萸;</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">兼热,加丹皮、山栀;</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">兼痰,加半夏、茯苓。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:疏肝通络。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如疏肝不应,营气痹窒,络脉瘀阻,兼通血络,如旋复、新绛、归须、桃仁、泽兰叶等。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:柔肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如肝气胀甚,疏之更甚者,当柔肝,当归、杞子、柏子仁、牛膝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">兼热,加天冬、生地;兼寒,加苁蓉、肉桂。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:缓肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如肝气甚而中气虚者,当缓肝,炙草、白芍、大枣、橘饼、淮小麦。 </p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:培土泄木。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝气乘脾,脘腹胀痛,六君子汤加吴茱萸、白芍、木香。即培土泄木之法也。(温中疏木)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:泄肝和胃。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝气乘胃,(即肝木乘土)脘痛呕酸,二陈加左金丸,或白蔻、金铃子。即泄肝和胃之法也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:泄肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如肝气上冲于心,热厥心痛,宜泄肝,金铃、延胡、吴萸、川连。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">兼寒,去川连,加椒、桂;寒热俱有者,仍入川连,或再加白芍。盖苦、辛、酸三者,为泄肝之主法也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:抑肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝气上冲于肺,猝得胁痛,暴上气而喘,宜抑肝,如吴萸汁炒桑皮、苏梗、杏仁、橘红之属。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:散肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">“木郁则达之”,逍遥散是也。“肝欲散,急食辛以散之”,即散肝是也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝风证治(七法)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝风一证,虽多上冒巅顶,亦能旁走四肢。上冒者,阳亢居多。旁走者,血虚为多。然内风多从火出,气有余便是火,余故曰肝气、肝风、肝火,三者同出异名,但为病不同,治法亦异耳。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:熄风和阳。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如肝风初起,头目昏眩,用熄风和阳法,羚羊、丹皮、甘菊、钩钩、决明、白蒺藜、即凉肝是也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:熄风潜阳。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如熄风和阳不效,当以熄风潜阳,如牡蛎、生地、女贞子、玄参、白芍、菊花、阿胶。即滋肝是也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:培土宁风。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝风上逆,中虚纳少,宜滋阳明,泄厥阴,如人参、甘草、麦冬、白芍、甘菊、玉竹。即培土宁风法,亦即缓肝法也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:养肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如肝风走于四肢,经络牵掣或麻者,宜养血熄风,生地、归身、杞子、牛膝、天麻、制首乌、三角胡麻。即养肝也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:暖土以御寒风。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如《金匮》近效白术附子汤,治风虚头重眩苦极,不知食味。是暖土以御寒风之法。此非治肝,实补中也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:平肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">金铃、蒺藜、钩钩、橘叶。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:搜肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">外此有搜风一法。凡人必先有内风而后外风,亦有外风引动内风者,故肝风门中,每多夹杂,则搜风之药,亦当引用也,如天麻、羌活、独活、薄荷、蔓荆子、防风、荆芥、僵蚕、蚕蜕、白附子。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">肝火证治(六法)</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝火燔灼,游行于三焦,一身上下内外皆能为病,难以枚举。如目红颧赤,痉厥狂躁,淋秘疮疡,善饥烦渴,呕吐不寐,上下血溢皆是。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:清肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如羚羊、丹皮、黑栀、黄芩、竹叶、连翘、夏枯草。 </p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:泻肝。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如龙胆泻肝汤、泻青丸、当归龙荟丸之类。 </p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:清金制木。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">肝火上炎,清之不已,当制肝,乃清金以制木火之亢逆也,如沙参、麦冬、石斛、枇杷叶、天冬、玉竹、石决明。 </p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:泻子。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如肝火实者,兼泻心,如甘草、黄连。乃“实则泻其子”也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:补母。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">如水亏而肝火盛,清之不应,当益肾水,乃“虚则补母”之法,如六味丸、大补阴丸之类。亦乙癸同源之义也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">一法曰:化肝。</p><p class="ql-block">景岳治郁怒伤肝,气逆动火,烦热胁痛,胀满动血等证,用青皮、陈皮、丹皮、山栀、芍药、泽泻、贝母,方名化肝煎。是清化肝经之郁火也。</p> <p class="ql-block">肝寒肝虚等证治(八法)</p><p class="ql-block">一法曰:温肝。</p><p class="ql-block">如肝有寒,呕酸上气,宜温肝,肉桂、吴萸、蜀椒。如兼中虚胃寒,加人参、干姜,即大建中汤法也。</p><p class="ql-block">一法曰:补肝。</p><p class="ql-block">如制首乌、菟丝子、杞子、枣仁、萸肉、脂麻、沙苑蒺藜。</p><p class="ql-block">一法曰:镇肝。</p><p class="ql-block">如石决明、牡蛎、龙骨、龙齿、金箔、青铅、代赭石、磁石之类。</p><p class="ql-block">一法曰:敛肝。</p><p class="ql-block">如乌梅、白芍、木瓜。 此三法,无论肝气、肝风、肝火,相其机宜,皆可用之。</p><p class="ql-block">一法曰:补肝阴。</p><p class="ql-block">地黄、白芍、乌梅。</p><p class="ql-block">一法曰:补肝阳。</p><p class="ql-block">肉桂、川椒、苁蓉。</p><p class="ql-block">一法曰:补肝血。</p><p class="ql-block">当归、川断、牛膝、川芎。 </p><p class="ql-block">一法曰:补肝气。</p><p class="ql-block">天麻、白术、菊花、生姜、细辛、杜仲、羊肝。</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">另则从治肝之法,而了解一下现代忧郁症,而李可老先生认为:</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">第一、独处少交流,阳气易受损</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">人得群居而易于充满生气,独处既久则人气自弱,邪气易伸。故中国有古语:人少则不居大屋。处于大居,而无人气,久则易于伤阳。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">人体的元神即是阳气,阳少而阴多,元神不能抗邪气,则元神易伤。由此而出现不少鬼魅之病症,也多由乎此了。抑郁病之生也就不足为奇了。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">第二、抑郁的关键是阳不得伸</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">所谓阳不得伸,即阴重而阳微,阳不能出于阴。因此出现抑郁寡欢等阳气郁闭之证。其关键并非阳气之足,而是阳气之运行不畅。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">而过食牛奶、奶酪即易导致体内湿重,湿性粘腻,易胶滞阳气,致阳气之不舒。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">第三、过用西药影响了阳气的运行</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">西药的应用,往往是以抑制生命的迹象为过程。虽然有一定的疗效,但最终影响了生命中最本质因素——阳气的自然发展变化。由此而导致阳气不伸也就不足为怪了。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">第四、现代生活的压力剧增</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">当前世界变化的节奏加快,电脑、汽车的普及以及信息交流的增多大大地影响了人们的生活规律与习惯。社会运转的速度加快必然导致人们的压力增大、精神紧张、易于生气。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">木气过旺,则相火随之而炎上。久则会极大地耗伤人体的真阳。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">而真阳的作用在于维持各个脏腑机能状态,从而促进生命发展。每个人的真阳能量有限,奈何人们不知节省这有限的能量,反而肆意消耗。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">由此则会导致真阳亏虚于下,虚火亢盛于上的局面上、表面上看生命的征象非常灿烂,人们依然能努力工作,依然能自由地生活。岂不知阳虚之于下,则大病之将至不远矣。而且,阳既已虚,则无力出之于外。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">第五、木气失养,则肝胆不能协调神志</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">目前人们更习惯于晚睡晚起,而不是日出而作,日落而息。晚上11时至3时是肝与胆的时相。如果此时人们去睡觉了,则肝胆可以得到自然地休息。肝胆为木气所主。木气得养则可以生长化收藏。即所谓木者,阳之上升状态了。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">古人用五行来描述人体的脏腑,其实是找一种实在的东西来比拟阳气的不同状态。因此,既然阳气不能自然上升,也就是说春之不春,何能得夏旺秋收冬藏?</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block">此一周期小则为一天,大则为一月,一年,更大则为六十年。而抑郁者,春之阳气不伸也,或曰子时一阳不升也。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">治疗抑郁从阳立论</p><p class="ql-block">由此而知,治抑郁当求之于以下几条。</p><p class="ql-block">第一、扶阳气,则元神得养</p><p class="ql-block">其法当补少阴,少阴者,心肾也。肾为真阳水火之宅,内寄相火;心为君火之处,内有元神所寄。心肾阳气充足则君火可制约全局而无抑郁之弊。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">第二、伸阳气,则元神能出于阴</p><p class="ql-block">阳在春升,在夏长,在秋收,在冬藏。故养春气即是伸阳气。其治在肝胆少阳之经。而伸阳气即需养少阳春升之气。适时睡眠、辛以养肝即可(肝欲散,即食辛以散之,以辛补之)。</p><p class="ql-block"><br></p> <p class="ql-block">第三、降郁火</p><p class="ql-block">阳得养则旺,得伸则可出之于外。于是再降所郁之火,则阳升之路可畅,而郁邪可祛。开四关升清地气、降浊天气,则东西两路可通。更有清降阳明诸法,皆是。</p><p class="ql-block">以上诸法若能融会贯通,则治抑郁不过如此。</p> <p class="ql-block">唯需注意尽量不用西药,或者用而不多,能减则减。</p><p class="ql-block">西药的功效在于把阴阳调整到一个低层次的平衡上,是以抑制生命的旺盛为代价以取得暂时的安定,颇有夹板治驼的味道。</p><p class="ql-block">从阳气治郁证,大法即是如此。即如其他疾病,多关乎阳气之偏左偏右,也照样可依法施术,其理大同小异。</p>